Sürekli olarak satır aralarında BIOS ve sürücü güncellemelerinin önemine dikkat çekiyoruz. Bu güncellemelerle birlikte aslında sistemimizin iyi çalışması için gereken en kritik noktalarına dokunmuş, duruma göre küçük veya büyük iyileştirmeler yapmış oluyoruz.
Sürücü meselesini tüm teferruatıyla ele almıştık, şimdi de BIOS ve güncellemeler üzerinde duralım istedik. Bilgisayarın BIOS’u, anakartınızdaki donanım için mini bir işletim sistemi gibidir, tüm donanımlardan o sorumludur. Her yazılım gibi, anakart üreticileri de düzenli olarak güncellenmiş BIOS sürümleri yayınlamakta.
Ancak diğerlerinden ayrıştığı bir nokta var. Anakart üreticileri, Intel ve AMD gibi işlemci üreticileriyle sürekli bağlantı içerisindedir. Yani yeni güncelleme ve yamalarla çok ince noktalara dokunuşlar yapılabilir. Hatta CPU arızaları önlenebilir, çok ciddi güvenlik açıkları giderilebilir ve performansı etkileyen değişiklikler yapılabilir.
Dememiz o ki BIOS ve güncellemeleri oldukça önemli bir şey, hafife alınacak bir şey değil. Bazı PC kullanıcıları için güncelleme süreci biraz korkutucu olabilir fakat oldukça basit bir süreçtir.
BIOS Nedir?
Bilgisayarınızın en önemli başlangıç programı olan BIOS (Basic Input/Output System-Temel Giriş/Çıkış Sistemi), sisteminizi başlatmaktan sorumlu yerleşik çekirdek yazılımıdır. Tipik olarak bilgisayarınıza bir anakart yongası ile yerleştirilmiş olan bu yazılım, PC işlevselliği için bir aracı işlevi görür. Yani işletim sistemi ile donanım arasındaki katmanlardan biridir.
BIOS, herhangi bir bilgisayarı açar açmaz bilgisayar tarafından çalıştırılan ilk yazılım bileşeni. BIOS olmadan hangi işletim sistemini kurmuş olursanız olun, bilgisayarınız hiçbir şekilde açılmaz. Yani sistemin ayrılmaz bir parçası.
Silinebilir, programlanabilir, salt okunur bir bellek (EPROM) yongası üzerinde programlanan BIOS, güç kaynağı kapatıldığında verileri tutan bu bellek yongasında depolanır. Bilgisayar yeniden açıldığında ise BIOS aynı saklanan verilerle yoluna devam eder. Bu temel yazılım anakartınızın aygıt yazılımı olarak görev yapıyor. Bu da CPU hız aşırtma, RAM hız aşırtma, önyükleme aygıtı sırası, fan ayarları vb. gibi anakart ayarlarında yapılan değişikliklerin de BIOS üzerinden yapılması gerektiği anlamına geliyor.
BIOS sistemi ayrıca bilgisayarınızın işletim sistemi ile sabit disk, SSD, klavye, ekran kartı, yazıcı veya fare dahil olmak üzere tüm bağlı aygıtlar arasındaki veri akışını yönetmekten de sorumlu. Bilgisayarınızı her açtığınızda, BIOS bağlı aygıtlarınızın doğru çalışıp çalışmadığını ve doğru yerde olup olmadığını belirleyen POST (Power-On Self Test) adlı bir işlemden geçiyor. Tüm işlemler onay aldığında ise bilgisayarınız her gün olduğu gibi sorunsuz şekilde açılmaya devam eder ve birkaç saniye içinde içinde yükleme ekranı görünür.
BIOS Güncellemesi Neden Önemli?
Yeni sürümlerin bazıları büyük değişiklikler içerirken, bazıları ise çok küçük farklılıklar getirebilir. Ancak tüm sürümlerin amacı hataları düzeltmek, yeni özellikler getirmek ve uyumluluk sorunlarını gidermek. Bu bağlamda güncelleme yapmaktan çekinmeyin.
Stabilite İyileştirmeleri
Hatalar ve diğer sorunlar anakartlarda BIOS seviyesinde bulunabilir, tespit edildikçe zamanla giderilir. Çoğu kullanıcı BIOS ile fazla etkileşime girmez, ancak yaşadığınız bazı sorunlar donanım veya yazılım kaynaklı olabilir. Bazen bunlara müdahale edemezsiniz, çünkü çözüm yolu sizin yapabileceklerinizi aşar.
BIOS sorunları kendisini farklı şekillerde gösterebilir, hiçbir şey anlamazsınız bile. Sistem/uygulama hataları, yavaşlamalar, çalışmayan çevre birimleri/donanım bileşenleri ve hatta işletim sisteminizde mavi ekran hataları gibi birçok problem ortaya çıkabilir. Hiçbir çözüm sağlayamadıysanız yeni BIOS sürümlerinin notlarına bir göz atabilirsiniz. Güncelleme notlarında belirtilmese bile, yeni sürüme geçmek ummadığınız hataları giderebilir.
Güvenlik
Güvenlik güncellemeleri mühim. Yazılım güncellemelerinde “güvenlik (security)” ve “yama (patch)” gibi kelimelerinin geçmesi bazı insanların güncellemeyi ertelemesine neden oluyor. Ancak günümüzde ve çağımızda bilgisayarınızı güvende tutmanın önemi küçümsenemez.
Bilgisayarınızın çalıştırdığı işletim sistemi, ister Windows 11 ister başka bir şey olsun sık sık güncellenir. Ancak işletim sisteminizi güvende tutmak önemli olduğu gibi, arka plandaki işlemleri de güvende tutmanız gerekiyor. Hepimiz her bileşeniyle güvenli bir sistem isteriz. Eğer kötü niyetli bir yazılım anakartınıza girerse, işler oldukça hızlı bir şekilde çığırından çıkabilir. Önyükleme sektörü virüsleri piyasada kol geziyor ve bilgisayarınıza büyük zararlar verebilir.
Güvenlik açıklarını gidermek için yapılan BIOS yamaları, özellikle önceden üretilmiş bilgisayarlar ve iş istasyonları için yaygındır. Günlük standart bir kullanıcı olabilir veya şirketin tüm sistemlerinin emanet edildiği bir bilişim uzmanı olabilirsiniz. Sisteminiz için BIOS güncellemesi yayınlandıysa ve bu güncelleme güvenlik açıklarını kapatmaya yönelikse en kısa sürede yüklemenizde yarar var.
Güvenlik kusurları bazen küçük, bazen ise çok büyük boyutlu olabilir. Bir zamanlar ortaya çıkan, dünyanın gündemine oturan Spectre ve Meltdown açıklarını hatırlarsınız. Yazılım güncellemeleri, bu gibi büyük sorunları veya bazı kullanıcıları etkileyen küçük sorunları çözme eğilimindedir.
Yeni Donanımlara Destek
Bunun en yaygın örneği işlemciler. BIOS’unuzu güncellemenizin ana nedenlerinden biri de yeni nesil CPU’lara uyumluluk sağlamak. İşlemcileri kullanabilmenin yanı sıra, piyasaya sürülen çiplerle sistem uyumluluğu artırılıyor.
Sunulan destek özellikle aynı CPU soketini yıllarca kullanan AMD anakartlarda çok önemli. Bildiğiniz gibi şirket uzun yıllarca AM4 soketine destek verdi, aynı süreci AM5 ile devam ettirmek istiyorlar. Eski seri bir anakartınız var diyelim. Yeni nesil bir işlemci takıp kullanmak istiyorsanız mutlaka destek sağlanmış daha yeni bir BIOS sürümüne güncelleme yapmanız gerekiyor.
Aynı şey Intel için de geçerli, ancak destek süresini AMD kadar uzun tutmuyorlar. Genellikle iki nesilden sonra soketler değişiyor. Sonuç olarak, anakartınızdan sonra piyasaya sürülen bir CPU’nun çalışması için sadece soketlerin uyuşması yeterli değil. Anakartın taktığınız yeni CPU’yu gerçekten tanıyabilmesi için BIOS’u güncellemeniz gerekiyor.
BIOS güncellemeleri sayesinde, 2017 yılında satın alınan AM4 anakartlara çok daha sonraki yıllarda piyasaya sürülen Ryzen işlemcileri takmak mümkündü. Bildiğiniz gibi Ryzen 5000 Serisine kadar destek sağlandı. Elbette bu çiplerin desteklediği ve bu anakartların sahip olmadığı PCI Express Gen 4 desteği gibi özellikler olabilir. Yine de yeni CPU’nuz bilgisayarınızla sorunsuz çalışacaktır.
Uyumluluk İyileştirmeleri
Sadece işlemcilerden söz ediyoruz lakin BIOS güncellemeleri RAM gibi diğer donanım yükseltmeleri için de destek sağlayabilir. Uyumlu olan yeni bir donanım anakartla çalışmıyorsa, BIOS güncellemesiyle düzeltilebilir. Ya da çalışıyorsa bile çeşitli sorunlar çıkarıyorsa, yine BIOS güncellemesiyle çare bulunabilir.
Ayrıca sürekli irili ufaklı uyumluluk iyileştirmeleri yapılıyor. Üreticiler genellikle güncelleme notlarına “improve system compatibility (sistem uyumluluk iyileştirmesi)” gibi kelimeler yazar, fazla detaya girmez. Genel anlamda birçok konuda iyileştirme yapılmış olabilir. Siz neyin değiştiğini pek fark etmezsiniz.
Yeni Anakart Özellikleri
Cazip nedenlerden biri de yeni özellikler. Sunulan versiyonlarla birlikte kullanamadığınız özelliklerin kilidi açılabilir. Elbette bu sürekli olarak gerçekleşmiyor, duruma ve üreticiye bağlı olarak bazı dönemlerde denk gelebilirsiniz.
Özetle, BIOS güncellemeleri bazen anakartınızın veya içindeki donanımın işlevselliğini artırabilir. Örneğin, Ryzen 7 5800X3D piyasaya sürüldüğünde PBO’yu (Precision Boost Overdrive) desteklemiyordu. Çünkü CPU, aşırı ısınmadan korumak üzere devre dışı bırakılmış hız aşırtma ile birlikte gönderildi. Sonrasında güncelleştirmelerle bu özellik aktif hale geldi, kullanıcılar işlemci serin çalıştığı sürece OC özelliğini kullanma imkanı yakaladı.
Performans İyileştirmeleri
Tüm konuların yanı sıra, yeni bir BIOS sürümü donanımınızın performansını da artırabilir. Düzeltilen hatalar, yapılan ince ayarlar ya da önceki BIOS sürümleri henüz olgunlaşmadığı için uygulanan optimizasyonlar nedeniyle genel performansta artış yaşanabilir.
Her sürümde bu olacak demiyoruz ama mümkün. Özellikle de yeni işlemciler, anakartlar ve depolama sürücüleri piyasaya sürüldüğünde. Fabrikada uygulanan aygıt yazılımları hatalar ve optimizasyon sorunları içerebilir. Zaman içinde hataları fark eden üreticiler kusurları gidererek yeni güncellemeler sunar.
Yeni anakartlar ilk piyasaya çıktığı süreçte yüksek kapasiteli ve yüksek frekanslı RAM’ler için kötü bir şekilde optimize edilebiliyor. Ryzen 7000 ve yüksek kapasiteli DDR5 RAM uyumluluğu konusunda yaşanan sorunlar gibi. Bir başka örnek olarak, AMD PBO özelliği ilk kez tanıtıldığında olgunlaşmamıştı. Anakart üreticilerinin BIOS’larını tüm işlemcilerle doğru şekilde kullanılacak şekilde tam olarak optimize etmeleri aylar hatta yıllar aldı.
BIOS Güncellemesi Yapılmalı mı?
Daha güncel bir sürüme geçmek söylediğimiz gibi %99 daha iyi. Bazı sürümler önemli yenilikler getirirken, bazıları çok küçük değişiklikler sunduğu için kayda değer olmayabilir. Ancak güncelleme yaparken tereddüt etmenize gerek yok, çünkü potansiyel faydaları potansiyel dezavantajlarına nazaran her zaman ağır basıyor.
Sisteminizde yeni nesil donanımlar varsa, erken BIOS güncellemelerini mutlaka yapmanızı öneriyoruz. Yeni özelliklerin yanı sıra donanımı diğer bileşenlerle daha uyumlu hale getirebilir. Eğer güvenlik sizin için öncelikliyse, yamalanan yazılıma en hızlı şekilde ulaşmak isteyeceksiniz. Sonuçta herkesin öncelikleri ve kullanım senaryosu farklı.
Diyelim ki bilgisayarınız tamamen sorunsuz çalışıyor, sonraki sürüm küçük uyumluluk sorunlarından başka bir şey getirmiyor. Olduğunuz yerde kalabilirsiniz, tercih size kalmış. Diğer yandan, üreticiler yeni işlemcilere destek sağlamak maksadıyla bir güncelleme sunmuş olabilir. Eğer CPU’yu yükseltmeyi planlamıyorsanız çok da mühim değil. Daha yeni sürümleri bekleyebilir, farklı iyileştirmelerin yapıldığını görene kadar değişikliğe ihtiyaç duymayabilirsiniz.
Sözün özü, BIOS’unuz için bir güncelleme mevcutsa ve bunu güvenilir bir şekilde yapabiliyorsanız fazla düşünmenize gerek yok. Genel olarak kullanıcı deneyimini iyileştirmenize yardımcı olacaktır.
Çoğu kişinin bilgisayarı yıllarca öyle dokunmadan kalıyor ki bu iyi bir şey değil. Mevcut sürümünüzün üzerine belki de beş-altı ayrı yeni BIOS sürümü çıktı, hiçbir iyileştirmeden faydalanamazdınız.
BIOS Güncellemesinin Olumsuz Yönleri Var mı?
Aslında hiçbir olumsuz yönü yok. Dezavantaj olarak bazen yeni hatalar ortaya çıkabilir. Sonuçta tüm süreç insanların elinden geçiyor. Anakart üreticisinin yazılım ekibi, iyileştirmeler yaparken bazen istemeden farklı hatalara yol açan değişiklikler yapabilir.
Değinmemiz gereken bir konu daha var lakin bu bir dezavantaj sayılmaz. Bazı BIOS güncellemeleri, Meltdown ve Spectre saldırıları veya Zenbleed gibi büyük güvenlik açıklarını düzelttiğinde performansın düşmesine sebep olabilir. Bu aslında bilinçli yapılan bir şeydir, şirketler isteyerek yapar. Önemli güvenlik açıklarını düzeltmek veya hafifletmek için bazı durumlarda performansı etkileyebilecek mikro kod güncellemeleri yapılabilir.
BIOS güncellemeleri eskiye nazaran çok daha az risk taşıyor. Ayrıca artık bazı anakartlarda iki BIOS yongası bulunuyor, birinde sorun yaşadığınızda yedekte duranı kullanabiliyorsunuz. Dahası, giderek yaygınlaşan bir başka özellik de sistemi çalıştırmadan, sadece USB ile BIOS güncellemeleri yapma imkanı.
BIOS Güncellemesinden Çekiniyor musunuz? Önlemler Alın
Her kullanıcı tecrübe sahibi değil, güncelleme yapmak göz korkutucu gelebilir. Olası sorunların önüne geçmek için aşağıdaki önlemleri alın:
- BIOS güncelleme işlemi sırasında bilgisayarınızın sabit güçte olduğundan emin olun. Özellikle dizüstü bilgisayarlar olmak üzere, elektrik kesintisi veya herhangi gücü kesecek bir durum yaşamamak için temkinli olun.
- Eğer güncellemeyi Windows içinden yapıyorsanız, güncelleme işlemi sırasında tüm uygulamalarınızı kapattığınızdan ve sonrasında bilgisayarınızı yeniden başlattığınızdan emin olun.
- Mümkünse verilerinizi yedekleyin. Çoğu kişi bunu yapmaz, doğrusu çok gerekli değil. Ancak biz yine de not düşelim. Bir şeyler ters giderse bilgilere erişimi kaybedebilirsiniz. Bu nedenle en azından hızlı erişmeniz gereken verilerin yedeğini alın.
Önceki Sürüm: BIOS Güncellemesi Geri Alınabilir mi?
Evet bunu yapabilirsiniz, ancak pek önermediğimiz bir durum. Süreç anakart üreticisine bağlı olarak değişebilir. BIOS güncellemesini geri almanız gerekiyorsa, eski BIOS’unuzun kopyasını bir USB sürücüde saklayabilirsiniz. Genel olarak BIOS’u önceki bir sürüme döndürmek için bir neden yoktur. Mecbur değilseniz, keyfi olarak zaten yapmamalısınız.
