BIOS, temel olarak bilgisayarınızın güç düğmesine her bastığınızda sistemi hazır hale getirmek üzere devreye giren ilk yazılımdır. Başlangıç aşamasında tüm donanımlarınızı test eder ve işletim sistemiyle birlikte sisteminizi hazır hale getirir.
Firmware güncellemesi, bir ayar değişikliği veya sebep ne olursa olsun, eğer bilgisayar kullanıyorsanız BIOS’a her zaman ihtiyacınız olabilir. Bu sebeple PC kullanıcılarının en azından temel olarak BIOS’a nasıl girileceğini bilmesi önemli.
Giriş yaptıktan sonra BIOS üzerinden yapılabilecek birçok değişiklik var. Örneğin bellek veya CPU için hız aşırtma yapabilirsiniz. Öte yandan Windows veya Linux gibi bir işletim sistemi kurarken çeşitli ayarlamalar gerekebilir.
Bir sistemde BIOS’a erişebilmek için üreticiniz tarafından fabrika çıkışlı olarak ayarlanan F10, F2, F12, F1 veya DEL gibi tuşlardan birine basmanız gerekiyor. Ancak bazı durumlarda bu işlev istediğimiz gibi çalışmayabiliyor veya bilgisayarımız sınama aşamasını çok hızlı bir şekilde geçebiliyor. Bu tür durumlarda BIOS’a Windows’un gelişmiş başlat menüsü kurtarma ayarlarından da girebilirsiniz.
PC kullanıcılarının Windows hakkında en çok sevdikleri şeylerden biri, başlangıç seçenekleri de dahil olmak üzere sistemde sunulan yapılandırma seçenekleri diyebiliriz. Bilgisayarınız tam başlatmayı tamamlamadan önce bile, önyükleme sırasını değiştirmek, donanım bileşenlerini etkinleştirmek, sistem saatini ve tarihini değiştirmek için BIOS arayüzüne girebilirsiniz.
Bilgisayarınızın yaşına bağlı olarak BIOS’a girme süreci biraz farklılık gösterebilir. Herhangi bir tuşa basmadan veya herhangi bir ayarı değiştirmeden önce, dizüstü veya masüstü bilgisayarınızda BIOS’a giriş yöntemleri hakkında tüm detaylara bakacağız.
BIOS Nedir?
Bilgisayarınızın en önemli başlangıç programı olan BIOS (Basic Input/Output System-Temel Giriş/Çıkış Sistemi), sisteminizi başlatmaktan sorumlu yerleşik çekirdek işlemci yazılımıdır. Tipik olarak bilgisayarınıza bir anakart yongası ile yerleştirilmiş olan bu yazılım, PC işlevselliği için bir aracı işlevi görür. Yani işletim sistemi ile donanım arasındaki katmanlardan biridir.
Silinebilir, programlanabilir, salt okunur bir bellek (EPROM) yongası üzerinde programlanan BIOS, güç kaynağı kapatıldığında verileri tutan bu bellek yongasında depolanır. Bilgisayar yeniden açıldığında ise BIOS aynı saklanan verilerle yoluna devam eder.
BIOS sistemi ayrıca bilgisayarınızın işletim sistemi ile sabit disk, SSD, klavye, ekran kartı, yazıcı veya fare dahil olmak üzere tüm bağlı aygıtlar arasındaki veri akışını yönetmekten de sorumlu. Bilgisayarınızı her açtığınızda, BIOS bağlı aygıtlarınızın doğru çalışıp çalışmadığını ve doğru yerde olup olmadığını belirleyen POST (Power-On Self Test) adlı bir işlemden geçiyor. Tüm işlemler onay aldığında ise bilgisayarınız her gün olduğu gibi sorunsuz şekilde açılmaya devam eder ve birkaç saniye içinde içinde yükleme ekranı görünür.
BIOS herhangi bir sorun algıladığında karşınızda bir hata ekranı belirir veya kasanızdan gelen bip sesleri duyarsınız. İşte bu kötü bir haber zira BIOS bizi bir şeyler yanlış gittiği için uyarıyor demektir.
BIOS Teknolojisindeki Yeni Gelişmeler
BIOS yazılımı 1980’lerden beri bilgisayarlarda mevcut. Konu geliştirme olduğunda çok sayıda adım atıldı. Bununla birlikte, teknolojik evrimin yüksek hızıyla birlikte BIOS tekrar eski halini aldı ve günümüz teknolojileri için bazı engeller sunuyor.
Birkaç terabaytlık depolama kapasitesine sahip olan modern bilgisayarlar, zayıf BIOS yazılımlarının yetersiz olduğunu gösterdi. 16 bit işlemci modları ve 2.1 TB kapasiteli önyükleme diskleri için bir sınırlama vardı. Yeni bilgisayarlar ise 3 TB veya üstünde kapasiteler sunan sürücüler barındırıyor.
Tüm bu ihtiyaçlar neticesinde UEFI adında bir çözüm doğdu. Yeni BIOS standardı, eski BIOS sisteminin çözemediği sınırlamaları aşarken önemli yenilikler getirdi. UEFI (Unified Extended Firmware Interface Forum) 32 bit veya 64 bit modlarında çalışabiliyor ve teorik olarak 9.4 zettabayte’a kadar sürücülere izin veriyor.
UEFI yalnızca bir BIOS’un yerine geçmekle kalmıyor, aynı zamanda PC’nizin entegre yazılımı üzerinde çalışan bir mini işletim sistemi olarak işlev görüyor. Özünde bilgisayarınız ister BIOS ister UEFI ile çalışıyor olsun, tüm sistem hızlı önyükleme süreleri ve uygun işleme işlevselliği için bu yazılıma güveniyor. Bahsettiğimiz gibi, bilgisayarınızın BIOS’una erişebilmek bazen hayat kurtarabilir.
Temel BIOS İşlevleri Neler?
BIOS’un önemini, neler yaptığını ve ve olduğunu anladık. Şimdi masaüstü bilgisayarlar, dizüstü bilgisayarlar ve tabletleriniz için gerçekte neler yaptığına bir bakalım. BIOS’un işlevselliğini dört temel bölüme ayırabiliriz.
POST
POST, bilgisayarınızı açtığınız anda devreye girer ve bilgisayarınızın donanımını A’dan Z’ye kadar test edip sisteminizde herhangi bir arıza/hata bulunmadığından emin olur.
POST, klavyenizden ve disk sürücünüzden tümleşik bağlantı noktalarına kadar her şeyi elden geçirir. Her şey yolunda giderse, POST sistemin açılmasına izin verir ve bilgisayarınızı normal şekilde kullanmaya başlarsınız.
Algılanan bir hata varsa, BIOS görüntülenen metin veya bir dizi hata belirten bip sesi şeklinde gelebilecek hata mesajıyla uyarı yapar. Bip sesleri her zaman belirli mesajları simgeler. Bu nedenle bilgisayar açılışında bip sesleri duyarsanız, bip sesinin uzunluğuna, ayrıca bip sesinin sayısına dikkat edin. Nihayetinde ise hatanın nerede olduğunu kontrol etmeniz gerekecek. Ek olarak AMI, Award, IBM ve Phoenix gibi ayrı BIOS yazılımlarında karşılaşabileceğiniz bazı tanımlamalara bu makalemizden ulaşabilirsiniz.
CMOS
Bilgisayarınız, sistem zamanı ve donanım yapılandırması gibi tüm düşük seviyeli ayarları kendi CMOS‘unda saklıyor. BIOS’unuzda gerçekleştirdiğiniz her değişiklik CMOS (Complementary Metal-Oxide Semiconductor) adı verilen bu önbellek yongasına kaydediliyor. BIOS parolanızı, saatinizi ve tarihinizi ayarlamaktan da CMOS sorumludur.
Önyükleme Yükleyicisi
BIOS Sürücüleri
Bilgisayarınızda yer alan bellek yongalarında birçok program depolanıyor. Bu düşük seviyeli sürücüler, sisteminizi başlatmak ve PC’nizde temel çalışma kontrollerini yapmak için kullanılıyor.
BIOS’a Nasıl Girilir?
Can sıkıcı bir bilgisayar hatasıyla karşılaştığınızda, bir CPU yükseltmesi yaptığınızda veya önyükleme cihazınızı değiştirmek istediğinizde BIOS’a erişmeniz gerekebilir. Windows yüklü dizüstü bilgisayarlar ve PC’ler, iki kolay yöntem sunarak BIOS’unuza erişme, ayarları kontrol etme ve güncelleme süreçlerini kolaylaştırıyor.
Yöntem 1: Önyükleme Sırasında Kısayol Tuşu
Bilgisayarlar, başlangıç ekranında insanları bekletmemek ve önyüklemeyi hızlı bir şekilde gerçekleştirmek için hızlı bir POST sürecinden geçiyor. Bu nedenle BIOS’a giriş yapabilmek için hızlı davranmakta fayda var.
Bilgisayar ve anakart üreticilerinin tümü, maalesef BIOS’a giriş yapabilmemiz için farklı tuşlar belirliyor.
Kullandığınız markanın kısayol tuşunu tam olarak bilmiyorsanız, aşağıdaki BIOS tuş listesi size yardımcı olabilir. Daha kapsamlı bir liste için Technopat Sosyal’deki tablomuza da bakabilirsiniz.
- Acer: F2 veya DEL
- ASUS: Tüm bilgisayarlar için F2 | Anakartlar için F2 veya DEL
- Dell: F2 veya F12
- HP: ESC veya F10
- Lenovo: F2 veya Fn + F2
- Lenovo (Masaüstü): F1
- Lenovo (ThinkPads): Enter + F1
- MSI: DEL (anakartlar ve PC’ler)
- Microsoft Surface Tabletler: Ses açma düğmesine bir süre basılı tutun
- Origin PC: F2
- Samsung: F2
- Sony: F1, F2, veya F3
- Toshiba: F2
Bilgisayarınız açılırken belirtilen bu kısayol tuşlarına bastığınızda karşınıza doğrudan BIOS ekranı gelmeli. Bazı sistemler kısayol tuşlarına tekrar tekrar basılmasını ve bazıları kısayol tuşuna ek olarak başka bir tuşa basılmasını gerektiriyor. Bir hatırlatma olarak, bilgisayarınızla ilgili en doğru bilgilere ulaşmak için kullanım kılavuzuna veya üretici web sitesine bakabilirsiniz.
Yöntem 2: Windows 8, 8.1, 10 ve 11 Üzerinden Erişim
Bilgisayarlar teknolojik olarak geliştikçe açılış süreleri de oldukça kısaldı. Böylelikle kısayol tuşuna basmak için yeterli zaman olmayabiliyor ve bu durum bazı kullanıcılarda kafa karışıklığına yol açıyor.
Bunun yanında, sistemsel olarak bazı sorunlar yaşandığında açılışta BIOS’a giriş yapma işlemi daha zor bir hal alabiliyor. Şimdi ise diğer yönteme göz atalım.
- Başlat menüsüne sağ tıklayın ve Ayarlar bölümüne giriş yapın. Windows ayarlarınıza Windows + I kısayol tuşlarını kullanarak da erişebilirsiniz.
- “Güncelleştirme ve güvenlik” seçeneğine tıklayın.
- Devamında sol kısımdan “Kurtarma” butonuna tıklayın.
- “Gelişmiş başlangıç” kısmının altındaki “Şimdi yeniden başlat” seçeneğine tıklayın.
Devamında sistem yeniden başladığında normalde karşınıza çıkmayan bir menü belirecek. Bu menüde yer alan Sorun gider seçeneğine tıklayın.
Açılan menüde Gelişmiş seçeneklere tıklayın.
Ardından “UEFI Donanım Yazılımı Ayarları” seçeneğine tıklayın.
Bu seçenek doğrudan BIOS’a erişmenize izin verecek. Son olarak yeniden başlatma butonuna tıklayın ve işlem tamam.
Windows 7, Vista ve XP
Önyükleme sırasında belirlenmiş kısayol tuşuna basarak BIOS’a erişebilirsiniz. Yani eski işletim sistemleri için yukarıda bahsettiğimiz ilk yöntemi uygulamanız gerekiyor.
Eski işletim sistemleri ve eski bilgisayarlarda açılış süreleri genelde daha uzun. Bu nedenle belirlediğiniz kısayol tuşuna basmak için zaman aralığı daha uzun ve BIOS’a erişim için yeterli zaman var.
BIOS’a Erişirken Yaşanan Sorunlar
Sisteminizde BIOS’a ulaşmakta zorlanıyorsanız yapabileceğiniz birkaç şey var.
Hızlı Başlatmayı Devre Dışı Bırakın
Bilgisayarınız BIOS kısayol tuşuna yetişemeyecek kadar hızlı açılıyorsa, önyükleme sürenizi yavaşlatmak ve kısayol tuşuna basmak için hızlı başlatma seçeneğini kapatabilirsiniz. Bunu yapmak için:
- Denetim Masası üzerinden “Güç Seçenekleri”ni bulun.
- Sol paneldeki “Güç düğmesinin yapacaklarını seçin”e basın (kapatma ayarlarının grileştiğini ve değiştirilemediğini fark edeceksiniz).
- Üst kısımlarda yer alan “Şu anda kullanılamayan ayarları değiştir” seçeneğine tıklayın. Bu seçenek, kapatma ayarlarınızı değiştirmek için kutuların işaretini kaldırmanıza veya işaretlemenize olanak tanıyacak.
- Sonrasında aşağıdan “Hızlı başlatmayı aç” seçeneğinin yanındaki işareti kaldırın.
- Bilgisayarınızı yeniden başlatmayı ve kısayol tuşu ile BIOS’a tekrar girmeyi deneyin.
Önyükleme Sürücüsü Kullanın
Bilgisayarınızın BIOS’a girmeyi reddetmesi veya mavi ekran hataları vermesi gibi birçok durumla karşılaşabilirsiniz. Böyle durumlarda bir önyükleme diski kullanmayı deneyerek bilgisayarınızı USB sürücüsü aracılığıyla hayata döndürmeyi deneyebilirsiniz.
USB sürücüsü başlatıldığında, başlangıçta bir önyükleme aygıtı seçebilmelisiniz.
- Ortalanmış “Şimdi yükle” düğmesi yerine “Bilgisayarınızı onarın” seçeneğini tıklayın.
- “Sorun Gider”e tıklayın
- “UEFI Donanım Yazılımı Ayarları” seçeneğine tıklayın.
- “Yeniden Başlat”a tıklayın
- Son olarak karşınıza çıkan seçenekle birlikte sistemi yeniden başlatın.
BIOS, yeniden başlatma veya herhangi bir donanımsal sorunla karşılaştıysanız veya aklınıza takılan bir kısım varsa ise Technopat Sosyal üzerinden konu açabilirsiniz.
