Teknoloji düşkünleri her zaman en yüksek performansı istediği için yıllar boyunca “overclock (hız aşırtma)” dediğimiz şeye ilgi gösterdi. Ancak bazı donanımlarda yapıldığında fayda sağlayabilen “undervolt” veya “underclock” gibi süreçler de var.
Undervolt ile ilgili rehberlerimiz zaten mevcut. Bugün “underclocking” olarak adlandırılan işlemin detaylarına inmek istedik.
Undervolt, Underclock ve Overclock Nedir?
Donanım aleminde kafanızı karıştırabilecek çok sayıda farklı terim var. Öncelikle bunlara bir bakalım. Undervolting (voltaj düşürme), underclocking (hız düşürme) ve overclocking (hız aşırtma) hepsi farklı şeyler.
Underclocking, isminden de anlaşılabileceği gibi işlemcinizin saat hızını düşürmek demek. Bu işlem genellikle düşük sıcaklıklar ve düşük güç tüketimi sağlasa da, bilgisayarın performansı için olumlu bir işlem değil. Saat hızını düşürdüğünüzde, CPU’nuz performansını kısmak zorunda kalacak ve belirli iş yüklerinde farkı hissedeceksiniz.
Overclock işlemi underclock’ın tam tersi. Yani bilgisayarınızın saat hızını temel frekansının üzerine çıkarırsınız. İşlemciler her zaman bir taban frekans ve bir boost/turbo frekans değeri ile pazarlanır. Hız aşırtma ile bu rakamların üstüne çıkar, daha iyi performans elde edersiniz. Doğru şekilde OC yapıldığında güç tüketimi ve sıcaklıklar yükselebilir, bunun pahasına yüksek performans alırız. Bir dereceye kadar hız aşırtma sırasında düşük voltaj verebilirsiniz, ancak genellikle voltajı yükseltmemiz lazım.
Underclock Ne İşe Yarar?
Downclocking olarak da bilinen underclock, bilgisayarın CPU veya GPU’su üzerinde uygulanabilen bir işlem. Çok fazla yapıldığını görmezsiniz, çünkü kimse daha düşük performans değerleri istemez.
Underclocking yaptığımızda sadece çipi daha düşük saat hızlarında çalıştırmış oluyoruz. Yani daha hızlı performans için yaptığımız hız aşırtmanın (overclock) tam tersi. Overclock yaptığımızda yüksek voltajlarla birlikte güç tüketimi artar, sıcaklıklar da beraberinde yükselir, fanlar çipi soğutmak için daha hızlı çalışır ve duruma bağlı olarak donanımın da ömrü azalabilir.
Tam tersini istiyorsanız underclock yapabilirsiniz. Eğer daha serin ve sessiz çalışan bir bilgisayar istiyorsanız, aşırı güce ihtiyaç duymuyorsanız ve ağır iş yükleriyle alakanız yoksa hız düşürme işlemi yapabilirsiniz.
Böylelikle performans ile enerji verimliliğini de dengeleyebilirsiniz. Bağlantılı olarak bilgisayar bileşenlerinin ömrü de uzayacaktır. Neden mi? Bir gıdım bile zorlanmayan, hep serin çalışan, stres görmeyen her donanım daha uzun ömürlü olur.
Tıpkı undervolt gibi, underclock süreci de ilk başta mantığa aykırı görünebilir. Ancak GPU ve CPU performansını optimize etmek, bazen de sorunları gidermek için belirli senaryolarda yararlı bir teknik olabilir. Maddeler halinde faydalarını ele alalım:
- Güç Tüketimi Optimizasyonu: Bir işlemci veya ekran kartını düşük hızda çalıştırmanın başlıca nedenlerinden biri güç tüketimini azaltmaktır. Saat hızları düşük olduğunda çipler daha az enerjiye ihtiyaç duyar, bu da güç kullanımının azalmasına ve potansiyel olarak daha düşük elektrik faturalarına neden olur.
- Isı Yönetimi: Ağır yükler altında yongalar önemli miktarda ısı üretir, çok yüksek sıcaklık seviyelerine ulaşabilir. Hız düşürme ile çip üzerindeki yükü ve stresi azaltabilirsiniz. Böylelikle ısı üretimi de azalır, düşük sıcaklıklar korunur.
- Termal Kısıtlamayı Önlemek: Birçok kez sözünü etmiştik. Eğer donanımlar belirli bir sıcaklık seviyesine gelirse kendini korumaya alır, hızını hiç istemediğiniz şekilde otomatik olarak düşürür. Buna termal kısıtlama, yani thermal throttling diyoruz. Sıcaklıklar düşükse haliyle bu termal kısıtlama da önlenmiş olur.
- Donanım Ömrünü Uzatma: Biraz önce de bahsettiğimiz gibi, serin ve rahat çalışan çiplerin ömrü daha uzun olur.
- Gürültü Azaltma: Yüksek saat hızları, özellikle GPU maksimum performansta çalışırken fan hızının ve gürültü seviyelerinin artmasına neden olabilir. Underclock, iş yükünü azaltmaya ve ardından fan hızını düşürmeye yardımcı olarak daha sessiz bir sistem elde edilmesini sağlayabilir.
- Uyumluluk ve Kararlılık: Bazı eski veya daha az optimize edilmiş uygulamalar yüksek saat hızlarını iyi idare edemeyerek çökmelere, yapaylıklara veya sistem kararsızlığına yol açabilir. Underclocking, çipi optimum performans aralığında çalıştırarak bu sorunları azaltmaya yardımcı olabilir.
Riski ve Olumsuz Yönleri
Açıkçası riski yok, sadece bazı olumsuz yönleri var:
- Düşük Performans: Hız düşürme doğal olarak işlemci ve ekran kartı performansında düşüşe yol açacaktır. Bu durum bazı senaryolarda arzu edilen bir durum olsa da, kas gücü gerektiren uygulama ve oyunlarda düşük performans yaşayabilirsiniz.
- Uyumluluk Sorunları: Hız düşürme, GPU/CPU performansına dayanan belirli uygulamalar veya oyunlarla uyumluluk sorunlarına neden olabilir. Saat hızı düşürme ayarlarının belirli yazılımların işlevselliğini olumsuz etkilemediğinden emin olmak ve test etmek çok önemli.
Ekran Kartı (GPU) ile Underclock Nasıl Yapılır?
Overclock ve underclock işlemlerinde olduğu gibi, GPU saat hızlarını ve voltaj ayarlarını değiştirmenize olanak tanıyan özel bir yazılıma ihtiyacınız var. Biz oldukça popüler olan MSI Afterburner ile yola devam edeceğiz. Alternatif olarak AMD ekran kartlarına özel Radeon Software veya EVGA Precision X1 gibi yazılımlar da kullanılabilir.
Buna ek olarak, ekran kartınız için en son grafik sürücüsünün yüklü olduğundan emin olun. Hatalardan arındırılmış güncel sürümle her şey daha sorunsuz olacaktır.
- Şimdi yola koyulalım. İlk olarak underclock yapacağımız yazılımı çalıştırıyoruz. Biz Afterburner üzerinden gideceğiz. Yazılım arayüzünde çekirdek saat hızını (Core Clock, MHz) kaydırarak ayarlayabileceğiniz bir bölüm bulacaksınız.
- GPU frekansını 25-50 MHz gibi küçük miktarlarla kademeli olarak azaltarak işe başlayın. Sonrasında değişiklikleri kaydedin ve testler gerçekleştirerek sistem kararlılığına bakın, donanım değerlerini izleyin.
- Ekran kartınızı çeşitli test yazılımlar ve oyunlar aracılığıyla test edebilirsiniz. Yeni saat hızını uyguladıktan sonra, normal kullanım sırasında veya zorlu uygulamaları çalıştırırken sisteminizin kararlılığını izleyin. Herhangi bir çökme, yapaylık veya anormal davranış olup olmadığına dikkat edin. Kararsızlık oluşursa, saat hızını biraz artırın veya önceki ayarlara dönün.
- İsteğe bağlı olarak bellek saat hızını da ayarlayabilirsiniz. Yani bellek çipleri üzerinde underclock yapabilirsiniz. Bunu yapmak sizin isteğinize bağlı. Aynı şekilde bellek çiplerinin sıcaklıkları ve güç tüketimi de bir miktar düşecektir. Ancak belirli uygulamalarda performans düşüşü yaşayacaksınız. Çekirdek saat hızını ayarladıktan sonra sistem kararlı kalırsa, bellek saat hızını düşürmeye devam edebilirsiniz. Hızı 50 MHz gibi küçük bir artışla azaltmak için yazılım arayüzündeki bellek saati (Memory Clock, MHz) ayarını kullanın.
- MSI Afterburner’ın birçok farklı teması mevcut. Bu temalarla birlikte görünüm tamamen değişebilir, ancak hepsinde belirttiğimiz ayarları kolaylıkla bulabilirsiniz. İşlemleri gerçekleştirdikten sonra disket simgesine tıklayarak geçerli ayarları kaydetmeyi unutmayın.
- Kararlılığı tekrar izleyin. Çekirdek saat hızını ayarlamaya benzer şekilde, bellek saat hızını değiştirdikten sonra sisteminizin kararlılığını izleyin. Herhangi bir kararsızlık oluşursa, küçük artışlarla birlikte önceki ayarlara biraz daha yaklaşın.
Testler
Her şeyin yolunda olduğundan emin olmak için bol bol test yapabilirsiniz. Yazılımlarda en az üç kez test yaptıktan sonra ve en az 1 saat oyun oynayarak sistemin stabil olup olmadığını kontrol edebiliriz.
Bu arada bir hatırlatma yapalım. Örneğin sisteminiz 3D Mark Time Spy testini başarıyla tamamladı. Ancak başka bir benchmark yazılımında veya ayrı bir oyunda halen sorun yaşanma ihtimali var. Kararlı olduğundan emin olmak için farklı iş yüklerinde kartı zorladığınızdan emin olmanız gerekiyor.
Değerleri Takip Edin
Yaptığımız işlemlerin gerçekten işe yarayıp yaramadığını ve ne kadar iyi çalıştığını görmek için HWiNFO isimli yazılımı kullanabilirsiniz. HWiNFO’yu sensör modunda başlatmamız gerekiyor.
Program üzerinde verileri dört ayrı sütunda görebiliyoruz ve bu bizim için oldukça faydalı: mevcut, asgari değerler, maksimum değerler ve ortalama değerler. İşte dikkat etmeniz ve not almanız gereken şeyler:
- GPU Temperature: GPU çekirdeğinin mevcut çalışma sıcaklığı.
- GPU Core Voltage: GPU çekirdeğinin mevcut voltajı.
- GPU Power: GPU’nuzun mevcut watt kullanımı.
- GPU Clock: Mevcut çekirdek saati.
- GPU Memory Clock: Belleklerin çalışma saati.
- Alttaki küçük saat simgesi, okunan değerlerin tamamını sıfırlıyor. Sonuç olarak her bir testten sonra değerleri sıfırlamanız gerekecek.
Kenara Not Almakta Yarar Var
Google E-Tablolar veya Excel gibi bir yazılım kullanarak yukarda bahsettiğimiz verileri not edebilirsiniz. Ancak bazı kullanıcılar buna gerek duymayabilir, karar size kalmış.
Ayarları Profile Kaydedin
Son olarak yaptığınız ayarı bir profile kaydedin. Hız aşırtma ayarlarınızı sayılı olarak belirtilen profillerden birine kaydedebilirsiniz. Kaydetmek için istediğiniz profile tıklayın ve ardından MSI Afterburner penceresinin altındaki diskete benzeyen simgeye tıklayın.
Ekran Kartı Voltaj Ayarları
Underclock işlemi sırasında voltajları değiştirmeniz gerekmiyor. Voltaj ayarlarının yapılması güç tüketimini ve kararlılığı etkileyebilir. Etkilerini iyi anlamadığınız sürece voltaj ayarlarını varsayılan değerlerinde bırakmanızı öneriyoruz. Yanlış ayarlamalar sistem kararsızlığına ve hatta GPU’nuzun zarar görmesine neden olabilir.
Eğer voltaj düzenlemesi yapmakta kararlıysanız, çok düşük kademeli ayarlamalar yapın ve her değişiklikten sonra kararlılığı test edin. Herhangi olumsuz bir senaryoya karşı sistemi yakından izleyin ve gerekirse varsayılan ayarlara geri dönmeye hazır olun.
İşlemci (CPU) ile Underclock Nasıl Yapılır?
İşlemci için isterseniz özel bir yazılım kullanabilir, isterseniz BIOS üzerinden underclock yapabilirsiniz. Farklı platformlar ve işlemciler için Intel Extreme Tuning Utility (XTU), AMD Ryzen Master veya ThrottleStop gibi çeşitli yazılım araçları mevcut.
Bu yardımcı programları işlemci üreticilerinin resmi web sitelerinden indirebilirsiniz. Yardımcı programı kurup çalıştırdıktan sonra, CPU frekansını ve voltajını (isteğe bağlı) küçük artışlarla düşürmek için ayar seçeneklerini kullanabilirsiniz.
Voltaj Konusu
Başlamadan önce bir noktaya değinelim. Underclock işlemi aslında sadece saat hızı (MHz) düşüşünü temsil ediyor. Ancak sisteminizin kararlılığına bağlı olarak voltajı da düşürebilirsiniz. Eğer voltajı düşürürseniz hem underclock hem de undervolt yapmış olursunuz. Bu sizin isteklerinize, işlemci modelinize ve sistem kararlılığına bağlı. Biz frekans düşüşlerinin yanında voltaj ayarlarından da bahsedeceğiz.
BIOS ile CPU Underclock Nasıl Yapılır?
- Bilgisayarınız açılırken BIOS’a giriş yapın. BIOS’a giriş yapma şekli bildiğiniz gibi anakart ve bilgisayar modelinize göre değişebilir. Üreticiler genellikle giriş için “Delete” veya “F2” tuşlarını belirliyor. Önyükleme aşamasında sürekli olarak bu tuşlara basarak BIOS’a giriş yapabilirsiniz. Alternatif olarak, Windows içinden BIOS/UEFI’ye girmek şu aşağıdaki adımları kullanabilirsiniz: Başlat menüsünü açın ve Güç simgesine tıklayın. Yeniden Başlat’a tıklarken Shift tuşunu basılı tutun. Bilgisayarınızın Kurtarma Moduna geçmesini bekleyin. Sorun Giderme > Gelişmiş Seçenekler > UEFI Ürün Yazılımı Ayarları’na gidin. Son olarak Yeniden Başlat’a tıklayın.
- BIOS’a girdiyseniz şimdi frekans (CPU clock) ayarlarını bulun. Her zaman söylediğimiz gibi, her anakartın kullanıcı arayüzü farklıdır ve ayarlar farklı isimlerde görünebilir. Ayrıca tüm bilgisayarların BIOS’unda frekans ve voltaj ayarı bulunmayabilir. Bazen üreticiler saat hızlarını kilitleyebilir.
- Frekans ayarını bulduktan sonra düşük kademeli şekilde düşürün. Genellikle değeri düşürmek için ok tuşlarını kullanıyoruz.
- Bir diğer frekans düşürme yöntemi ise CPU çarpanıyla oynamak. “CPU Ratio” veya “CPU Ring Ratio” oranlarında her bir basamak genellikle “100 MHz’lik” frekansı temsil ediyor. Örneğin CPU Ratio 31 ise bu 3100 MHz demek. Eğer 30’a çekerseniz 3000 MHz’e düşürmüş olursunuz. Bu arada, performansın saat hızıyla doğrusal olarak azaldığını unutmayın.
- İsterseniz bu aşamada çekirdek voltajını da (Core Voltage, vCore) düşürebilirsiniz. -50mV olacak şekilde düşük oranlarla aşağı çekin. Bunun dışında, voltaj değerini frekans hızına bağlantılı olarak düşürebilirsiniz. Örneğin frekans %5 aşağı indi diyelim, voltajı da %5 azaltabilirsiniz.
- Sonrasında her şeyi kaydetmeyi unutmayın. Genellikle BIOS’larda kaydedip çıkma işlemi “F10” tuşuyla yapılırç
- Değerleri düşürdükten sonra test aşamasına geçebilirsiniz. Tıpkı ekran kartında olduğu gibi, her türlü senaryoda deneme yapmakta yarar var.
AMD Ryzen Master ile Underclock
AMD Ryzen Master, hız aşırtma yapmanızı, güç modlarını ayarlamanızı, entegre GPU’ya hız aşırtma yapmanızı, CPU ve RAM’inizi stres testine tabi tutmanızı ve daha fazlasını yapmanızı sağlayan kapsamlı bir yazılım.
- Ryzen Master’ı buraya tıklayarak AMD’nin resmi web sitesinden indirin.
- Control Mode (Kontrol Modu) kısmını Manuel’e (Elle) alın.
- Sonrasında “CPU Clock Speed (MHz)” kısmını küçük adımlarla (100 MHz gibi) düşürün.
- CPU test aracını ve HWiNFO’yu açın, benchmark’ı çalıştırırken frekans hızı, voltaj ve sıcaklık gibi değerleri kontrol edin. Ayrıca birden fazla araçla birlikte kararlılığı test edebilirsiniz.
- Eğer frekansı daha fazla düşürmek isterseniz Ryzen Master’a geri dönün ve bir kademe daha aşağı indirin.
- İşiniz bittiğinde ayarları her seferinde yeniden uygulamak zorunda kalmayacaksınız. Siz değiştirmeye karar verene kadar bu şekilde kalacak. AMD Ryzen Master Temel Görünümünün sağ üst köşesindeki Default (Varsayılan) seçeneğine tıklayarak ayarları her zaman sıfırlayabilirsiniz.
Testler ve İzleme Araçları
Buna alışmanız gerek. Her türlü overclock, undervolt veya underclock işleminde sisteminiz sınamanız gerekiyor. Stres testiyle ilgili tüm detayları aşağıdaki makalemizde bulabilirsiniz:
Bunun yanında donanım değerlerini takip etmeniz gerekecek. HWiNFO veya HWMonitor isimli programlar biçilmiş kaftan.
HWiNFO çalışırken yukarda bahsettiğimiz kıyaslama programlarını çalıştırın ve HWiNFO’nun gösterdiği rakamları sürekli not edin. Ayrıca araç içerisinde en düşük, anlık ve en yüksek değerleri de görebilirsiniz.
Tüm çekirdeklerinizin sıcaklıklarının yanı sıra kıyaslama sırasında ulaştıkları maksimum voltajı da özellikle not etmek gerekiyor. Unutmamak için not almak en iyisi.
HWiNFO’yu sensör modunda başlatmamız gerekiyor. Yazılım üzerinde verileri dört ayrı sütunda görebiliyoruz ve bu bizim için oldukça faydalı: anlık, asgari (en düşük), maksimum ve ortalama değerler. HWiNFO daha öncesinde Türkçe desteği sunmuyordu, artık her şeyi Türkçe olarak görebilirsiniz. Ayrıca sunulan veriler de artık daha kapsamlı. İşte dikkat etmeniz ve not almanız gereken şeyler:
- SA VID: CPU’ya entegre edilmiş bileşen tarafından talep edilen voltaj. Voltaj regülatörü tarafından sağlanan gerçek voltaj değil. Voltaj takibi için takip etmeniz değer bu. Core VIDs ile her çekirdeğin voltajına ayrı ayrı bakabilirsiniz.
- Core VIDs: Belirli bir çekirdeğin talep ettiği voltaj. Voltaj regülatörü tarafından gerçekten sağlanan voltaj değil.
- Core Temperatures (Çekirdek Sıcaklıkları): CPU çekirdeklerinin çalışma sıcaklığı.
- CPU Package (CPU Tümü): Paket olarak CPU’nun genel çalışma sıcaklığı.
- CPU Package Power (Tüm CPU Güç Tüketimi): CPU’nun genel watt kullanımı.
- Core Clocks (Çekirdek Saatleri): İşlemci çekirdeklerinin anlık frekansı. Bu alanı genişletebilir, çekirdekleri tek tek izleyebilirsiniz. Eğer hibrit mimarili bir işlemciniz varsa P-Core/E-Core’lar ve Zen/Zen-c çekirdekleri ayrı ayrı görüntülenecektir.
- Alttaki küçük saat simgesi, okunan değerlerin tamamını sıfırlıyor. Sonuç olarak her bir testten sonra değerleri sıfırlamanız gerekecek
Varsayılan Saat Hızlarına Ne Zaman Dönülmeli?
Olur da performans yetersiz kalırsa her şeyi geri alabilirsiniz. Düşük hızda GPU/CPU’nuz belirli uygulamalar veya oyunlar için performans gereksinimlerinizi karşılamadığını görürseniz, varsayılan saat hızlarına geri dönme planını hayata geçirebilirsiniz. Size yüksek performans mı lazım yoksa düşük hızda çalışan GPU’nun avantajları mı? Hangisi ağır basıyorsa seçim sizin ellerinizde.
Bir diğer neden ise kararlılık sorunları. Düşük hıza sahip ayarları uyguladıktan sonra devam eden kararlılık sorunları, çökmeler veya farklı anormalliklerle karşı karşıyaysanız normale dönmeniz gerekebilir. Sorunsuz ve güvenilir bir deneyim için kararlılık her zaman öncelikli.
Önceki Ayarlarınızı Kaydedin
Her ihtimale karşı, geçmişte overclock yapmış veya yapmamış olsanız bile ayarlarınızı bir kenara not edin.
