Anasayfa Makale Dolby Atmos ve DTS:X Ses Standartları Nedir?

Dolby Atmos ve DTS:X Ses Standartları Nedir?

Eğer bu alanda yeniyseniz Dolby Digital, Atmos, TrueHD, DTS-HD Master Audio, DTS:X gibi bir sürü jargon kafanızı karıştırabilir. Bu yazımızda olabildiğince basit bir şekilde bu formatları kronolojik sırayla anlatmaya çalışacağız.

İki Ayrı Şirket: Dolby Labs ve DTS

Tükettiğimiz medya dijital ortama kayınca seslerin de dijital ortamda temsil edilmesi gerekti ve bu amaçla bazı şirketler kendi özel standartlarını geliştirdi. Bunlardan en bilinen ikisi Dolby Labs ve DTS yani açılımıyla Digital Theater Systems.

Dijital ortamda sesler pek çok formatta kaydedilip, dinlenebiliyor. Bunlar arasında sıkıştırılmamış LPCM adı verilen formatlar olduğu gibi sesleri CD ve DVD gibi sınırlı alana sahip dijital ortamlara sığdırabilmek için düşünülmüş sıkıştırılmış formatlar da var.

Dolby Labs şirketi, Dolby Digital formatı ile 5.1 kanala kadar 640Kbps bitrate ses sunabiliyordu. Buna cevap olarak DTS şirketi DTS Digital Surround formatıyla 1509Kbps’ye kadar çıkabiliyordu.

Geliştiricilere göre bu sıkıştırılmış formatlar en yüksek bitrate’lerinde dinlendiğinde sıkıştırılmamış sesle aralarındaki farkın duyulması imkansıza yakın, çünkü insan kulağı tarafından algılanmayan frekansları silerek bu sıkıştırmayı yapıyorlar.

Fakat DVD’lerde sunulan seslere baktığımızda genellikle Dolby Digital’in 448Kbps, DTS Digital Surround’un da 754Kbps’de kaldığını görüyoruz ki bunun sebebi film disklerine fazla dilde ses akışı sığdırabilmek ve fazla disk masrafından kurtulmak. Bu sebeple bir miktar farkedilebilir kayıp oluşabileceğini söylemek yanlış olmaz.

S/PDIF Arayüzü Nedir?

Bu formatların bitrate’lerini belirleyen ana unsurlardan biri de seslerin iletilmesinde kullanılan dijital arayüzdü. O günlerde en yaygın kullanılan S/PDIF yani Sony Philips Dijital Arayüzü hem koaksiyel kablo hem de optik TOSLINK kablo üzerinden her iki sıkıştırılmış formatı da aktarabilecek bant genişliğine sahipti. 

Kodlanmış ve sıkıştırılmış olarak S/PDIF üzerinden gönderilen ses hoparlör alıcısı tarafından çözülüyordu.

S/PDIF Arayüzü
S/PDIF standardı hem TOSLINK hem de koaksiyel kablolar üzerinden alınıp gönderilebiliyor.

Blu-ray’in Ses Standarlarına Etkisi

Blu-ray gibi formatlar yaygınlaşıp, dijital ortamların kapasitesi artınca videoda olduğu gibi ses formatlarında da gelişmeler oldu. Dolby Labs, Dolby Digital Plus’ı çıkarırken, DTS şirketi DTS-HD’yi çıkardı. Her ikisi de yine benzer özelliklere sahip. Desteklenen hoparlör kanal sayısını 7.1’e çıkarırken sıkıştırma verimliliğini ve maksimum desteklenen bitrate’i de oldukça artırıyorlar. 

Yani benzer bitrate’lerde önceki standartlara göre seste daha çok detayı koruyabiliyorlar. Ve işin en güzel tarafı bu format ile birlikte Dolby Labs, Dolby Atmos desteğini sunuyor. 

Dolby Atmos Nedir?

Dolby Atmos teknolojisi hangi ses kanalının, ne zaman, hangi hoparlörlerden ne kadar ses vereceğini belirleyen bir veri, bir metadatadır. Amacı mümkün olan en iyi çevresel ses deneyimini sunmaktır.

Buna rakip olan teknoloji de DTS’nin DTS:X teknolojisi. Her ikisi aynı görevi görüyor: ses kanallarının ne kadar karıştırılıp hangi kanaldan ne kadar verileceğini dinamik olarak değiştiriyor. Bu sayede sanal bir çevresellik yaratarak ekranda gördüğünüz objelerin (ister sabit, ister hareketli) seslerinin bulunduğunuz ortamdaymış gibi çıkmasını sağlıyor.

Ev Sinema Sistemi
AV Alıcıya bağlı ses sistemi kullanan bir ev sinema sistemi.

Tıpkı video dosyalarındaki HDR metadatası gibi. Bilmeyenler için HDR metadatası HDR destekli TV’ye hangi sahnenin ne kadar parlaklığa ve hangi renk gamutuna sahip olacağını dinamik olarak söyler.

Bunların bant genişliği yüksek olduğu için ses S/PDIF arayüzü yerine HDMI kablosu üzerinden aktarılabiliyor.

Buraya kadar kafalar karışmamıştır umarım. Bu iki şirketin de en güncel formatlarına gelelim şimdi. Dolby TrueHD ve DTS-HD Master Audio.

Dolby True HD 24bit ses güzelliğini bizimle buluşturan standart. Bu standart 7.1 kanal 96Khz ve 24bit ya da 5.1 kanal 192Khz 24bit ses taşıyabiliyor ve maksimum bitrate 18Mbit/s’ye kadar çıkabiliyor.

Benzer çekilde DTS’nin buna rakibi olan DTS-HD Master Audio da çok benzer özelliklerde 24 bit, 192Khz ve çok yüksek bitrate’lerde ses akışları sunabiliyor.

HDMI Kablo
HDMI 2.1 kablolar toplamda 48Gbps bant genişliği sunabiliyorlar. Bu sayede 4K 120Hz ve 8K 60Hz HDR görüntü sinyalleri desteklendiği gibi Dolby True HD ve DTS-HD Master Audio gibi kayıpsız sıkıştırmalı ses formatları da taşınabiliyor.

Ancak bu standartların bant genişliği oldukça yüksek olduğu için HDMI 2.0 bile yetmiyor. Dolayısıyla Dolby TrueHD ve DTS-HD Master Audio için minimum HDMI 2.1 kullanmanız gerek.

Yanlış anlaşılmasın Dolby Atmos veya DTS:X için mutlaka HDMI 2.1’e ihtiyacınız yok. Hem Atmos hem de DTS:X bir önceki nesil formatlar olan Dolby Digital Plus ve DTS:HD ile de sağlanabiliyor. Ancak hala kayıplı sıkıştırma algoritması kullanan bir format dinlemiş oluyorsunuz ve elde edilebilecek en yüksek kalitede ses istiyorsanız Atmos’u TrueHD, DTS:X’i de DTS-HD Master Audio ile deneyimlemeniz gerekiyor.

Dolby Standartları

Dolby Standardı Maksimum izin verilen kanal sayısı Maximum kanal başına bitrate Arayüz Ses kalitesi Atmos desteği
Dolby Digital 5.1 640 Kbps S/PDIF 16 bit, 48.000Hz Yok
Dolby Digital Plus 7.1 1664 Kbps HDMI 1.4 16bit,

48.000Hz

Var
Dolby TrueHD 7.1 18 Mbps HDMI 2.1 24 bit,

192.000Hz

Var

DTS Standartları

DTS standardı Maksimum izin verilen kanal sayısı Maximum kanal başına bitrate Arayüz Ses kalitesi DTS:X 

desteği

DTS Digital Surround 5.1 1509 Kbps S/PDIF 16 bit,

48.000Hz

Yok
DTS-HD 7.1 6000 Kbps HDMI 1.4 16 bit,

48.000Hz

Var
DTS-HD MA (Master Audio) 7.1 24.5 Mbps HDMI 2.1 24 bit,

192.000Hz

Var

HDMI ARC ve eARC nedir?

HDMI ARC’ın açılımı “Audio Return Channel” ve esprisi ev sinema sisteminizde kullandığınız kablo sayısını azaltmak, olası gecikmeleri düşürmek.

Sürüm 1.4 ve daha yeni HDMI kabloları bu ARC özelliğini destekliyor. Esasında olan biten şey ses verisinin iki yönlü iletilmesi. Yani oynatıcınızdan çıkan HDMI kablosunu sound barınıza, sound barınızdan çıkanı da TV’nize takıyorsunuz. Bu kablo blu-ray oynatıcıdan gelen görüntü ve sesi taşıdığı gibi TV’ye bağlı diğer aygıtların sesini sound bara geri taşıyabiliyor. 

HDMI ARC
HDMI ARC ile bluray oynatıcımızdan gelen görüntü ve ses sinyali sound bar üzerinden TV’ye ulaştırıldığı gibi, TV’nin HDMI yuvalarına bağlı diğer aygıtların sesleri de TV ile sound bar arasındaki HDMI kablo sayesinde sound bar’a gönderilebiliyor.

Eğer ARC olmayasaydı hem bilgisayarınız hem de oyun konsolunuzdan sound bar’a ayrı ses kabloları çekmeniz gerekecekti. 

HDMI ARC
HDMI ARC kullanılmadığında hem TV’ye görüntü hem de soundbar’a ayrı ses kablosu çekmeniz gerekiyor. Bu da kablo kirliliği ve fazla masraf anlamına geliyor.

Dolby Digital Plus ve DTS:HD’yi taşıyabilmek için HDMI ARC, bu standartların en güncel hali Dolby TrueHD ve DTS:HD Master Audio’yu taşıyabilmek için HDMI eARC yani Extended ARC’a ihtiyacınız var. Ve burası çok önemli eARC sadece HDMI 2.1’de var.