Donanımların ince ayrıntılarına girmeye devam ediyoruz. Bugün mevzu bahis monitörler ve tepki süreleri. Tepki süresi, hızlı hareket eden görüntülerin netliğini ve akıcılığını doğrudan etkilediği için başta oyuncular olmak üzere monitörler için önemli bir faktör. Peki 0,5 ms ve 1 ms gibi değerler nasıl elde ediliyor? Ölçüm nasıl yapılıyor?
Ekranlarda tepkime süresini ölçmek için iki temel yöntem var: Griden Griye (Gray-to-Gray, GtG) ve Hareketli Görüntü Tepki Süresi (Moving Picture Response Time, MPRT). GtG bir pikselin bir gri tonundan diğer gri topnuna geçmesi için geçen süreyi, MPRT ise bir pikselin bir görüntü karesinden diğerine geçmesi için geçen süreyi ölçmekte.
Bir piksel GtG geçişini bir renkten diğerine tamamladığında bile, tamamen yenilenen bir piksel bir sonraki yenileme döngüsüne kadar sürekli olarak görünür veya statik kalabilir. Bu nedenle GtG ve MPRT sayıları farklıdır.
Her iki yöntemin de kendine özgü avantajları ve sınırlamaları var. Çoğu zaman perakende sitelerinde veya ürünlerin teknik özellik sayfalarında detay verilmez, sadece “tepki süresinin 1 ms” olduğu yazar. Ancak GtG ve MPRT birbirinden tamamen farklıdır. 1 ms GtG mi, 1 ms MPRT mi? Farklar ne? Aradaki farkı biliyorsanız, monitör alırken daha bilinçli kararlar verebilirsiniz. Hadi başlayalım.
Tepki Süresi (ms) Nedir?
Milisaniyelerle ifade edilen tepki süresi yani Response Time ise ekrandaki piksellerin renk değiştirme hızıdır. Ekran yenileme hızı yükseldikçe, piksellerin de daha hızlı tepki verip renk değiştirmesi gerekir. Aksi takdirde ekranda ghosting denilen hayalet izi benzeri ya da çamurumsu görüntüler oluşur.
Giriş gecikmesi, monitörünüzün ekran kartınızdan gelen veriyi veya klavye/farenizdeki bir düğmeye bastığınızı algılamasının ne kadar sürdüğünü gösterir. Yani oyuncular için önemlidir. 1 ms’lik tepki süresi artık standart haline geldi, maksimumda ise 5 ms’i geçmesini pek istemeyiz.
Özellikle aksiyon oyunlarında ve yüksek FPS’de akıcı deneyim isteyen kullanıcılar, sistemlerinde güçlü donanımlarla birlikte kaliteli monitörlere de önem verir. Yenileme hızı ve tepkime süresi ise doğrudan baktığımız iki parametre.
Yenileme hızının aksine, düşük tepki süresi her zaman daha iyidir. Ancak ms değeri oyun oynamadığınız sürece bir öncelik değil. Daha uzun tepki süreleri, oyun oynarken veya hızlı tempolu videolar izlerken hareket bulanıklığı yaratabilir. Oyuncu monitörleri genellikle en fazla 5 ms tepki süresine sahiptir, gelişmiş modellerde bu değer 0.5 ms’e kadar düşebilir.
Daha Basit: GtG Nedir?
Biraz önce de söylediğimiz gibi, Griden Griye (GtG) tepki süresi, bir pikselin grinin bir tonundan diğerine ne kadar hızlı değişebileceğini gösterir. Bu ölçüm tipik olarak milisaniye (ms) cinsinden ifade edilir. Üreticiler genellikle monitör özelliklerinde GtG tepki süresini kullanır çünkü farklı ekranları karşılaştırmak için standart bir yol sağlar.
GtG, bir pikselin önceden tanımlanmış bir gri seviyesinden diğerine geçmesi için geçen süre ölçülerek belirlenir. GtG renk yerine gri geçişleri kullanır çünkü LCD alt pikselleri aslında tek renklidir ve ekranlardaki renkler renk filtreleri aracılığıyla oluşturulur.
Bununla birlikte, griden griye ölçümün olumsuz yanları var. Bir monitörün piksel renklerini ne kadar hızlı değiştirebileceğine dair genel bir fikir verse de, her zaman gerçek dünya performansını yansıtmaz. Hızlı ve karmaşık renk değişimlerinin yaygın olduğu hızlı oyun senaryoları söz konusuysa, GtG ölçümü monitörün hızını belirtmek için yeterli olmayabilir. Yani monitörün gösterdiği performansı doğru şekilde temsil etmeyebilir.
GtG Nasıl Ölçülür?
Bu yöntem popülerdir çünkü pikseller aslında transistörler veya birden fazla katmana sahip işlem elemanlarıdır. Temel katman gri tonlamayı kontrol eder ve tabiri caizse monitörün işlemci çekirdeğine ve güç dağıtımına en yakın olanıdır. Bu nedenle griden griye ölçümle en hızlı yanıt süresini elde ederiz. Üreticiler de işte tam olarak bu nedenle pazarlama esnasında GtG’yi öne sürüyor. Sonuçta düşük gecikme süresi her kullanıcının görmek istediği şey.
Ancak doğrudan şirketleri suçlayamayız. GtG aynı zamanda en dürüst ve ölçülmesi en basit olanı, ve dolayısıyla en doğru olanıdır.
Peki neden kırmızıdan yeşile veya maviden kırmızıya değil? Çünkü renkler piksel transistörlerinin üst seviyeleri tarafından işlenir ve bunları üretme yolları monitörler arasında, hatta aynı marka veya aynı seri içinde bile büyük farklılıklar gösterir. Bazı monitörler renkleri piksel grupları halinde işlerken, diğerleri renkleri geliştirmek için kuantum nokta katmanları ekler. Yani tepki sürelerini değiştiren etkenler söz konusu.
Hangi kırmızı ve yeşil değerlerinden bahsettiğimize bağlı olarak, bir monitörde kırmızıdan yeşile 3 ms, yeşilden yeşile 5 ms olabilir. Neyse işleri karmaşıklaştırmayalım. Griden griye ölçüm yapmak ve anlaşılabilir bir raporlama çok daha kolay.
Gri tonlama değişiklikleri tek tip, bu nedenle gri X’ten gri Y’ye 1 ms ise, gri Y’den gri Z’ye de 1 ms olacaktır. Önemli bir detay olarak, GtG raporlaması herhangi bir işlem sonrası veya geliştirmeyi hesaba katmaz ve kolayca kare hızına tabi değildir. Özetle GtG, monitörün tepki süresinin çok temel düzeyde ölçüsüdür.
Oyuncuların Asıl İstediği: MPRT Nedir?
Hareketli Görüntü Tepki Süresi (MPRT), bir monitörün tepki süresini ölçmek için kullanılan bir başka yöntem. Bir pikselin bir görüntü karesinden diğerine geçmesi arasındaki süreyi temsil ediyor.
GtG’nin aksine, MPRT monitörün gerçek dünyadaki performansını, özellikle de hareket bulanıklığı masaya yatırıldığında konuyu daha iyi ifade eder. Sözünü ettiğmiiz öçüm şekli hareketli görüntülerin algılanan bulanıklığı ile doğrudan ilişkili; bu da netliğin çok önemli olduğu hızlı tempolu oyunlar için kritik öneme sahip.
1 ms MPRT gibi daha düşük MPRT’ye ulaşmak için arka ışık çakması ve siyah kare ekleme gibi teknikler kullanılmakta. Arka ışık çakması, kareler arasında arka ışığı kapatarak çalışır, bu da bir pikselin görünür olduğu süreyi azaltır ve böylece MPRT’yi düşürür. Siyah kare ekleme ise gerçek kareler arasına siyah kareler ekleyerek her karenin görüntülendiği süreyi kısaltarak hareket bulanıklığı algısını azaltır.
Şirketlerin strobing (ışık çakması, arka flaş ışığı) ve kare ekleme teknolojileri için kullandığı farklı isimler var. Örneğin Samsung buna Clear Motion Rate, BenQ ise BenQ Blur Reduction adını takmış. Bu teknikler hareket bulanıklığını en aza indirmeye yardımcı olarak oyun sırasında daha akıcı ve net bir görsel deneyim sağlıyor.
MPRT Değeri Nasıl Ölçülür? Neden Önemli?
Test sırasında bir pikselin ekranda ne kadar süreyle belirgin veya görünür kaldığı ölçülmekte. Bir piksel ne kadar uzun süre görünür kalırsa, hareketli bir görüntü o kadar fazla bulanıklık veya iz oluşturur.
Monitör test araçlarını görmüş olmalısınız. Testufo sayfasında yer alan uçan daire testi de en bilineni. Araç ekranda hareket ettikçe, pikseller açılıp kapanarak onu ekranın solundan sağına ve tekrar soluna geçiriyor.
İyi işlem kapasitesine ve güç dağıtımına sahip hızlı bir monitör, piksel etkinleştirme ve devre dışı bırakma işlemlerini hızlı bir şekilde gerçekleştirerek uçan dairenin ekranda çok düzgün bir şekilde hareket ediyormuş gibi görünmesini ve geride hiçbir kalıntı bırakmamasını sağlar.
GtG’nin aksine MPRT çok özneldir. Bulanıklık ve gölgelenmeye karşı hassasiyet, tıpkı ışık hassasiyeti veya hareket hastalığında olduğu gibi kişiler arasında büyük farklılıklar gösterir. 5 ms’lik bir MPRT rakamı, monitördeki ortalama pikselin her açıldığında 5 ms boyunca aktif kaldığı anlamına gelir. Bazıları için bu süper hızlı olabilir. Diğerleri biraz bulanıklık fark edebilir.
Ayrıca MPRT neredeyse tamamen kare hızına bağlıyken, GtG’nin kare hızıyla çok daha az ilgisi var. 1 ms’lik bir GtG pikseli, 30 Hz’lik bir TV’de ve 144 Hz’lik bir oyun monitöründe temelde aynı şekilde çalışır. Ancak MPRT ile teknik olarak piksel süresi için minimum süre yenileme hızına göre belirlenir. 144 Hz bir monitörün minimum MPRT’si 6,9 ms’dir (saniyenin 1/144’ü). O zaman aynı monitör nasıl 1 ms MPRT sunabilir? MPRT çok öznel ve değiştirilebilir olduğundan, gelişmiş bir teknolojiyle iyileştirilmesi de mümkün.
Tıpkı kare hızı veya yenileme hızı gibi, etkili geliştirmelerle bir monitörün MPRT performansı temel fiziğin çok ötesine geçer. Siyah kare ekleme, net hareket, hız aşırtma, hareket geliştirme, kare hızı kontrolü gibi. Bunların hepsi bir monitörde hareketi artırmanın, bulanıklık ve gölgelenmeyi ortadan kaldırmanın yolları.
Doğru adımlar atıldığında düşük MPRT elde etmek mümkün. Gelişmiş MPRT, normal monitörleri gerçekten kaliteli olan oyun monitörlerinden ayıran şey. Öznel olmakla birlikte, MPRT’nin genel olarak GtG’den daha iyi olduğunu unutmayın. GtG bize genel tepki süresi için kesin bir değer veriyor, ancak MPRT’nin amacı olan incelikten yoksundur.
MPRT ve Yenileme Hızı
MPRT, GtG yanıt süresinden ziyade ekranın yenileme hızına daha yakından bağlı. Örneğin, 60 Hz panel ekranı her 16,7 ms’de bir yeniler (1000ms / 60Hz), yani her kare 16,7 ms boyunca görüntülenir. Ek teknolojiler (arka ışık çakması gibi) olmadan, MPRT yaklaşık olarak yenileme aralığına eşittir. Dolayısıyla, 60 Hz’lik bir ekranın MPRT’si yaklaşık 16,7 ms olacaktır.
Üreticiler
MPRT yanıt sürelerinin genellikle hızlı oyunlarda monitörün performansını daha doğru bir şekilde temsil ettiği kanısı yaygın. Ancak maalesef tüm üreticiler MPRT yanıt sürelerini bizlerle paylaşmıyor. Veya paylaşsa da zaman ayırıp ince araştırmalar yapmak gerekebiliyor. Bununla birlikte, farklı üreticiler tepki süresini ölçmek için farklı yöntemler kullanabiliyor. Hal böyle olunca da modelleri doğrudan karşılaştırmak zor hale geliyor.
Bir üretici yalnızca GtG verisini sağlıyorsa bunu karşılaştırmalısınız. İyi bir oyun deneyimi için 4 ms’nin altında monitörler seçmeye özen gösterin. Zaten artık her monitör en az 1 ms tepkime süresi ile geliyor, 0,5 ms’lik ürünler de yaygınlaşıyor.
Eğer mümkünse MPRT ölçümleri sunan monitörlere de bakın. Bilindik bir markanın MPRT monitörü, o modelde hareket kontrolü ve görüntü düzenlemesi için mühendislik yeteneklerinin konuşturulduğunu gösterir. Başka bir deyişle, şirket gelişmiş oyun panelleri optimize etmeyi önemsemiş demektir. Eğer oyunlarla ilgilenmiyorsanız, genel amaçlara hitap eden ekranlarda pek MPRT reklamı görmezsiniz.
