Stanford Hapishane Deneyi bir psikoloji deneyidir. Özellikle 20.yüzyıl'da adından sıkça söz ettirmiştir, şu an ise hala tartışılmaya devam ediliyor.
1971'de ABD'nin Kaliforniya eyaletinde, Stanford Üniversitesi'nde psikolog Philip Zimbardo tarafından yapılan bir deneydir.
Bu deneyde 24 adet öğrenci kullanılacaktı ve öğrencilere katıldıkları her gün için para verilecekti, bazılarına ise ekstra not verilecekti.
Bu deneyde bir hapishane ortamı simüle edilecekti. Deney için Stanford Üniversitesi'nin bodrumlarından birine bir sahte hapishane kuruldu(her şeyiyle gerçekçi bir hapishaneydi).
Deney için seçilen 24 öğrencinin bir kısmı mahkum, bir kısmı ise gardiyan olacaktı. Deney toplamda 14 gün sürecekti ve denek öğrenciler analiz edilecekti. Deneyin ilk günü mahkum olan öğrenciler gerçek bir mahkum gibi tutuklandılar ve bu her şeyiyle gerçeğe uygun bir tutuklamaydı. Bundan sonra ise hapishane araçlarıyla kurgulanmış olan bodrum katındaki hapishaneye yerleştirildiler. Deneyi planlayan psikolog Zimbardo ise gardiyan rolünü oynayan öğrencileri yanına çağırdı ve onları gerçek bir gardiyanmış gibi donattı. Deneyden önce Zimbardo bazı tavsiyeler verdi. Gardiyanların mahkumlara fiziksel şiddet uygulamasını yasakladı fakat onları kontrol etmek ve hakimet sağlamak için yapılması gereken her şey serbestti.
Deney 24 Ağustos günü başladı ve 1.gün sorunsuz geçti fakat 2.gün işler karışmaya başladı. Gardiyan rolünü oynayan öğrenciler kendilerini rollerine fazla kaptırmaya başladı ve mahkumlara agresif teknikler uygulamaya başladılar. Gardiyanlar her şeye ceza veriyor ve mahkumlara karşı sözlü tacizde bulunuyorlardı. Bu olaylardan dolayı deneyin 2.günü hapishanede isyan çıktı. Yataklarıyla hücrelerinin kapılarını kapattılar, mahkum numarasıyla kendilerine seslenilmesini reddettiler. Gardiyanlar ise bu isyanları bastırmak için ciddi anlamda mahkumlara şiddet uyguladılar. Hatta bir mahkumu üzerini soyup bir tecrit odasına kapattılar.
Stanford Hapishane Deneyi çok çabuk kontrolden çıkmıştı. Gardiyan olan öğrenciler kendilerini rollerine çok çabuk kaptırmıştı. Ve mahkumlara hakim olma bahanesiyle daha hırçın, daha vahşi, daha acımasız olmaya başlamışlardı. Mahkumların ayakları sürekli kelepçeliydi, mahkumların düzenli olarak uyumasına izin verilmiyordu ve gecenin bir vakti ışıklar açılıyor ve onları zorla uyandırıp sayım yapıyorlardı. Mahkumlara gereksiz bahanelerle cezalar veriyorlardı.
3.günde ise mahkumların psikolojisi alt üst olmuştu. Aralarında çıldıranlar, durmaksızın bağırıp ağlayanlar ve deneyden çıkmak için yalvaranlar vardı. Mahkumların bu durumu gardiyanları yumuşatmak yerine daha da agresifleştirdi, daha da saldırganlaştırdı. Mahkumlar daha fazla tepki gösterdikçe gardiyanlarda doğru orantılı olarak saldırganlaşıyordu.
4.günde ise ise deney iyice zıvanadan çıkmıştı çünkü gardiyanlar artık mahkumlara fiziksel şiddet uygulamaya başladı özellikle güvenlik kameralarının olmadığı yerlerde mahkumlar copla dövülmeye başlandı. Mahkumların çoğu deneyin bitmesini istiyordu, kaçmak istiyordu. Bazılarının psikolojisi çökmüştü, bazıları isimlerini bile hatırlayamıyordu ve sadece sabıka numarasını(kendisine seslenildiği numarayı) biliyordu.
5.günün akşamında gardiyanlar zalimliğin zirvesine oynuyordu ve işler artık kalıcı fiziksel hasara doğru ilerliyordu. Mahkumların hepsi deneyin bitmesini istiyordu hatta bazıları bunun bir deney olduğunu unutmuştu. Bu durumlardan dolayı Zimbardo'nun asistanı müdahele etti ve Zimbardo'ya deneyi sonlandırması için baskıda bulundu. Zimbardo ise deneyde hapishane müdürü rolündeydi ve o da rolüne kendisini gardiyanlar gibi kaptırmıştı ve gardiyanlara şiddette bulunmamaları için uyarıda bulunmuyordu hatta bundan memnuniyet duyduğunu bile belirtmişti. O yüzden 6.günün sabahında deney sonlandırıldı.
Mahkumlar deneyin sonlandırılmasına çok sevindi fakat gardiyanlar pek mutlu olmadı ve deneyin devam etmesini istediler. Deneyden sonra yapılan görüşmelerde ise mahkum olan öğrenciler tuzağa düşürüldüklerini, bunun bir deney olmadığını, kendi üzerinde yasal olmayan bazı çalışmalar yapılacağını düşünmeye başlamışlardı. Gardiyanlar ise yaptıklarına hiç pişman olmadıklarını söyledi hatta bazıları uyguladıkları şiddetten haz aldıklarını itiraf etti. 2 hafta sürmesi gereken 6.günde son bulmuştu.
Deney insan doğasının karanlığı hakkında bazı ipuçları ortaya çıkarıyor. Bu deneyin en önemli amaçlarından biri insanların üzerindeki sosyal rollerin etkisiydi. Deneyin sorduğu soru şuydu "biz özgür irademizle hareket eden bireyler miyiz yoksa bizim davranışlarımız sosyal çevremizin bizi soktuğu bir şekil mi?". Bu deneye iyi veya kötü olmamızı çevremiz etkiliyor. Bu deneyin gösterdiği sonuç ise şu "nasıl bir insan olacağına kendin karar vermiyorsun, nasıl bir insan olacağına sosyal çevren karar veriyor". Güç ve denetimsizlik insanların karanlık tarafını ortaya çıkarıyor. Hiçbir şekilde yaptığımız kötü davranışların bir yaptırıma maruz kalmayacağı durumlarda elimizdeki gücü karanlık tarafımız için kullanıyoruz. Bu deneye göre yaptığımız kötü davranışlar karşısında ceza almayacaksak, yaptırım görmeyeceksek zorbalaşırız, vahşileşiriz.
Kısaca Stanford Hapishane Deneyi insanların uygun şartlar altında ne kadar acımasız ve kötü olabileceğini gözler önüne seriyor.
Siz bu deneyin sonuçlarına katılıyor musunuz?
1971'de ABD'nin Kaliforniya eyaletinde, Stanford Üniversitesi'nde psikolog Philip Zimbardo tarafından yapılan bir deneydir.
Bu deneyde 24 adet öğrenci kullanılacaktı ve öğrencilere katıldıkları her gün için para verilecekti, bazılarına ise ekstra not verilecekti.
Bu deneyde bir hapishane ortamı simüle edilecekti. Deney için Stanford Üniversitesi'nin bodrumlarından birine bir sahte hapishane kuruldu(her şeyiyle gerçekçi bir hapishaneydi).
Deney için seçilen 24 öğrencinin bir kısmı mahkum, bir kısmı ise gardiyan olacaktı. Deney toplamda 14 gün sürecekti ve denek öğrenciler analiz edilecekti. Deneyin ilk günü mahkum olan öğrenciler gerçek bir mahkum gibi tutuklandılar ve bu her şeyiyle gerçeğe uygun bir tutuklamaydı. Bundan sonra ise hapishane araçlarıyla kurgulanmış olan bodrum katındaki hapishaneye yerleştirildiler. Deneyi planlayan psikolog Zimbardo ise gardiyan rolünü oynayan öğrencileri yanına çağırdı ve onları gerçek bir gardiyanmış gibi donattı. Deneyden önce Zimbardo bazı tavsiyeler verdi. Gardiyanların mahkumlara fiziksel şiddet uygulamasını yasakladı fakat onları kontrol etmek ve hakimet sağlamak için yapılması gereken her şey serbestti.
Deney 24 Ağustos günü başladı ve 1.gün sorunsuz geçti fakat 2.gün işler karışmaya başladı. Gardiyan rolünü oynayan öğrenciler kendilerini rollerine fazla kaptırmaya başladı ve mahkumlara agresif teknikler uygulamaya başladılar. Gardiyanlar her şeye ceza veriyor ve mahkumlara karşı sözlü tacizde bulunuyorlardı. Bu olaylardan dolayı deneyin 2.günü hapishanede isyan çıktı. Yataklarıyla hücrelerinin kapılarını kapattılar, mahkum numarasıyla kendilerine seslenilmesini reddettiler. Gardiyanlar ise bu isyanları bastırmak için ciddi anlamda mahkumlara şiddet uyguladılar. Hatta bir mahkumu üzerini soyup bir tecrit odasına kapattılar.
Stanford Hapishane Deneyi çok çabuk kontrolden çıkmıştı. Gardiyan olan öğrenciler kendilerini rollerine çok çabuk kaptırmıştı. Ve mahkumlara hakim olma bahanesiyle daha hırçın, daha vahşi, daha acımasız olmaya başlamışlardı. Mahkumların ayakları sürekli kelepçeliydi, mahkumların düzenli olarak uyumasına izin verilmiyordu ve gecenin bir vakti ışıklar açılıyor ve onları zorla uyandırıp sayım yapıyorlardı. Mahkumlara gereksiz bahanelerle cezalar veriyorlardı.
3.günde ise mahkumların psikolojisi alt üst olmuştu. Aralarında çıldıranlar, durmaksızın bağırıp ağlayanlar ve deneyden çıkmak için yalvaranlar vardı. Mahkumların bu durumu gardiyanları yumuşatmak yerine daha da agresifleştirdi, daha da saldırganlaştırdı. Mahkumlar daha fazla tepki gösterdikçe gardiyanlarda doğru orantılı olarak saldırganlaşıyordu.
4.günde ise ise deney iyice zıvanadan çıkmıştı çünkü gardiyanlar artık mahkumlara fiziksel şiddet uygulamaya başladı özellikle güvenlik kameralarının olmadığı yerlerde mahkumlar copla dövülmeye başlandı. Mahkumların çoğu deneyin bitmesini istiyordu, kaçmak istiyordu. Bazılarının psikolojisi çökmüştü, bazıları isimlerini bile hatırlayamıyordu ve sadece sabıka numarasını(kendisine seslenildiği numarayı) biliyordu.
5.günün akşamında gardiyanlar zalimliğin zirvesine oynuyordu ve işler artık kalıcı fiziksel hasara doğru ilerliyordu. Mahkumların hepsi deneyin bitmesini istiyordu hatta bazıları bunun bir deney olduğunu unutmuştu. Bu durumlardan dolayı Zimbardo'nun asistanı müdahele etti ve Zimbardo'ya deneyi sonlandırması için baskıda bulundu. Zimbardo ise deneyde hapishane müdürü rolündeydi ve o da rolüne kendisini gardiyanlar gibi kaptırmıştı ve gardiyanlara şiddette bulunmamaları için uyarıda bulunmuyordu hatta bundan memnuniyet duyduğunu bile belirtmişti. O yüzden 6.günün sabahında deney sonlandırıldı.
Mahkumlar deneyin sonlandırılmasına çok sevindi fakat gardiyanlar pek mutlu olmadı ve deneyin devam etmesini istediler. Deneyden sonra yapılan görüşmelerde ise mahkum olan öğrenciler tuzağa düşürüldüklerini, bunun bir deney olmadığını, kendi üzerinde yasal olmayan bazı çalışmalar yapılacağını düşünmeye başlamışlardı. Gardiyanlar ise yaptıklarına hiç pişman olmadıklarını söyledi hatta bazıları uyguladıkları şiddetten haz aldıklarını itiraf etti. 2 hafta sürmesi gereken 6.günde son bulmuştu.
Deney insan doğasının karanlığı hakkında bazı ipuçları ortaya çıkarıyor. Bu deneyin en önemli amaçlarından biri insanların üzerindeki sosyal rollerin etkisiydi. Deneyin sorduğu soru şuydu "biz özgür irademizle hareket eden bireyler miyiz yoksa bizim davranışlarımız sosyal çevremizin bizi soktuğu bir şekil mi?". Bu deneye iyi veya kötü olmamızı çevremiz etkiliyor. Bu deneyin gösterdiği sonuç ise şu "nasıl bir insan olacağına kendin karar vermiyorsun, nasıl bir insan olacağına sosyal çevren karar veriyor". Güç ve denetimsizlik insanların karanlık tarafını ortaya çıkarıyor. Hiçbir şekilde yaptığımız kötü davranışların bir yaptırıma maruz kalmayacağı durumlarda elimizdeki gücü karanlık tarafımız için kullanıyoruz. Bu deneye göre yaptığımız kötü davranışlar karşısında ceza almayacaksak, yaptırım görmeyeceksek zorbalaşırız, vahşileşiriz.
Kısaca Stanford Hapishane Deneyi insanların uygun şartlar altında ne kadar acımasız ve kötü olabileceğini gözler önüne seriyor.
Siz bu deneyin sonuçlarına katılıyor musunuz?
