Sonuç bulunamadı
Bütün Sonuçları Göster
Teknoloji tutkunu Technopatların ortak adresi: Technopat.net
  • Haber
  • Yapay Zeka
  • Tavsiyeler
  • Oyun
  • Video
  • Teknoloji
    • Mobil
    • Yazılım
    • Elektronik Alışveriş Fırsatları
    • Pratik
    • Ev Teknolojileri
    • Makale
    • Güvenlik
    • Ekonomi
    • İnternet
    • Giyilebilir Teknoloji
    • Sağlık
    • Yazıcı
    • Sosyal Medya
    • Otomobil
      • Elektrikli Otomobil
  • Sosyal
Teknoloji tutkunu Technopatların ortak adresi: Technopat.net
  • Haber
  • Yapay Zeka
  • Tavsiyeler
  • Oyun
  • Video
  • Teknoloji
    • Mobil
    • Yazılım
    • Elektronik Alışveriş Fırsatları
    • Pratik
    • Ev Teknolojileri
    • Makale
    • Güvenlik
    • Ekonomi
    • İnternet
    • Giyilebilir Teknoloji
    • Sağlık
    • Yazıcı
    • Sosyal Medya
    • Otomobil
      • Elektrikli Otomobil
  • Sosyal
Sonuç bulunamadı
Bütün Sonuçları Göster
Teknoloji tutkunu Technopatların ortak adresi: Technopat.net

Anasayfa - Makale - UNIX Sistemlerde Grafik Arabirim: X Pencere Sistemi

UNIX Sistemlerde Grafik Arabirim: X Pencere Sistemi

23 Mayıs 2021 - 21:30
- Makale
UNIX sistemlerde grafik arabirim: X pencere yöneticisi

UNIX grafik arabirimin evrimine ve grafik nasıl çalıştığına detaylı bir şekilde bakıyoruz.

UNIX sistemler, 70’li yılların oda boyutundaki bilgisayarlarında kullanılmaktaydı. O zamanlar daha kişisel bilgisayar kavramı bile ortada yokken, UNIX sistemler piyasaya hakimdi. Peki, nasıl oldu da ev kullanıcısı seviyesine geldi? Nasıl oldu da bugün cep telefonlarımıza, hatta otomobillerimize UNIX temelli işletim sistemleri hakim oldu?

Grafik arabirime geçiş çağı

1960’larda, bilgisayar kullanımını kolaylaştırmak için başlayan hareket sonucunda ortaya çıkan fare, şüphesiz ki grafik arabirim (GUI) sistemlerinin gelişimi için bir mihenk taşı olmuştur. Fare sayesinde insanlar, daha çok bilgisayar alanında uzman olan kişilerin kullandığı betik dillerini öğrenmek yerine, el-göz koordinasyonları ile bilgisayar kullanacaktı.

UNIX sistemlerde grafik arabirim: X Pencere Sistemi
Douglas Engelbart’ın tasarladığı ilk fare!

Daha sonra Xerox Palo Alto Araştırma Merkezi (PARC) çalışanları, bu fikirlerden etkilenerek kendi bilgisayarları olan Xerox Alto’yu geliştirdiler. Bu bilgisayarın diğerlerinden bir farkı vardı; ilk masaüstü ve grafik arabirim sistemini içerisinde barındırıyordu.

UNIX sistemlerde grafik arabirim: X Pencere Sistemi
Xerox Alto; ilk grafik arabirimin kullanıldığı bilgisayar.

İlk grafik arabirimin kullanıldığı bilgisayar, Xerox’un piyasaya sürdüğü Alto modeliydi. Fakat Alto; ev kullanıcısı için değil, üniversite araştırmaları için tasarlanmıştı.

Daha sonra Steve Jobs adındaki genç bir adam, Xerox’un tesislerini ve bu araştırmalarını detaylı bir şekilde gözlemlemek adına borsada işlem yaparak Xerox’a 1 milyon dolar para kazandırdı. Xerox çalışanları, Jobs’a Alto projesini de gösterdi. Daha sonra, Jobs’un kafasında bir ampul yandı, grafik arabirimi herkesin kullanımına açacaktı!

Eski PARC çalışanlarının da içinde bulunduğu Apple mühendis ekibi, Lisa sistemini geliştirmişti. Lisa, ev kullanıcılarını ilk defa grafik arabirim ile tanıştırıyordu. Fakat bir sıkıntı vardı: Lisa’nın fiyatı çok pahalıydı. Steve Jobs, grafiksel kullanıcı arayüzünün (GUI) kendisine başarı getireceğine inanıyordu ve 1984 yılında Macintosh’u piyasaya sürdü. Macintosh, Lisa’ya göre daha ucuz bir sistemdi ve Apple’ın büyük bir başarısıydı. Böylece Steve Jobs, grafik arabirim sistemini ev kullanıcılarına indirmeyi başarmıştı!

X Pencere Sistemi ve UNIX’in grafik arabirime geçişi

X Pencere Sistemi, daha öncesinde MIT tarafından “Project Athena” adı altında geliştirilen bir projeydi. Daha sonra bu proje X.Org vakfına geçti ve 1987 yılından beri 11. sürümde olduğu için bu protokole çoğu yerde kısaca “X11” dendiğini de görebilirsiniz. X protokolünün geliştirilme amacı ise; her grafik arabirimli uygulamanın kendi içinde bir grafik arabirim sistemine sahip olma zorunluluğunun kaldırılmasıydı. Böylece, geliştiricilerin üzerinden çok büyük bir yük kalkmış olacak ve kullanıcı tarafında ise büyük performans iyileştirilmeleri olacaktı. Ayrıca istemeyen kullanıcıların da GUI kullanmak gibi bir zorunluluğu kalmayacaktı.

UNIX sistemlerde grafik arabirim: X Pencere Sistemi
X Pencere Sistemi’nin (X11) çalışma diyagramı.

X Pencere Sistemi yukarıdaki diyagramda da görüldüğü üzere ağ tabanlı çalışan açık kaynaklı bir protokoldür. Bu protokoldeki ana bileşen olan X Pencere Sunucusu; bağlı olan istemcilerin çıktı cihazlarında hizalanması, klavye ve fare gibi cihazlardan girdi alınması ve bu girdilerin işlenerek çıktı cihazlarına yazılması gibi şeylerden sorumludur. En ünlü X Pencere Sunucusu implementasyonu, X.Org Vakfı’nın topluluk tarafından geliştirilen X sunucusudur. Tabii ki XFree86 gibi farklı farklı X Pencere Sunucuları da mevcut.

İstemci uygulamalar, UNIX sisteminizde kullandığınız ve grafik arabirime sahip tüm uygulamalardır. Örneğin internet tarayıcınız, medya oynatıcınız, metin düzenleyiciniz gibi. Direkt olarak X pencere sisteminin API’si olan XLib kütüphanesi kullanılmasa da, çoğu grafik arabirime sahip uygulama, bir framework vasıtasıyla X Pencere Sunucusu ile haberleşmektedir.

UNIX sistemlerde grafik arabirim: X Pencere Sistemi
X.Org’un seçtiği varsayılan pencere yöneticisi: “twm”

X Pencere Sunucusu ile birlikte “twm” adı verilen bir pencere yöneticisi de gelmektedir. Bu pencere yöneticisi eğer olmaz ise, açılan pencerelerin yerlerini değiştirmek gibi basit işlemleri bile yapamayız. Tabii ki “twm” yerine başka alternatif pencere yöneticileri de kullanılabilir, örneğin “i3 Pencere Yöneticisi” veya “Marco” gibi.

UNIX sistemlerde grafik arabirim: X Pencere Sistemi
“Marco” pencere yöneticisi ve istemci uygulamalar.

Ayrıca X Pencere Sunucusu ile birlikte varsayılan olarak XDM görüntü yöneticisi (display manager) gelmektedir. Bir görüntü yöneticisinin görevi, UNIX sistemlerde terminal ile yapılan girişi grafik arabirim ile yapmaktır.

UNIX sistemlerde grafik arabirim: X Pencere Sistemi
XDM Görüntü Yöneticisi.

Görmüş olduğunuz üzere X protokolü, aşırı modüler bir protokoldür. Daha sayamadığımız modüller de bulunduğunu belirtelim.

Eski bilgisayarlarda X protokolünün çalışması

X protokolünün çıkış yaptığı 80’lerde RAM bellekler hem pahalı, hem de küçük boyutluydu. Bill Gates’in o zamanlar “640 KB’ın herkese yeteceğinden” bahsetmesi ile anlaşılabileceği üzere, X protokolünün zamane bilgisayarlarında çalışması çok zor olacaktı. Her piksele 1 byte dersek ve ekranımızı 800×600 çözünürlükte kabul edecek olursak, bir pencerenin tam ekran yapılması neredeyse yarım MB bellek alanını işgal edecekti. O zamanlar ağır bir iş yaptığınızı ve 10 tane pencere açmak istediğinizi düşünün. Kıymetli bellek alanınızın 5 MB’lık bölümünü pencerelere ayırmak pek iyi bir seçenek gibi gözükmüyor.

İşte X.Org Vakfı’ndaki mühendisler kara kara düşünürken, arka planda olan pencerenin piksellerini RAM’den uzaklaştırarak yer açabileceklerini farkediyorlar ve bunun için de yeni bir “olay” ekliyorlar. Yani arkaplanda duran pencere tekrar aktif olduğu zaman, X Pencere Sunucusu’na tekrar aktif olduğuna dair bir olay yollayarak haber veriyor ve böyle bir durumda piksellerini yeniden çizdiriyor.

Bunu görsel bir biçimde sizlere anlatmak isterdik, fakat modern bilgisayarlar bu işlemleri çok hızlı yapabildiği için biz farketmeden bu sistem arkaplanda çalışıyor. Ayrıca bu sistemin aynısının Microsoft Windows’ta da kullanıldığını dipnot olarak belirtelim.

Bu yazımızda sizlere grafik arabirim sistemlerinin evrimini, UNIX’in bundan nasıl etkilendiğini ve X Pencere Sistemi’nin nasıl çalıştığını anlattık. Sorularınızı Technopat Sosyal’de sorabilir, eklemek istediğiniz kısımları ise yorumlar kısmında belirtebilirsiniz.

Etiketler: bilgisayargrafik arabirimguiLinuxpencere yöneticisitechnopatunixwindow managerX11Yazılım
PaylaşPaylaşTweetYollaPaylaş
Ali Sancaklı

Ali Sancaklı

3 yaşında okuma-yazma öğrendikten hemen sonra bilgisayar kullanmaya başlayan bir birey. Sosyal'de "TerabyteForever" olarak biliniyor.

Yorumlar 1

  1. Nri says:
    4 yıl önce

    Yıllar önce nerede olduğunu hatırlamıyorum bir yazı okumuştum X’in aslında ne kadar eski olduğundan ve artık yerine yeni bir teknoloji gerektiğinden bahsediyordu şimdi bulamadım, ama galiba Wayland’di. Yani diyeceğim o ki yıllar geçmiş ama X11 hala yerinde duruyor demek :-)

    Yanıtla

Yorum Yap Yanıtı iptal et

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

RSS Technopat Sosyal

  • 1000 Hz ile 8000 Hz fare farkları nedir?
  • Yurt dışı iPhone 13 vs Redmi Note 13 Pro 4G
  • Kramponx'ten krampon alınır mı?
  • 2000 TL'ye i5 14600K için soğutucu önerisi
  • Redmi Note 13 Pro 5G'yi satıp XS Max'i yaptırmak mantıklı mı?
  • ROG pelta kulaklıkta ses seviyesi kendi kendiliğinden artıyor
  • Lenovo Thinkpad X1 laptop oyun oynatır mı?
  • Kanada'da yaşanılır mı?
  • Matematik için temel düzey kaynak önerisi
  • GT9800 sisteme oyun önerisi

Technopat Video

Şu an oynayan

Anker Nebula P1, P1i ve Soundcore Boom 3i inceleme

Anker Nebula P1, P1i ve Soundcore Boom 3i inceleme

Anker Nebula P1, P1i ve Soundcore Boom 3i inceleme

Haber
SanDisk Extreme PRO Portable SSD inceleme

Tır geçse dayanır! SanDisk Extreme PRO Portable SSD inceleme

Haber
Lenovo Legion Glasses inceleme: Cebinizde taşıyabileceğiniz 85 inç kişisel sinema

Lenovo Legion Glasses inceleme: Cebinizde taşıyabileceğiniz 85 inç kişisel sinema

Giyilebilir Teknoloji

Teknoloji tutkunu Technopatların ortak adresi: Technopat.net!

Güncel teknoloji, internet, donanım, yazılım, oyun ve daha fazlası haber, makale ve videolar ile Technopat’ta sizlerle.


01010100 01100101 01100011 01101000 01101110 01101111 01110000 01100001 01110100

Kategoriler

  • Yapay Zeka
  • Ev Teknolojileri
  • Makale
  • Video

Sosyal Medya

Bağlantılar

  • Hakkında
  • Haber
  • Video
  • Sosyal
  • Çerez Politikası
© 2011-2025 Technopat. Tüm Hakları Saklıdır.
Netse
Çerez Onayı
Web sitemizi ziyaret ettiğinizde, kullanıcı deneyiminizi daha iyi hale getirmek, hizmetlerimizi size daha etkin bir şekilde sunabilmek için çerezler (cookies) ve benzeri araçlar kullanıyoruz. Çerezler, internet sitesinin düzgün çalışmasını sağlamak, içeriği kişiselleştirmek, sosyal medya özellikleri sağlamak ve trafik analizi yapmak için kullanılan küçük metin dosyalarıdır. Çerezleri nasıl kullandığımız ve kişisel verilerinizi nasıl işlediğimiz hakkında daha fazla bilgi almak için çerez politikamızı ve kişisel veri politikamızı inceleyebilirsiniz.
Fonksiyonel Her zaman aktif
Teknik depolama veya erişim, sadece kullanıcının açıkça talep ettiği belirli bir hizmetin kullanılmasını sağlama amacıyla veya iletişimin elektronik iletişim ağı üzerinden iletilmesinin tek amacıyla yasal olarak kesinlikle gereklidir.
Tercihler
Teknik depolama veya erişim, abone veya kullanıcı tarafından istenmeyen tercihlerin depolanması yasal amacıyla gereklidir.
İstatistikler
Sadece istatistiksel amaçlarla kullanılan teknik depolama veya erişim. The technical storage or access that is used exclusively for anonymous statistical purposes. Without a subpoena, voluntary compliance on the part of your Internet Service Provider, or additional records from a third party, information stored or retrieved for this purpose alone cannot usually be used to identify you.
Pazarlama
Teknik depolama veya erişim, reklam gönderimi için kullanıcı profilleri oluşturmak veya kullanıcıyı bir web sitesinde veya birden fazla web sitesinde benzer pazarlama amaçları için takip etmek amacıyla gereklidir.
  • Seçenekleri yönet
  • Hizmetleri yönetin
  • {vendor_count} satıcılarını yönetin
  • Bu amaçlar hakkında daha fazla bilgi edinin
Tercihleri yönet
  • {title}
  • {title}
  • {title}
Sonuç bulunamadı
Bütün Sonuçları Göster
  • Giriş
  • Teknoloji Haberleri
  • Sosyal
  • Video
  • Tavsiyeler
  • İncelemeler
    • Video İncelemeler
  • Güvenlik
  • Oyun
  • Makale
    • Pratik
    • Yazar Köşeleri

© 2025 Technopat
Sorularınız için Technopat Sosyal