Teknolojik aletler söz konusu olduğunda hep karşımıza farklı terimler, kavramlar, ölçümler ve karmaşık teknik özellik sayfaları çıkar. Bilgisayarımızın temel bileşenlerinden olan RAM (Rastgele Erişimli Bellek), işlemcinin sürekli iletişim halinde olduğu önemli parçalardan birisi. Sürekli iletişim halinde olması demek, sürekli veri aktarımı demek. Hızlı veri aktarımı, yani bellek hızları performans için önemli. Bu konuda karşımıza çıkan MT/s ve MHz gibi farklı ölçüm şekilleri ise kullanıcıların kafasında kafa karışıklığı yaratabiliyor.
Bilgisayar işlemcisi gigahertz hızında veri işleyen hızlı bir cihaz olduğundan, görevleri son derece yüksek hızlarda yerine getirmek için ihtiyaç duyduğu tüm verileri beslemeye devam etmek için hızlı belleğe ihtiyaç duyar. RAM hızları uzun zamandır megahertz (MHz) cinsinden ölçülmekte, reklamı bu şekilde yapılmakta. Bir de saniyede mega transfer (MT/s) konusu var. Aslında ölçüm bu şekilde yapılmalı.
DRAM frekansı genellikle MHz cinsinden ölçülür, ancak ürün adı genellikle veri hızı MT/s cinsinden belirtir. Örneğin DDR5-5600. Çift veri hızlı RAM’in (DDR) piyasaya sürülmesinin ardından bellek üreticileri alıcıların işini kolaylaştırmak için veri hızı ve frekansı birbirinin yerine kullanmayı tercih etmekte. Her ne kadar doğru olmasa da bir süredir tüm teknoloji dünyası tarafından bu şekilde kullanılıyor.
Biz de her zaman “frekans” ve “MHz” terimlerine yer veriyoruz lakin aslında tanımlamak için veri hızı (MT/s) kullanılmalı. Böyle de oluyor. Artık yavaş yavaş teknoloji arenasında söz sahibi şirketlerin “MT/s” söylemine daha fazla yer verdiğini görüyoruz. Gelin şimdi megahertz (MHz) ve saniyedeki mega transfer (MT/s) arasındaki farklara bakalım. Hangisi doğru ve daha iyi bir ölçü birimi?
Megahertz (MHz) Nedir?
Megahertz (MHz) bir frekans ölçümüdür. Mega bir milyon anlamına gelirken, hertz saniyede bir döngüye eşit bir frekans birimidir. Yani bir araya getirirseniz, saniyede bir milyon döngü anlamına geliyor.
Megahertz, bir örneğin tekrarlandığı hemen hemen her şeyde kullanılabilir. Ancak RAM için MHz, kare dalga şeklindeki dijital sinyallerin frekansını ölçmek için kullanılır. Görselden yola çıkalım. Aşağıda tepe noktalar voltajın mevcut olduğunu gösterirken, tabandaki çizgiler voltajın olmadığını göstermekte. Bilgisayarlar bu yukarı ve aşağı voltajları kare dalgalar oluşturmak için kullanır ve daha sonra bunlar ikiliye (1’ler, 0’lar) dönüştürülür.
Hertz yani Hz, bir dalganın tekrarlanma oranını ölçer. Bir hertz saniyede bir tekrara (veya döngüye) eşit. Mega ise milyon anlamına geliyor, dolayısıyla 1 MHz= saniyede bir milyon döngü demek. Bildiğiniz gibi MHz birçok alanda kullanılan bir ölçü birimi. Bilgisayar ve elektronikte bileşenlerin içindeki ve arasındaki iletim hızını, yani dijital sinyallerin tekrarlanma hızını ölçmek için kullanılıyor.
SDRAM (Senkron Dinamik Rastgele Erişimli Bellek) 1990’ların sonunda piyasaya sürüldüğünde, veri aktarım hızı anakart saatiyle senkronize olarak ölçülüyordu ve veri aktarımları saat döngüsünün yükselen kenarında gerçekleşiyordu. SDRAM bellek için performans ölçülürken, 100 MHz saat döngüsü başına 100 x 106 veri aktarımını gösteriyordu.
2000’lerin başında DDR (Double Data Rate, Çift Veri Hızı) SDRAM bellekler tanıtıldı. Bu bellek teknolojisi, saat döngüsü başına veri aktarımı sayısını iki katına çıkardı ve veri aktarımı döngünün hem yükselen ve düşen kenarlarında gerçekleşmeye başladı. Ancak ölçüm birimi değişmedi. Saat hızı 100 MHz olan DDR, her saat döngüsünde 200 milyon veri aktarımıyla etkin veri hızını ikiye katladı. Yeni ve daha doğru bir tanımlama için çok geç kalınmıştı.
Neden Uzun Zamandır MHz Kullanılıyor?
Bir RAM modülü işlemcilere benzer şekilde transistörlerden oluşur. Transistörler, 0’ın kapalı ve 1’in açık anlamına geldiği bir anahtar gibi hareket ediyor bildiğiniz üzere. Megahertz’in kare dalga şeklindeki dijital sinyallerin frekansını temsil ettiğini daha önce belirtmiştik. Bu korelasyon nedeniyle herkes RAM hızının standart ölçümü olarak megahertz kullanmaya başladı.
SDRAM tanıtıldığında, saat hızı önemliydi çünkü veriler saat hızıyla senkronize olarak aktarılıyordu. Bu durumda 400 MHz’lik bir RAM, senkronizasyon nedeniyle 400 MT/s’lik bir veri hızı sunabiliyordu. Ancak artık veri hızı ile saat hızı arasında senkronizasyonun olmadığı DDR RAM’ler kullanılıyor. DDR RAM’lerde veri aktarım hızı SDRAM’e kıyasla iki katına çıktı.
Teknik olarak DDR RAM hızı için saniyede mega transfer daha doğru bir kullanım olsa da, sektörde rol oynayanların seçimi nedeniyle eski gelenek yıllarca devam etti. Yani ilk dönemde MT/s’ye geçiş yapmaları gerekirdi, eski köye yeni adet getirmeyelim dediler. Kullanıcılar MHz kullanımına alışkındı, kafa karışıklığı yaratmamak adına bu şekilde devam edildi.
Saniyede Mega Transfer (MT/s) Nedir?
Megatransfer, veri hızı için megabayt cinsinden ölçüm yapmamızı sağlayan bir ölçü birimi. Bir megatransfer, bir megabaytın transferine eşit. Bu megatransferlerin saniye başına ölçülmesi (MT/s) saniyede aktarılabilecek veri miktarını veriyor. Saniye cinsinden ölçüldüğünde, RAM hızını saniyede aktarılabilen veri miktarı açısından ölçmek daha doğal bir yol.
Başka bir deyişle, RAM’lerin veri aktarım yeteneklerini ölçmek için daha doğru. Neden mi? Saatin frekansından ziyade gerçek, teslim edilen hızın bir derecelendirmesini temsil ediyor. Misal olarak, zamanlama bir tam döngü yerine döngünün hem yükselen hem de düşen kenarlarından elde ediliyorsa, 400 MHz’lik bir saat 800 MT/sn’lik sonuç verir.
Veri Hızı ve Frekans Farkı
Yeni bir RAM satın alırken ilk baktığınız şey kapasiteyle birlikte hızdır. Bazen MHz, bazen de MT/s ile olarak ölçümleniyor. RAM üreticilerinin uzun zamandır MHz kullandığını ve bunun aslında yanlış olduğunu belirtmiştik. Şimdi konuyu biraz daha açalım.
RAM hızını frekans kullanarak ölçtüğümüzde, bu transistörlerin kümülatif olarak saniyede ne kadar hızlı geçiş yapabildiğini ölçeriz. Dolayısıyla, RAM’iniz 3.600 MHz RAM hızını gösteriyorsa, mantıksal olarak transistörlerinin saniyede toplam 3.600.000.000 kez geçiş yapması beklenir.
Ölçüm konusuna gelince, RAM’in frekansı veya saat hızı saniyede ne kadar veri aktarabileceğini belirlemez. Veri hızını kullanarak RAM hızını ölçerken, RAM’in bellek modülleri içinde ve dışında aktarabileceği toplam bant genişliğini ölçeriz. Örnek olarak RAM’iniz 3.600 MT/s ile derecelendiriliyorsa, bu saniyede maksimum 28,8 gigabayt veri aktarılabileceği anlamına geliyor.
Eğer “DDR” sistemine geçiş yapmasaydık her şey aynı kalabilirdi. İlk bellekler saat döngüsü başına yalnızca bir veri aktarımı gerçekleştirilebildiğinden MHz ve MT/s bir arada kullanılabiliyordu. Ancak 2000 yılından ve Çift Veri Hızı (DDR) RAM modüllerinin piyasaya sürülmesinden bu yana, kare dalganın hem yükselen hem de düşen sinyallerinde veri aktarımı mümkün hale geldi ve veri aktarımları esasen iki katına çıktı. Kısaca özetleyecek olursak, 600 MHz’lik saat hızı = 1.200 MT/s’lik veri aktarım hızına tekabül ediyor.
- SDRAM
- Saat: 100 MHz
- Transfer Oranı: 100 MT/s
- Bant Genişliği: 800 MB/s
- DDR SDRAM
- Saat: 100 MHz
- Transfer Oranı: 200 MT/s
- Bant Genişliği: 1600 MB/s
Neden Mega Transfer Daha Doğru?
Aslında her şey çok açık. MHz bir frekans ölçümü, MT/s ise veri hızı ölçümü. Sistem belleği, işlemci ile sürekli iletişim halinde olduğundan veri aktarım hızları çok önemli. DDR teknolojilerinin piyasaya girmesiyle işler de biraz karıştı. Samsung, Micron ve SK Hynix gibi önde gelen RAM üreticilerine bakarsanız, ürünlerin MHz (frekans) cinsinden ölçüldüğünü görürsünüz. Çoğu bilgisayar üreticisi RAM hızını bu şekilde tanıtmakta sakınca görmese de bu her şeyin doğru olduğu anlamına gelmiyor.
RAM’de Çift Veri Hızının (DDR) kullanılmaya başlanmasıyla birlikte veri hızı (MT/s) ve frekans (MHz) artık 1:1 şeklinde senkronize değil. Bunun yerine DDR, normal SDRAM’deki veri hızını iki katına çıkaran bir teknoloji. Verileri bir kare dalganın hem yükselen hem de düşen sinyalleri üzerinde hareket ettirerek, bir DDR RAM aynı saat hızında çalışırken iki kat daha fazla veri aktarabilir.
RAM hızı hem MHz hem de MT/s kullanılarak ölçülebilir. Hem veri hızı hem de frekans RAM hızını göstermek için iyi ölçümler. Sorun, RAM üreticilerinin ürünlerinin reklamını yapmak için kullandıkları sayılarla ilgili.
RAM üreticilerinin ürünlerini saat hızının iki katında çalışacak şekilde tanıtmaları standart hale geldi. Bellek hızınızı kontrol ettiğinizde 3600 MHz ve 6400 MHz gibi yüksek rakamlar göreceksiniz, ki bu yanlış. Bu değerler aslında DDR RAM’in saat hızından (MHz) ziyade saniyede ne kadar veri aktarabildiğini (MT/s) gösteriyor. Yani 3.600 MHz yerine 3.600 MT/s veya 1.800 MHz olmalı.
Windows 11 ile MT/s Kullanımı
Microsoft, yaptığı bir güncellemeyle birlikte tartışmalara son verdi. Şirket, Windows 11 Görev Yöneticisi’ndeki ölçüm metodolojisini megahertz (MHz) yerine saniyede mega transfer (MT/s) olarak değiştirmişti. Bundan böyle artık MT/s şeklinde göreceksiniz.
Bellek Üreticileri
Söylediğimiz gibi, bellek üreticileri de yavaş yavaş hatasından dönmeye başladı. Giderek daha fazla şirket MT/s’ye geçiş yapıyor, ancak halen MHz kullanmakta ısrar edenler de var. RAM üreticilerinin yanı sıra BIOS üzerinde de MT/s’yi daha sık görmeye başlayacağız. Sonuç olarak doğrusu bu şekilde, böyle olmalı.
RAM Frekansı Nedir? Bellek Hızını Neler Etkiler?
RAM frekansı MHz cinsinden ölçülür ve DDR4 sürümleriyle birlikte katlanarak artar. Örneğin 8 GB DDR4-2400 şeklinde açıklamayla sunulan bir bellek 2400 MHz frekansta çalışıyor. Teknik olarak doğru mu? Hayır. Aslında 1200 MHz’de çalışıyor, 2400 MT/s veri aktarımı sunuyor.
RAM frekansları tipik olarak eski DDR2 modüllerinde 800 MHz’den başlıyor, DDR5’te 8000 MHz’in ötesine geçebiliyor. Burada hatırlanması gereken önemli bir nokta var: RAM, CPU’nun yaptığı gibi komut işlemlerini gerçekleştiremez. Bu nedenle daha yüksek bir CPU frekansı daha iyi PC performansı (neredeyse her zaman) anlamına gelirken, aynı durum yüksek frekanslı RAM için geçerli olmayabilir. Bu nedenle daha yüksek frekanslı RAM teknik olarak daha hızlı olsa da, bu ek hız her zaman daha iyi gerçek dünya performansına dönüşmeyebilir.
Veri depolamak için kullanılan sürücüler (SSD veya HDD) ise yapısı itibarıyla görev yönetimi için çok daha yavaştır. Bunlar statik bellek olarak da adlandırılır. DDR, “Double Data Rate (Çift Veri Hızı) anlamına geliyor ve DRAM frekansı ile doğrudan ilgili.
Temel olarak DDR RAM, saat döngüsü başına iki sinyal aktarabilen özel bir karakteristiğe sahip. Bunun da ötesinde, çift sayıda (2-4 gibi) aynı özellikle DDR belleğe sahip olduğunuzda bunlar çift kanal (dual channel) olarak çalışabilir. Böylelikle çok çekirdekli işlemciler birden fazla kanaldan ihtiyaç duyduğu bilgilere ulaşabilir. Herhangi bir DDR RAM’in tam hızına ulaşması, senkronize olması için en az bir tane daha RAM’e ihtiyaç var. 4 RAM modülü kullandığınızda (destekli bir yonga seti ve CPU gerekli) ise dört kanallı bellek performansından yararlanabilirsiniz.
Tek bir modül kullandığınızda tek bir kanalla sınırlandırılırsınız ve veri hızınız çift kanaldan yarıya düşer. Önemli bir not olarak, frekansınız aynı kalır, ancak çift kanal avantajı kaybolur. Elimizde bir adet X LPX 3600 CL16 DDR4 RAM diyelim ve detayları maddelerle anlatmaya çalışalım:
- Bu bellek 1800 MHz Frekansında çalışır, 3600 MHz’de değil.
- Elimizdeki RAM 3600 MT/s (saat başına iki aktarım, 1800 * 2) veri aktarımı yapabiliyor ve ürün ismindeki “3600” buradan geliyor.
- Bilgisayarımıza aynı modülden bir tane daha taktık ve 2 adet belleğimiz oldu. Her ikisi de hala 1800 MHz’de çalışmaya devam ediyor, frekans değişmiyor.
- Diğer taraftan aktarım hızı da hala aynı: saat başına 2 aktarım = 3600 MT/s.
- Ancak artık belleklerimizi çift kanal modunda kullanabiliyoruz.
- Bellek alanına iki erişim kanalı sayesinde çok çekirdekli bir CPU artık RAM modüllerine iki kanaldan ayrı ayrı erişebilir. Veri aktarımı yapılan kanal ikiye çıktığından dolayı aktarım hızı ikiye katlanabilir. Tıpkı tek şeritli ve çift şeritli yolda araçların akışı gibi. Yani şu anda saat başına 4 aktarım yapıyoruz. DDR sayesinde 2 transfer ve çift kanal sayesinde 2 transfer.
- Anakart üzerinde yuva varsa ve anakart ile birlikte CPU bu desteği sunuyorsa, dört kanal desteğinden faydalanılabilir.
