Tüm bilgisayarda yer alan işletim sistemlerinde donanıma bağlı olarak birçok sürücü (driver) yüklüdür. Ekran kartı sürücüleri ise en önemlileri arasında. Harici veya dahili olması (iGPU) fark etmez, her türlü grafik birimi için bir sürücü gerekiyor. Sürücülerin kalitesi ise birçok açıdan önem taşıyor.
Doğru sürücü kullanımı, ekran kartlarının sunacağı performans, kararlılık ve hatalar açısından dikkat edilmesi gereken bir konu. Oyuncular bunu daha iyi anlayacaktır ve çoğu kişi yayınlanan sürücülerin “WHQL” olup olmadığına dikkat eder? Peki nedir bu WHQL?
Yeni yayınlanan sürücülerle birlikte WHQL, beta veya hotfix gibi ibareler göreceksiniz. Şimdi hepsini tek tek açıklayacağız lakin WHQL sürücülerin daha fazla üzerinde duracağız. Bu test nedir, neden gerekli?
WHQL Nedir?
Windows Hardware Quality Labs (Windows Donanım Kalite Laboratuvarları) kelimelerinin kısaltması olan WHQL, işletim sistemleriyle uyumluluk için donanım ve sürücülere yönelik test hizmetleri sağlayan bir Microsoft platformu. Birçoğumuz Windows kullanıyoruz ve GPU üreticileri de sürekli Windows için sürücüler hazırlıyor. Bazı sürümler büyük değişikliklerle gelirken bazıları da çok küçük yenilikler getiriyor.
En basit tabirle, WHQL testlerinden geçen sürücüler Windows işletim sisteminde kullanıma yatkın, sorunsuz ve kararlı olarak bilinir. Temelleri Windows XP’ye kadar dayanıyor. Eskiden Microsoft Compatibility Labs (MCL) olarak biliniyordu. Microsoft, WHQL programını Winqual veya Windows Quality Online Services olarak da adlandırmakta.
WHQL, Windows platformu için yüksek kaliteli PC sistemlerini ve bileşenlerini tanımlamayı amaçlayan Microsoft tarafından kurulmuş bir iş programı. Donanım ve yazılım ürünlerinin Microsoft Windows işletim sistemi ile uyumluluğunu ve güvenilirliğini doğrulamak üzere geliştirildi. WHQL Sertifikasyonu, Microsoft tarafından Nisan 2021’de hayata geçirilen bir politika niteliğinde. Yazılım geliştiricisi, o tarihten itibaren sürücüleri dijital olarak imzalamak için kod imzalama sertifikalarını kabul etmeyeceğini ve sürücüler için WHQL testi gerekeceğini bildirmişti.
Bu kalite programı, cihazlarla ve Windows işletim sisteminin kullanımıyla ilgili uyumluluk, kararlılık ve birlikte çalışabilirlik sorunlarını ele almak için Microsoft tarafından yürütülen bir dizi testi içeriyor. Testlerle birlikte sistem veya donanım çökmelerini en az indirmek, performans düşüşünü ortadan kaldırarak en iyi kullanıcı deneyimini sağlamak istiyorlar. Ayrıca müşterilerin temel gereksinimleri karşılayan sistemleri ve çevre birimlerini belirlemelerine ve son kullanıcılar için yüksek kaliteli bir Windows deneyimi sağlamalarına yardımcı olunuyor. Donanımınız veya yazılımınız WHQL testini geçtiğinde, geliştiriciler ürün ambalajlarında ve reklamlarında “Designed for Windows” logosunu veya benzer işaretleri kullanabilirler. Bu da ürünün uyumluluk sağladığını ve Microsoft standartlarına uygun olduğunu gösteriyor.
Hep grafik sürücülerinden bahsediyoruz lakin WHQL sertifikasyonu daha kapsayıcı. Temel amacı, grafik sürücüleri de dahil olmak üzere aygıt sürücülerinin Windows işletim sistemleriyle belirli kalite ve uyumluluk standartlarını karşılamasını sağlamak.
Sürücülerin bir dizi testten geçtiğini söylemiştik. Microsoft, sürücünün işletim sistemiyle nasıl etkileşime girdiğini inceliyor, olası sistem çökmelerini kontrol ediyor ve genel performans değerlendirmesi yapıyor. Nihayetinde ise bir sürücü bu testleri geçtiğinde WHQL sertifikasını almaya hak kazanıyor.
Bir sürücü “imzalandığında”, tüm kurulum dosya setine (sürücü çalıştırılabilir dosyaları, INF dosyaları, readme vb.) belirli sürümün en son WHQL testlerini başarıyla geçtiğini kanıtlayan şifreli bir dijital imza (anahtar) eklenmekte. Daha sonra sürücü kurulumunun ayrılmaz bir parçası haline gelen benzersiz bir “katalog” dosyası oluşturuluyor ve bu dosya işletim sistemi tarafından “tanımlanabiliyor”.
Peki sürücü imzalama Microsoft’un tüm işletim sistemlerinde etkin midir? Hayır. Sürücü imzalama Windows 98, 98 SE, Millennium, Windows 2000, Windows XP ve sonraki sürümlerde uygulanmakta. Ancak yalnızca Windows XP, Windows 2000 ve Windows Millennium ve sonraki işletim sistemlerinde varsayılan olarak etkin halde.
WHQL Sertifikalı Sürücüler Neden Önemli?
Birinci konu kararlılık. WHQL sertifikalı sürücülerin sistem çökmelerine veya diğer yazılım ve donanım bileşenleriyle çakışmalara neden olma olasılığı daha düşük. Bununla birlikte, sürücülerin çeşitli Windows sürümleriyle sorunsuz bir şekilde çalışması garanti edilir ve uyumluluk sorunları en aza iniyor.
Bir diğer konu da güvenlik. Microsoft, WHQL sertifikalı sürücülerin kötü amaçlı yazılım veya diğer güvenlik açıklarını içermediğinden emin olmak için de testler gerçekleştiriyor. Dijital olarak imzalanmış sürücüler Windows güncellemeleri aracılığıyla ücretsiz olarak dağıtılabiliyor ve müşterilerin en son güncellemeleri edinmesini de kolaylaştırıyor. Microsoft şöyle diyor:
“Windows Hardware Quality Labs (WHQL) dijital imzalı sürücü paketiniz Windows Update programı aracılığıyla dağıtılabilir. WHQL, Windows Donanım Laboratuvarı Kiti (HLK) testini geçerse sürücü paketlerinizi dijital olarak imzalayabilir.”
NVIDIA, AMD ve Intel: Şirketler Nasıl Yol İzliyor?
Şirketlerin hazırladığı yeni sürücüler sertifika testlerini geçerse, sürücünün tanımlamasına “WHQL” eki eklenebilir. Ancak bazı şirketler sürüm takvimini hızlandırmak için bu süreçten geçmemeyi tercih edebiliyor. Genel olarak NVIDIA’nın sürücüler konusunda daha hassas olduğunu söylesek yanılmış olmayız. AMD ise bu konuda daha geride. Bildiğiniz gibi, AMD’nin WHQL sürümleri beta sürücülerinden çok daha sonra kullanıma sunuluyor. Intel ise yine çok sayıda beta sürücü yayınlayan bir bir başka şirket. Mavililer sık sık beta sürücüler kullanıma sunsa da sonrasında WHQL sürümlerini fazla geciktirmiyor.
AMD Neden WHQL İmzalı Sürücüler Yayınlamıyor?
AMD, Temmuz 2022’de bu konuyla ilgili bir açıklama yapmıştı. O zamana kadar konunun arka planını bilmiyorduk. AMD durumu şöyle açıklıyor:
“AMD İsteğe Bağlı (Optional) sürücüler, rakiplerimizin üretim sınıfı sürücülerine daha yakındır. Ancak AMD tarafından Önerilen (Recommended) sürücüler, genellikle herkese açık olarak aylarca bekleme süresi olan denenmiş ve test edilmiş yazılımları temsil eder. Her AMD Adrenalin sürümü Microsoft’un WHQL test paketini geçse de, oyuncuların WHQL sertifikalı olmayan sürücüleri kullanmaları bazen avantajlıdır. AMD, sertifikalı olmayan bir WHQL geçiş sürücüsü yayınlayarak, yeni oyun sürümleri ve yamaları için daha fazla destek sağlayabilir.”
Kırmızı takım, WHQL olmayan sürücülerinin zaten rakiplerinin üretim sürücüleri kadar iyi olduğunu düşünüyor. Bu erken sürücüleri beklemeden piyasaya süren şirket, WHQL imzası için Microsoft test paketini tamamlamadan önce oyunlara yönelik optimizasyonları oyunculara sunmak istiyor.
Intel Bu Konuda Ne Diyor?
Intel’in yorumları da AMD ile benzer:
“WHQL Sertifikalı olarak etiketlenen sürücüler Intel tarafından kapsamlı bir şekilde test edilmiş, çeşitli platformlarda ve yapılandırmalarda Windows Hardware Lab Kit testlerinden geçmiş ve Microsoft tarafından Windows işletim sistemleriyle uyumlu olarak imzalanmıştır.
WHQL Sertifikası olmayan sürücüler de Intel tarafından kapsamlı bir şekilde test edilmiş, WHQL Sertifikalı sürücülerle aynı işlevsel kaliteye sahip ve Microsoft tarafından imzalanmıştır. Temel fark, WHQL Olmayan sürücülerin piyasaya sürülmeden önce tam Windows Hardware Lab Kit testini tamamlamamış olmasıdır. Buna tasdikli imzalı sürücü denir.”
Beta Sürücü Nedir?
Beta sürüm veya ön sürüm (pre-release) olarak bilinen beta sürücüler, grafik sürücülerinin yayın öncesi sürümlerini temsil ediyor. Bu sürücüler nihai, kararlı sürümden önce test amacıyla halka sunuluyor. Beta sürücüler genellikle yeni özellikler, performans iyileştirmeleri, hata düzeltmeleri ve optimizasyonlar içermekte. Ancak her zaman WHQL sertifikalı sürücüler kadar güvenilir ve stabil değildir.
Eğer geçerli bir nedeniniz yoksa beta sürücüleri yüklemek için acele etmeyin. Mevcut sürücülerinizden memnun değilseniz, sunulan yeni özellikler için sabırsızlanıyorsanız veya oynadığınız oyun için destek sunulduysa elbette geçiş yapabilirsiniz. Ön sürüm driver güncellemelerinin artıları ve eksileri şu şekilde:
- Erken Erişim: Beta sürücüler, kullanıcılara kararlı sürücü sürümünün bir parçası olmadan önce yeni özelliklere ve iyileştirmelere erişme şansı sunuyor.
- Hatalar Yaşanabilir: Bu sürümler test aşamasında olduğu için WHQL sertifikalı sürücüler kadar kararlı olmayabilir, sorunlar yaratabilir ve performans açısından sizi üzebilir. Özetle beklenmedik sorunlar ve hatalarla karşılaaşbilirsiniz.
- Geri Bildirim: Ekran kartı üreticileri, kullanıcıları beta sürücüleri hakkında geri bildirimde bulunmaya teşvik ederek son sürümden önce sorunları belirlemelerine ve düzeltmelerine yardımcı olmakta.
Hotfix Sürücü Nedir?
Hotfix adını yalnızca NVIDIA tarafında görürsünüz. AMD ve Intel’in hiçbir Hotfix sürümü bulunmuyor. Bu sürücüler, mevcut sürücü sürümünde tespit edilen belirli sorunları veya hataları gidermek için tasarlanmış özel güncellemelerdir. Peki NVIDIA neden böyle bir şey yapıyor? Birkaç hafta sonra kullanıma sunulabilecek bir sonraki planlı sürücüyü beklemede kritik sorunlara anında çözüm sağlamak için.
Yani mevcutta bir sürücü yayınlandı ve önemli bir hata yaşandı diyelim. “Sıcağı sıcağına” bu sorunları geçici olarak bile olsa gidermek için bir ara sürüm yayınlanıyor.
Game Ready ve Game On Sürücü Nedir?
Technopat.net’te sürekli olarak yeni oyunlara optimizasyon getiren sürücü güncellemesini görmüşsünüzdür. NVIDIA ve Intel, herhangi bir oyun piyasaya çıktığında ve hızlıca destekli sürücü yayınladığında bu sürücülere “Game Ready” veya “Game On” diyor. Yani herhangi bir esprisi yok. AMD ise özel bir isimlendirme yapmak istemiyor.
Bahsettiğimiz sürücüler bir veya birden fazla oyun optimizasyonuyla gelebilir. Diğer taraftan yamalar veya DLC’ler gibi büyük oyun güncellemeleri için de yayınlanabilir, bu nedenle aynı oyun için optimize edilmiş iki sürücü görebilirsiniz.
Bu arada NVIDIA Game Ready sürücüleri otomatik bir test sürecinden geçiyor. Şirket, günde 1000 güvenilirlik testi yapıldığını ve yalnızca 2021 yılında yeni GRD sürücülerini test etmek için 1,8 milyon saat harcandığını iddia ediyor.
Pro Sürücü Nedir?
Özetle yalnızca iş istasyonu kartlarına özel olarak geliştirilen sürücüler. Bu tür sürücüler oyun oynamak için optimize edilmiyor, sadece iş amaçlı belirli profesyonel uygulamalar için optimizasyonlar sağlanıyor. Ayrıca oyun odaklı sürücülere kıyasla daha az sıklıkla yeni sürüm geliyor.
