Betondan gemi olur mu? Çelikten oluyorsa, betondan neden olmasın?
Geçenlerde bir gazetenin sitesine göz atarken ilginç bir galeriye denk geldim. Çin’de yapılan ancak yüzdürülmeden bırakılan ve yıllar sonra da sökülen betondan bir geminin resimlerine yer veriliyordu. İlginçtir ki, haberi yapan gazete bunun dünyada bir ilk olduğundan ve imkansızlığından filan bahsediyordu. Tabii basındaki genel yazar kalitesi hakkında bu kadar yıldan sonra iyi kötü bir fikir sahibi olduğumdan bu durum beni pek şaşırtmadı.
Çin’de üretilen beton geminin hikayesi aslında çok şaşırtıcı değil, proje tamamlandıktan sonra işletme maliyetlerinin yüksek olacağını hesaplayıp vazgeçmiş olmaları tam bir devlet bürokrasisi örneği. Ülkemizde de bolca benzerine rastlayabilirsiniz, mesela seçim yatırımı olarak yapılan ancak sonradan zerre elverişli olmadığı ortaya çıkınca çürümeye terk edilen havaalanları gibi! Ne var ki, betondan gemi inşaatı aslında gayet mümkün ve pek yeni bir teknoloji de sayılmaz.
Çelik örgü iskelet üzerine Portland çimentosuyla beton gemi üretmek, aslında başlangıcı 1800’lere giden bir teknolojidir. Bu tür gemiler, tabii iyi tasarlandıklarında ve üretildiklerinde, çelik gemiler kadar deniz şartlarına dayanıklı olabilirler. Üstelik inşaat maliyeti ve süreci de çelik gemilere oranla çok daha düşüktür. Ne var ki, bu türden beton bir gemi, çelikten olan benzerine oranla yaklaşık üç kat daha ağır olur. Bu da uzun vadede gemiyi yürütmek için harcanacak yakıt masrafını katlayacak, haliyle işletme maliyetini yükseltecektir.
Savaş Zamanları
Tabii barış ve bolluk döneminde yakıt maliyetlerini düşünmek kolaydır, ne var ki ortada bir dünya savaşı varsa, o zaman iş değişir. Nitekim dünyanın geçirdiği iki büyük savaşta da, donanmalar çok büyük önem kazandıklarından, beton gemiler gündeme gelmiştir. Ama savaş gemisi olarak değil! Eldeki çeliğin savaş aracı üretimine ayrıldığı savaş yıllarında, özellikle Amerika Birleşik Devletleri gibi hem dostlarına, hem de düşmanlarına ulaşabilmek için denizleri aşmak zorunda kalan bir ülkede, beton gemi inşaatı hız kazanmıştır. Hem kendi kıyılarında, hem de deniz aşırı taşımada kullanmak üzere betondan gemi üretimine hız veren Amerika, bu alanda ciddi yol katetmiştir.
Savaş yıllarında üretilen beton gemiler, savaşlar bittikten sonra da uzun yıllar nakliyede kullanılmış, ancak yakıt maliyetlerinin yüksek olması nedeniyle çeliğin bol ve ucuz olduğu barış dönemlerinde yerlerine yenileri üretilmemiştir. Fakat ilginçtir ki, özellikle Amerika ve Avrupa’nın bazı ülkelerinde beton gemicilik ticari olmasa bile, hobi odaklı olarak yaşamaya devam etmiştir. Bugün halen pek çok ülkede beton yat ve mavnaları hem hobi, hem de ticari amaçlı olarak üreten küçük atölyeler mevcuttur. Bu türden küçük beton yatlar özellikle iç deniz ve göllerde yapılan amatör müsabakalarda kullanılırlar. Beton mavnalardan ise Avrupa kıtasını boydan boya geçen pek çok su kanalında ulaşım ve yük taşıma işlerinde faydalanılır.
