Çalışma Güvenliği Aşırı Artırılmış Uçak Sistemleri

Merhaba, değerli arkadaşlar. Bugün artırılmış güvenliklerle çalışan bazı uçakların özel iç sistemleri üzerinde durmaya çalışacağım.

Bir otomobille havada uçan bir uçağın ani bir iç arıza oluşması durumlarında karşılaştıkları riskleri eşit değildir. Arabanızdan istenmeyen bazı iç arıza seslerini duyduğunuzda, onu durdurup bir sığınma cebine çekip bu arızasına çok yakından bakma ve otomobilden yeterli ölçüde de anlıyorsanız basit arızaları o anda giderebilme şansınız her zaman bulunur.

Ancak bir uçağın herhangi bir sistemi havada iken bu kritik arızayı yaptığında, bu uçağı bir kenara çekip kaputunu açıp havada iken ona bakma şansınız hiçbir şekilde bulunmuyor. O zaman tek yapacağımız işlem uçak iç sistemlerindeki güvenliğini daha fazla artırabilmek veya en üst seviyeye çıkarabilmektir.

Uçak sistemlerinde kullanılan elektroniğe “aviyonik sistemler” deniliyor. Normal elektronik sistemlerden devre yapılarında güvenliği aşırı artırılmış lehimleme teknikleri kullanıldığı ve işçilik kalitesi de her zaman en üst seviyede tutulabildiği için uçak elektroniği normal elektronik sistemlerden çok daha hassas işçilik, kontrol, ölçme ve test işlemlerinden sonra uçuş güvenliği % 100 sağlandığı görülerek onaylanırsa ancak o zaman bu uçak elektronik sistemi (aviyonik sistemi) olmaya hak kazanabilir.

THK’nin envanterinde bulunan C-160 Transall (türboprob) ve C-130H Hercules (türboprob) ağır nakliye uçaklarındaki motor ve hidrolik sistemlerindeki artrılmış güvenlikli sistemlerinden bir ölçüde bahsedeyim.

Bu uçaklarda kullanılan hidrolik sistemler tek bir hidrolik sistemi değil, 4 ayrı sistem olarak kullanılmaya sürekli hazır olan sistemlerdir. Mavi, kırmızı, yeşil ve sarı sistemler olarak 4 ayrı hidrolik sistemi vardır. Örneğin mavi (1.) hidrolik sisteminde arıza olduğunda kırmızı (2.) , o arızalanırsa yeşil (3.) ve en son olarak o da arızalanıp çalışmadığında sarı (4.) bir hidrolik sistemi, bu uçağın örneğin iniş takımlarının sadece bir el pompasıyla elle pompalanarak uçağın güvenle yere indirilmesini sağlayabilir. Bir veya 2 hidrolik sistemine güvenilmeyip bu ağır nakliye uçaklarının güvenliği için 4 ayrı sistem standby’da çalışır durumda uçakta bekletilmekte.

Hidrolik sistemlerden sonra en krtik motor parçalarından birisi de hava soğutmalı türboprob yıldız tip motorlarda kullanılan yakıtı (uçak benzinini) ateşleme bujileridir. Hava soğutmalı araç veya motosiklet motorlarında sadece bir adet olarak kullanılan bujiler bu uçaklarda ise 4 adet kullanılır. Bu sayıda kullanılmasının asıl sebebi, yine kolayca tahmin edebileceğiniz üzere uçaktaki türboprob motorlarını en üst güvenlikle çalıştırma şartı veya üst güvenlikli şeklidir. Çünkü sadece bir adet bujisinin tutukluk yapıp çalışmaması ihtimalini, o anda çalışamayan 3 adet bujiye kadar çıkarıp, bu üçünün çalışmayıp (çakmayarak) sadece birinin (4.sünün) kıvılcım üretebilmesiyle, türboprob yıldız tipli motorun yine hiçbir tekleme (güç düşümü) yapmadan bu uçağı başarıyla uçurabilecek ve çok güvenle yere indirebilecek olabilmesi beklenir ve istenir.

Uçak hidrolik sistemiyle birlikte, iniş esnasında iniş takımlarındaki en kritik parçalardan biri otomobillerde de olduğu gibi uçak lastik ve jantlarıdır. Çünkü iniş esnasında çok daha büyük ağırlıklara ve açısal darbelere, bazı ağır şoklara maruz kalarak bunu iyi kompanse (bloke) edebilmesi için otomobil lastik ve janlarından daha farklı yapıda veya daha güvenlikli çalışması istenir.

Prima yetkilisi, uçak lastiklerindeki jantların otomobilde kullanılanlara göre büyük farklar olduğuna da işaret ederek, ''Uçak jantı üzerinde emniyet aksesuar parçaları ve 180 veya 300 derece ısıda bile devreye girebilen termik tapalar var. Bu tapalar yüksek ısıda devreye girip lastiğin içindeki basıncı dışarıya doğru vererek, azaltıyor. Bu aynı zamanda lastikleri yüksek ısıdan dolayı patlamasını, yarılmasını engellemiş oluyor.

Uçak lastik ve jantlarında böyle bir güvenlik sistemi bulunuyor.'' diye konuştu. İlgili şirket, havayolu şirketlerinden gelen yıpranmış lastikler önce jantlarından ayrılarak en küçük parçalarıyla birlikte son derece teknik işlemlerle tekrar kullanılır hale getiriyor. Kendilerine gelen lastik ve jantı özel makine ile birbirinden ayırdıklarını dile getiren Aşık, jant ve parçalarını kirlerinden ayrıldıktan sonra metal yorgunluğu ve çatlaklara karşı hassas cihazlarla kontrol edildiğini bildirdi. Aşık, ''Uçakta kullanılan jantlar belirli zamanda periyodik bakıma gelir. Fren blokları ve jantlar 'floresan penetran' tekniğiyle üzerinde çatlak, malzeme yorulması var mı yok mu diye kontrol edilir. Sıfır çatlak istenir. İniş takımlarındaki bu tip kompenentler belirli periyotlarla mutlaka bu işlemlerden geçirilir. Olumlu sonuç çıktıktan sonra uçaklarda kullanılır. Aksi halde hurda haline gelip çöpe atılır.'' dedi.

Son paragraflar (Uçak jant ve lastikleri) alıntıdır. Uçak Lastikleri, Yanmaması İçin Nitrojen Gazıyla Dolduruluyor (Özel)

Kolay gelsin. Saygılarımla.

Uçaklardaki güvenlik sistemlerinin hepsini konuşmaya çalışsak haftalar yetmez

Uçak mühendisliğinin amacı uçağı düşürmemektir. Düsen uçağa Bir çare aranmaz. Havada arızalanırsa da yere inmediği sürece mudahele edilemez. Yangın ve bazı hatalar dışında tabii ki.

Uçak sistemleri diye bir derste vardir mühendislikte. Bütün sistemleri öğretirler.

Bölüme ve uçakların sistemlerine yeni başladıysan yav bunların hepsi nereye sığıyor diye biraz düşünürsün.

Hidrolik bakımlarına girdiğinde ve üstün basın b.. kokmaya başladığında ben nasıl bir bölüme geldim dersin.

Velhasılı kelam ucakcilik zor. Yaga da batarsin, b.. da.

Yeni Teknik Sembol dedi:

THK’nin envanterinde bulunan C-160 Transall (türboprob) ve C-130H Hercules (türboprob) ağır nakliye uçaklarındaki motor ve hidrolik sistemlerindeki artrılmış güvenlikli sistemlerinden bir ölçüde bahsedeyim.

Genişletmek için tıkla...

THK’dan kastın TSK veya HvKK galiba Çünkü THK’da bu uçaklar yok

Bir de ufak bir düzeltmem olacak. Yanlış anlamazsan. Türboprop değil Turboprop olması lazım o motor cinsinin ismi. Aslında bu uçak motoru tipi bu görevi yapan uçaklar için muazzam. Yani jet motorunu redüksiyon dişli grubu sayesinde devir düşürerek pervaneye iletmesi ve bu sayede yavaş uçuş ama ağır yük taşıma yeteneği elde etmesi bence çok başarılı.

Evet, bunu düzeltiyorum TSK veya Türk Hava kuvvetleri yerine yanlış olarak THK yazmışım, evet THK'da bu uçaklar yoktur. Türbo ve turbo yazım farkından büyük sistem farkları uçak motorlarında ortaya çıkabilir, doğrudur. Sistem bazında aklıma gelenlerden en belli başlı olan bazılarını bu yazıda yazmaya çalıştım. Elbette ki buradan yazmayla bunların bitmesi mümkün değilidir, bu konuda çok haklısınız. Bir de uçak emniyeti olarak sadece sistem bazında tüm emniyetini düşünemeyiz, parça bazında yeri gelirse yanlış uygulanmış tek bir uçak perçini, o-ring contası bile uçak çalışırken uçakta çok ciddi risklere neden olabilir. Örneğin bu uçak havada iken çok düşük sıcaklıklarda sorun çıkarmayan bir o-ringin o anda malzeme kalitesizliği veya bir imalat hatası nedeniyle büyük sorun çıkarması, kalite kontrolden ve düşük sıcaklık testlerinden tam geçirildiği halde yine soğukta bir sızdırmazlık yapması yüzünden, Hava Kuvvetleri'nde bu amaçla kurulan bir teknoloji grubunun uzun aylar boyunca kimya laboratuvarında, çok düşük sıcaklıktaki sıvı azot ile o-ring kalitesini deneme çalışmaları da olmuştu, 1990'lı yıllardan aklımda kaldığı kadarıyla. Boeing 737 max'larda yazılım hatası büyük riske neden olmuştu. Nitekim uçuşları kasım ayına kadar Amerikan Airlines şirketi şimdilik iptal etmiş.


Yani akla hayale gelmeyecek çok küçük parçalar bile bu çok büyük sistemlerin çalışmasını havadayken bir sekteye uğratabilir. Bu yüzden bu durum en küçük parça bazında bile tüm uçak güvenliği açısından dikkat edilmesi gereken bir konudur. Zaten daha önce özellikle de kompozit malzemeli uçaklarda, topraklama işlemlerinin topraklama sağlayan ara kablolarla tam olarak yapılmadığı durumlarda, bu yıldırımın uçağa isabet etmesinde, uçak PC, otomatik pilot, aviyonik, vb. sistemlerinin bu durumlarda büyük riskinin (bozulmaları açısından) olabileceğinden açılan eski bir başlıkta bunu tartışmıştık. Kolay gelsin.

“Sakın bir çiviyi küçümseme. Bir çivi bir nalı, bir nal bir atı, bir at bir komutanı, bir komutan bir orduyu, bir ordu koca bir ülkeyi kurtarır.”

Cengiz Han

Havacılıkta sonsuza kadar geçerli belki de en önemli kuraldır bu. Aman ne olacak diyip geçersen ya ölürsün ya da başka birini öldürürsün. İnsan umursamaması yüzünden çok kereler insanlar ve pilotlar öldü bugüne kadar.