İşlemcinizi overclock etmek istediğinizde birçok farklı ayara dokunuş yapmanız gerekir. CPU üreticileri hız aşırtma sürecini kolaylaştırmak için bazı yazılımlar sunsa da, BIOS üzerinden overclock en alışılagelmiş yöntem. CPU Ring Ratio (CPU Halka Oranı) ayarı ise en önemli ayar olarak başı çekiyor.
Bu oranı değiştirmek frekans hızlarına doğrudan etki etmekte. Peki nasıl oluyor bu iş? CPU çarpan oranlarına geçmeden önce zaten çoğunuzun bildiği hız aşırtmadan kısaca bahsedelim.
Overclock Nedir?
Adından da anlaşılacağı gibi, hız aşırtma çipin saat frekansını artırdığımız bir süreç. CPU’ya yapılıyorsa CPU’nun, GPU’ya yapılıyorsa GPU’nun saat hızını artırmakta. Başka bir deyişle performansı artırmakta.
CPU, bilgisayarınızda yaptığınız her türlü işi ve uygulamayı çalıştıran birimdir. İşlemciler, arka planda uygulama ve oyunları çalıştırmak için sayıları toplama, çıkarma ve taşıma gibi görevleri yerine getirir. Bu görevleri yerine getirmek için CPU’nun transistör olarak bilinen milyonlarca anahtarı değiştirmesi gerekir. Sadece bu da değil, aynı zamanda anahtarların bu işlemleri gerçekleştirmek için senkronize bir şekilde çalışması gerekir. Senkronizasyondan da saat frekansı sorumludur.
Basit bir tabirle, saat frekansı yonganın görevleri yerine getirme hızını tanımlar ve hız aşırtma CPU’nuzun sayıları hesaplama hızını artırır. Bu nedenle hız aşırtma, CPU’nuzun çalışma hızını artırarak daha iyi performans sunar.
Veriler CPU’ya Nasıl Ulaşır?
Artık CPU frekansının ne anlama geldiğini daha iyi anladık. Anlamamız gereken bir başka şey de verilerin merkezi işlem birimine nasıl ulaştığı. Veri akışını bilmek önemlidir. Çünkü CPU’nun verileri işleme hızını artırsanız bile bu tek başına yeterli değil. Sistem işlemciye yeterli hızda veri gönderemezse istediğiniz performans artışını elde edemezsiniz.
Başka bir söyleyişle, işlemci çok hızlı çalışırken verileri çok hızlı şekilde işler, elinde veri kalmadığında oturup bir sonraki veri grubunun teslim edilmesini bekler. İşte bilgisayarların ve bellek sisteminin çalışma şekli:
- Depolama Sürücüleri: Verileri kalıcı olarak kaydeden depolama sürücüleri (HDD, SSD) RAM ve CPU kadar hızlı değildir. Bu nedenle CPU verilere doğrudan ikincil depolama sisteminden erişemez.
- RAM (Birincil Bellek): RAM ikincil depolama sisteminden (sürücüler) daha hızlıdır ancak verileri kalıcı olarak depolayamaz. Sisteminizde bir dosya açtığınızda, dosya sabit sürücüden RAM’e taşınır ve sonra CPU’ya ulaşır. Bir başka detay, RAM bile CPU için yeterince hızlı değildir.
- Önbellek (CPU İçinde Hızlı Bellek): Verilere mümkün olan en hızlı şekilde erişmek için önbellek olarak bilinen bellek türleri kullanılır. İşlemcinin en çok ihtiyaç duyduğu veya ihtiyaç duyacağı tahmin edilen veriler burada saklanmakta. Bilgisayardaki en hızlı bellek sisteminden bahsediyoruz. L1, L2 ve L3 olmak üzere üç önbellek türü var. L1 ve L2 önbellekler CPU çekirdeklerinin bir parçası, çekirdekler ise CPU kalıbında bulunan ancak CPU çekirdeklerinin bir parçası olmayan L3 önbelleğini paylaşıyor.
Sonuç olarak, CPU tarafından işlenmesi gereken herhangi bir veri sabit sürücüden RAM’e ve oradan da önbelleğe geçmekte.
Bellek Kontrolcüsü ve Ring Ara Bağlantı Kodunun Çözülmesi
Bilgisayarınızdaki her bellek sistemi veri yolları kullanılarak birbirine bağlanıyor. Bu veri yollarının ana amacı verileri bir sistemden diğerine aktarmak.
Örneğin RAM, anakartın bir parçası olan bir veri yolu kullanılarak CPU’ya bağlı. Bu veri yolu CPU’nun bir birimi olan bellek kontrolcüsü tarafından yönetilmekte. Bellek kontrolcüsünün ana amacı CPU’nun ihtiyaç duyduğu verileri RAM’den almak. RAM’e okuma/yazma komutları verilere veriler çağırılıyor. Ana sistem belleği ise hızlı şekilde ihtiyaç duyulan verileri veri yolu üzerinden bellek kontrolcüsüne gönderiyor.
Veriler bellek kontrolcüsüne ulaştıktan sonra CPU’ya taşınmakta. Bu görevi yerine getirmek için CPU çekirdeklerini ve L3 önbelleği bellek kontrolcüsüne bağlayan halka ara bağlantı ring interconnect (halka ara bağlantı) kullanılıyor. Özetleyecek olursak halka ara bağlantı, verileri tüm çekirdekler, L3 önbellek ve bellek kontrolcüsü arasında taşıyan bir veri yolu görevinde.
Ring Ratio Oranı Artırıldığında Ne Olur?
Aynı işlemci çekirdekleri gibi, ara bağlantı da bir saat frekansında çalışıyor, aktarım belirli bir frekans düzeninde gerçekleşiyor. Bu nedenle, veriler halka veri yolu üzerinde yalnızca halka ara bağlantı veri yolunun saat frekansı tarafından tanımlanan belirli zaman dilimlerinde hareket etmekte. Veri yolu frekansı artırıldığında, veriler L3 önbellekten CPU çekirdeklerine daha hızlı aktarılabiliyor.
Uzun lafın kısası, Ring Ratio dediğimiz halka veri yolu oranı arttığında CPU’nun içindeki hareketlilik de artıyor. Veriler daha hızlı aktarılırken performans da yüsekliyor.
CPU Ring Ratio Overclock Performansını Etkiler mi?
Hız aşırtma yaparak CPU’nun saat frekansını manuel olarak artırdığınızda, çekirdeklerin verileri işleyebileceği hız artar. Çekirdeklere veri iletmekten sorumlu olan halka veri yolunun hızı, CPU halka oranı artırılmazsa aynı kalır ve bir performans darboğazı oluşturur. Yani CPU halka oranını artırmak hız aşırtma performansına olumlu katkıda bulunur, darboğaz da engellenir.
Intel yeni 13. Nesil Raptor Lake işlemcilerini piyasaya sürdüğünde, halka frekansını artırarak yüzde beşe kadar daha yüksek kare hızları sunmuştu. Ancak transistörler daha hızlı geçiş yaptığı için halka daha yüksek bir frekansta çalıştığından, CPU Ring Ratio yukarı çekildiğinde genel işlemci sıcaklığı da artıyor. Ayrıca halka veri yolu tüm çekirdekler arasında veri aktarımı gerçekleştirdiğinden, senkronizasyondaki bir uyumsuzluk daha fazla mavi ekran ve çökme hatalarına sebebiyet verebiliyor.
Özetle Ring Ratio ayarı artırıldığında performansa olumlu katkıda bulunabilir, ancak sistem kararlılığı sorunları ortaya çıkabilir. Ek bir not olarak, bir işlemcinin çekirdek hızı turbo boost teknolojileri kullanılarak otomatik olarak artırıldığında halka hızı da artmakta. Manuel hız aşırtmada ise Ring Ratio’nun manuel olarak artırılması gerekli.
Ring Ratio Artırılmalı mı?
Doğru şekilde yapıldığında evet, daha iyi performans alınabilir. Ancak çekirdekler arasındaki veri aktarım işleminin karmaşık yapısı göz önüne alındığında doğru CPU oranını elde etmek zor olabilir. Bu nedenle, sisteminizin sınırlarını zorlamayı planlıyorsanız en iyi CPU oranını bulmayı deneyin. Hız aşırtma süreciniz istikrarlı ve olumlu şekilde ilerliyorsa CPU halka oranında oynamalar yapabilirsiniz.
Önemli BIOS Overclock Ayarları
CPU Core Ratio’nun dışında ihtiyacınız olan diğer önemli seçenekler:
- Base Clock (BCLK): İşlemcinin bellek ve PCIe aygıtlarıyla iletişim kurduğu frekans. Intel yongaları için varsayılan BCLK 100 MHz’dir, ancak bunu daha küçük seviyeli performans artışları için ayarlayabilirsiniz. Temel saati ayarlamanın PCIe ve bellek veriyollarını da etkilediğini unutmayın. Bu nedenle BCLK ayarına fazla yüklenmenizi önermiyoruz.
- CPU Ratio Multiplier (CPU Oranı Çarpanı): CPU ve BCLK arasındaki oranı belirler. İşlemcinin frekansı, temel saatin CPU çarpan oranıyla çarpılmasıyla ortaya çıkar. Örneğin, çarpanı 50 olan 100 MHz BCLK’ye sahip bir işlemci 5.000 MHz’de çalışacaktır.
- Vcore: Bu voltaj, Core Voltage veya vCore gibi birçok isimle anılabilir. Ancak anakartın işlemciye ana giriş voltajını temsil eder.
- Voltage Mode (Voltaj Modu): “Otomatik” seçeneği anakartın işlemciye uygulanacak voltaja karar vermesini sağlarken, ‘Manual’ veya ‘Override’ seçeneği sabit bir Vcore ayarı sabit bir voltaj atamanıza izin verir Offset modu, işlemciye frekanstan bağımsız olarak belirli bir miktarda voltaj ekler. Adaptive voltage (Uyarlamalı voltaj) ise işlemci turbo modunda çalıştığında voltajı artırır.
- AVX Offset: AVX iş yüklerini yürütürken işlemci frekansını ayarlayabilen ayrı bir çarpandır. AVX komutları muazzam hızlanmalar sağlar, ancak bu komut seti aynı zamanda diğer komut setlerinden daha fazla ısı üretir ve daha fazla güç tüketir. Bu da hız aşırtma sırasında sistem kararsızlığına yol açabilir. Çoğu yazılım ve oyunun AVX komutlarını kullanmadığını belirtelim.
- SpeedStep – Intel: Sistem yüküne göre işlemci hızını ve voltajını artıran veya azaltan özellik.
- Uncore – Intel: İşlemcideki L3 önbellek, veri yolu çarpanı, bellek kontrolcüsü gibi farklı birimlerin frekansını düzenler.
- FCLK – Intel: Verilerin işlemciden ekran kartına geçiş hızını kontrol eder. AMD tarafında Infinity Fabric olarak bilinir ve bellek hız aşırtması için önemlidir.
- VCCSA (Voltage for the System Agent): Bu voltajın artırılması, veri yolu (ring bus) ve önbellek frekansında hız aşırtması yaparken kararlılığa yardımcı olabilir.
- VCCIO: Bellek kontrolcüsü ve paylaşılan önbellek voltajı.
- Extreme Memory Profile (XMP): Uyumlu bellek kitlerinde XMP profilini etkinleştirir. Önceden oluşturulmuş XMP profilleri sayesinde belleklerin frekansını yükseltmek mümkündür. Ancak bu esnada CL değerleri (bellek gecikmesi) artabilir.
