Chipset Nedir? Yonga Setinin Önemi Ne?

Bugün yine Technopat’ların sık sık karşılaştığı, her yerde duyduğu bir terimden söz edeceğiz. Oyun ya da profesyonel kullanım amacıyla alacağınız bilgisayarı seçerken mutlaka “chipset (yonga seti)” terimini görmüşsünüzdür.

Yonga setleri performansa doğrudan etki etmese de CPU veya GPU gibi önde gelen bileşenler kadar önemlidir. Bilgisayarın anatomisini bir insanın anatomisiyle karşılaştıracak olursanız, anakart esasen bilgisayarın omurgasıdır. Çipset ise her şeyin bağlı olduğu anakartın merkezidir diyebiliriz. En iyisi biraz derinlere inelim. Yonga seti ve onu bu kadar önemli kılan nedir?

Chipset (Yonga Seti) Nedir?

Chipset, CPU ve RAM gibi anakart üzerindeki çeşitli bileşenler arasında iletişim kuran, ayrıca PCIe ve USB bağlantıları da dahil olmak üzere her şeyin yönetimini elinde bulunduran çipler bütünüdür. Başka bir deyişle, anakart üzerinde çeşitli görevleri yerine getiren bir grup entegre devredir (IC).

Yonga setinin birincil amacı anakart üzerindeki çeşitli bileşenler arasındaki iletişimi sağlamaktır. Yonga setini, veri akışını yöneten ve işlemciler, depolama, bellek, GPU ve diğer çevre birimleri arasındaki etkileşimleri denetleyen anakartın merkezi sinir sistemi olarak düşünebilirsiniz.

Yapısına geçecek olursak yonga seti iki bölüme ayrılabilir: Güney Köprüsü (Southbridge) ve Kuzey Köprüsü (Northbridge). Eskiden anakartlarda birbirinden uzakta yer alan iki ayrı yonga seti yer alıyordu. Şimdi ise bu birimler tek bir yerde toplanıyor. Kuzey köprüsü, işlemciler ile bellek ve ekran kartı gibi bileşenler arasındaki yüksek hızlı etkileşimlerle ilgilenir. Güney köprüsü ise CPU ve USB portları, SATA portları ve ses jakları arasındaki iletişim gibi daha düşük hızlı süreçleri yönetmekte.

Olayı daha iyi anlamanız için Intel’in Z790 yonga setine ve nelerle ilgilendiğine bakalım. Yonga setlerinin belirli CPU nesilleri ile uyumlu çalıştığını belirtelim. Yani destek sunulan belirli işlemcileri, ayrıca diğer tüm donanımları kullanabilmemiz için entegre edilmiş bir silikon omurgadan bahsediyoruz. Aşağıda Z790 yonga setine ve 13. Nesil Intel Core CPU’ya sahip modern bir Intel anakartın grafiği yer alıyor:

CPU’nuzun çok sayıda bileşenle iletişim kurmasına imkan tanıyan çipset, ayrıca uyumlu işlemcilerin de belirleyicisi. CPU soketleri gelecekteki sürümler için yeniden kullanılabildiğinden, anakartın yonga seti kutudan çıkan işlemci uyumluluğunun gerçek belirleyicisidir.

Elbette BIOS güncellemeleriyle birlikte sonradan uyumluluk listesi genişletilebiliyor. Ancak herhangi bir BIOS güncellemesiyle uygun fiyatlı bir anakarta üst düzey anakartların yeteneklerini ekleyemeyiz. Tekrar üzerinden geçecek olursak, her anakart modelinin (B450, Z690 gibi) kendine özgü yonga setleri vardır.

Intel ve AMD Yonga Setleri

Kuşkusuz, Intel ve AMD onlarca yıldır PC endüstrisinin önde gelen iki devi oldu. Her ikisi de ürünlerinde çeşitli artılar ve eksilere sahipken, her iki şirket de en uygun fiyatla en iyi kullanıcı deneyimini sunmaya gayret ediyor. Şimdi bu iki devin sunduğu en yeni yonga setlerine ve destekledikleri işlemcilere kısaca bir göz atalım.

Anakart Yonga Seti PC Özelliklerini Nasıl Etkiliyor?

Yonga setleri anakart üzerinde yer alan sayısız bileşenin kontrolünü yapıyor. Çipsetler arasında birçok fark olabilir, ancak dört temel fark şu şekilde: hız aşırtma desteği, RAM hızı, RAM kapasitesi ve PCI Express + I/O desteği.

Farklı Intel çipsetlerin farklarına göz atacak olursak:

Gördüğünüz gibi, fark overclock desteği, PCIe şeritlerinin miktarı, USB port desteği, DMI (yonga setinin CPU ile ne kadar hızlı iletişim kurabileceğini belirlemekte) ve RAID özelliği gibi konularda ortaya çıkıyor. Her anakart serisi kendine özgü özelliklerle satışa sunulur. Bazıları ise diğer yonga setleriyle çok benzerdir ve küçük detaylarla farklılaşır.

İşlemci Overclock Desteği

İşlemci hız aşırtma desteği de anakartınızın yonga setine bağlıdır. Overclock ile özellikle doğru soğutmayla birlikte işlemcinizin performansını manuel olarak artırabilirsiniz. Ancak bu özelliğe erişim genellikle chipset tarafından (özellikle Intel’de) kısıtlanır.

• İşlemci Nasıl Overclock Edilir?

Yonga setinin yanı sıra, CPU hız aşırtma özelliği anakartta farklı faktörlere de bağlıdır. Örneğin, bir anakartın VRM’leri ve içine yerleştirilen elektroniklerin genel kalitesi, bir CPU’nun OC potansiyeli ve kararlılığı üzerinde yüksek bir etkiye sahiptir.

VRM, tüm senaryolarda CPU’ya giden gücü kontrol etmek ve “temizlemek” için hayati önem taşıyor. Yani daha yüksek kaliteli VRM’ler hız aşırtma için daha iyidir.

• Anakartların Güç Sistemi: VRM Nedir?

Bununla birlikte, yonga seti katmanı bileşenlerin kalitesini gelirlemez. Ancak üreticiler üst düzey yonga setlerine sahip ürünlerde daha iyi malzemeler ve elektrikli bileşenler kullanmakta. Örneğin Intel Z790 ve AMD X670 yonga setleri gibi. Üst sınıf çipsete sahip anakartlar hem özellik bakımından zengindir, hem de kaliteli bileşenlerle desteklenir.

RAM Overclock Desteği

Mevcut JEDEC standardından daha yüksek bellek saatine (DDR4 bellek için DDR4-3200 gibi) çıkmak için yaptığımız her şey aslında temelde hız aşırtmadır. Perakendecilerde satılan kitler genellikle JEDEC standartlarından daha yüksek hıza çıkıyor. Bazen XMP ve EXPO gibi teknolojilerle, bazen de manuel olarak hız aşırtma yapıyoruz. İşte bu süreçler de yonga seti tarafından yönetiliyor.

• RAM Nasıl Overclock Edilir?

Üreticiler genellikle uygun fiyatlı yonga setlerinde bellek hız aşırtma desteğini sınırlama eğiliminde. Hatta yakın zamana kadar Intel, ana akım B serisi yonga setlerinde bile bellek hız aşırtmayı devre dışı bırakarak kullanıcıları Z serisi bir kart tercih etmeye zorluyordu.

PCI Express ve I/O Desteği

Son olarak, yonga seti anakart üreticilerinin kullanabileceği maksimum PCI Express şerit sayısını belirliyor. Bu şeritleri üreticiler isteğine göre tahsis edebiliyor.

PCIe şeritleri ve yuvalar söz konusu olduğunda birçok nüans var. Kısa bir özet geçecek olursak, yüksek hızlı GPU veya NVMe sürücü kullanıyorsanız PCIe hatlarının sayısı önemli. Özellikle birden fazla ekran kartı veya SSD mevcutsa daha da önemli. Hatların sayısına bağlı olarak birden fazla SSD ve GPU’yu kullanmak mümkün. Bunun yanı sıra, yüksek hızlara ulaşmak için yine şeritlerin sayısının fazla olması gerek.

PCIe şeritlerinin kullanım şekli ve yonga seti tarafından belirlenen özellikler, ek USB bağlantı noktaları, çoklu LAN bağlantı noktaları, 10G LAN, Thunderbolt gibi bilgisayarınızın giriş/çıkış konusundaki etkenlerinin işleyişini belirliyor. Tüm bunlar anakartın yonga seti aracılığıyla yönlendiriliyor ve yönetiliyor.

Anakart Chipset Modeli Nasıl Öğrenilir?

Anakart yonga seti de dahil olmak üzere sistem özelliklerini kontrol etmenin birçok yolu var, oldukça pratik bir yazılım olan CPU-Z de bunlardan biri. Bu bağlantıya tıklayarak CPU-Z’yi indirebilirsiniz. Mainboard sekmesine geldiğinizde yonga seti sürümünüzü ve kod adını görebilirsiniz:

Chipset Sürücüleri

Diğer tüm sürücüler gibi chipset sürücüleri de önem taşır, işletim sistemi ile yonga seti arasındaki iletişimi sağlar. Bu sürücüler Intel veya AMD gibi üreticilere özgüdür. Uyumsuz sürücüler hızlı ve tekrarlayan sistem çökmelerine yol açabilir ve hatta bazı durumlarda bileşen hasarına neden olabilir.

Yonga seti sürücüleri güncellemeler, hata düzeltmeleri ve yamalarla anakartın kararlılığını ve sorunsuz çalışmasını sağlar. Uyumluluk sorunlarını iyileştirir ve hatta bazen sistem performansını artırabilir.

Tüm bunların yanı sıra, sürücülerle anakarta bağlı çeşitli donanımların doğru şekilde tanınması ve işlevselliği sağlanıyor. USB bağlantı noktaları, SATA kontrolcüler, ses aygıtları, ağ arabirimleri ve daha fazlası chipset sürücüleriyle kontrol edilmekte. Uygun yonga seti sürücüleri olmadan bazı aygıtlar düzgün çalışmayabilir veya işletim sistemi tarafından doğru şekilde algılanamayabilir.

Son olarak, chipset sürücüleriyle yonga seti ve anakartın belirli özellikleri de etkinleştirilebiliyor. Örneğin hız aşırtma seçeneklerini, RAID işlevselliğini veya Intel Optane Memory veya AMD StoreMI gibi gelişmiş teknolojiler sonradan aktif edilebilir.

Yonga Seti PC Performansını Nasıl Etkiler?

Yonga setinin kendi başına performansa hiçbir etkisi yok, ancak bilgisayarınıza sağlanan özelliklerin performansa büyük bir etkisi olabilir; CPU hız aşırtma, yonga seti aracılığıyla eklenen PCIe şeritleri gibi.

Örneğin, hız aşırtma yapmayacaksanız veya çok yüksek hızlara erişen SSD’ler kullanmayacaksanız üst sınıf yonga setleriyle desteklenen pahalı anakartlar yerine daha uygun fiyatlı anakartları tercih edebilirsiniz. Sisteminiz üst düzey üretkenliğe yönelikse ve birden fazla GPU çalıştırmak, birkaç yüksek hızlı USB konektörü kullanmak, premium SSD’lerle çalışmak veya RAID’in nimetlerinden faydalanmak istiyorsanız anakarta yatırım yapabilirsiniz.

Intel tarafında gelişmiş çipsetler CPU ile hız aşırtmaya da imkan veriyor. AMD tarafında ise yonga setlerinin çoğuyla overclock yapabilirsiniz. Ancak yine de en üst seviye X serisi yonga setlerinde daha fazla I/O özellikleri ve premium özellikler edersiniz.

Yonga Seti Bir İşlemci midir?

Hayır, yonga seti bir CPU değildir. Yonga seti, CPU da dahil olmak üzere anakart üzerindeki tüm bileşenler arasında iletişim için bir platform sağlar. Öte yandan CPU, farklı işlemleri ve süreçleri yöneten sistemin merkezi işlem birimidir.

Chipset Türleri Neler?

Yonga setleri kuzey köprüsü ve güney köprüsü yonga setleri olmak üzere iki ana türe ayrılabilir. Kuzey köprüsü, RAM ve GPU ile iletişim gibi yüksek hızlı veri aktarımıyla ilgilenir. Güney köprüsü ise USB portları ve SATA portları arasındaki iletişim gibi düşük hızlı işlerden sorumlu.

Neden Chipset ya da Yonga Seti ismi kullanılıyor?

Çipset, bir grup çip ve IC’den (entegre devre) meydana geldiği için bu ismi alıyor.