Elon Musk’ın yapay zekâ şirketi xAI, yakında Wikipedia’ya rakip olmayı hedefleyen yeni platformu Grokipedia’nın erken beta sürümünü yayınlamaya hazırlanıyor. Musk’a göre Grokipedia, Wikipedia’nın “politik ve ideolojik önyargılarına” bir yanıt olacak ve xAI’nin sohbet robotu Grok sayesinde daha doğru, bağlam açısından zengin bilgiler sunacak.
Grokipedia fikrinin doğuşu ve Wikipedia’ya yöneltilen eleştiriler
Wikipedia’nın önyargılı olup olmadığı, 2001’deki kuruluşundan bu yana tartışma konusu. Platform, gönüllü editörler tarafından yönetiliyor ve özgün araştırmalara izin vermiyor. Yalnızca mevcut kaynaklara dayalı içerikler kullanılabiliyor; bu da medyanın ve akademinin önyargılarını dolaylı olarak yansıtıyor.
Araştırmalar, Wikipedia’daki editörlerin %80–90’ının erkek olduğunu gösteriyor. Bu dengesizlik, platformun bilgi üretiminde erkek perspektifinin ağır basmasına yol açıyor. Başka bir deyişle, Wikipedia bazen insanlığın değil, erkeklerin bilgi birikiminin yansıması hâline geliyor.
Gönüllülük sisteminin yarattığı önyargı
Katılımcı platformlarda önyargı çoğu zaman yukarıdan gelen politikalardan değil, kimlerin katıldığıyla belirleniyor. Bu duruma “öz-seçim yanlılığı” deniyor. Wikipedia gibi Community Notes (Musk’ın X platformundaki doğrulama sistemi) da gönüllülük esasına dayanıyor.
İlginç bir şekilde, Community Notes kullanıcılarının en sık başvurduğu dış kaynaklardan biri yine Wikipedia. Üstelik, kullandıkları kaynak listesi de genellikle merkez veya sol eğilimli yayınlardan oluşuyor — tıpkı Musk’ın eleştirdiği sistemin kendisi gibi.
Platformlarda önyargının temel nedenleri
- Katılımcı çeşitliliğinin azlığı
- Kaynak havuzunun sınırlılığı
- Benzer siyasi eğilimlere sahip editörlerin yoğunluğu
- Tartışma mekanizmalarının eksikliği
Yapay zeka önyargısız olabilir mi?
Wikipedia insan önyargılarını yansıtıyorsa, yapay zekâ sistemleri de verilerindeki önyargıları yansıtır. xAI’nin Grok modeli, internetten toplanan devasa veri setleriyle eğitiliyor. Bu veriler arasında sosyal medya, haberler ve Wikipedia’nın kendisi de yer alıyor.
Çalışmalar, büyük dil modellerinin cinsiyet, politika ve ırk temelli önyargıları yeniden ürettiğini kanıtladı. Grok’un “daha tarafsız” olduğu söylense de, yapılan bir araştırmada yine de hafif sol eğilimli sonuçlar verdiği görüldü. Bu durumda, Grokipedia’nın tamamen tarafsız olma iddiası şüpheli görünüyor.
Grokipedia ve Wikipedia arasındaki temel fark
Wikipedia, hatalarını açıkça kabul eden az sayıdaki büyük platformdan biri. Tarafsızlık, sistemin beş temel ilkesinden biri. Tartışmalar, düzenleme geçmişi ve uyarı etiketleri herkesin görebileceği şekilde belgeleniyor.
Buna karşın, yapay zekâ destekli modeller olasılıklara dayalı çalıştığından “konsensüs yanılsaması” yaratıyor: tek bir doğru varmış gibi sunulan ama aslında çoklu görüşleri gizleyen yanıtlar. Bu, çeşitliliği zenginleştirmek yerine homojenleştiriyor.
Wikipedia kar amacı gütmeyen Wikimedia Foundation tarafından yönetiliyor. Grokipedia ve X ise ticari girişimler. Kâr hedefi, bilginin doğruluğundan çok etkileşim oranlarını ön plana çıkarabilir. Mavi tik satışıyla güvenilirliğin paraya dönüştüğü X örneğinde olduğu gibi, bilgi de “tıklanma değeri” üzerinden şekillenebilir.
Gerçek ilerleme, insan katkısını ortadan kaldırmakta değil, onu geliştirmekte yatıyor. Musk ve eleştirmenleri, Wikipedia’yı terk etmek yerine farklı görüşlerden gönüllüleri davet ederek platformu zenginleştirebilir. Şeffaflık, çeşitlilik ve açık tartışma, doğruluğa ulaşmanın hâlâ en güçlü yolları.
