Rehber Güç kaynaklarındaki kapasitörler hakkında merak edilen sorular ve cevapları

Çeviri ve bazı yerlerde düzenleme, çeşitli kaynaklardan ekleme usulüyle hazırlanmıştır.Yazının ana hatlarının(soru-cevap) biçiminde hazırlanan yazının aslı Jonny Gerow tarafından yazılmıştır.

Merhaba.

Bu yazı, güç kaynaklarında kullanılan kapasitörler hakkında olacak.

1608789962680.png

Soru: Güç kaynaklarındaki kapasitörler ne işe yarar?

Cevap: Bir güç kaynağında kapasitörlerin bulunduğu iki farklı yer vardır. "Primer" ve "sekonder" side. (Primer side ile sekonder side, birbirinden izole edilmiştir.) Primer side, alternatif akımın güç kaynağına girdiği yerdir. Sekonder side ise DC voltajının düzenlemesinden sonra gelir. Primer side'daki büyük kapasitörler AC'den DC'ye döünştürülen nispeten düzensiz voltajı alır ve güç kaynağının geri kalan bölümü için sabit bir DC voltajı sağlamaya çalışır. DC tarafındaki kapasitörler ise DC çıkışından gelen AC dalgalanmalarını bertaraf etmeye yardımcı olan filtreleme işleminin bir parçasıdır.
1608791518900.png
Corsair RM850(Yellow Label) modelinin primer side ve sekonder side bölümlemesini gösteren diagram. (Resim tıklanabilir vaziyette)

Soru: Corsair, bir güç kaynağında ne kullanılacağına karar verirken bir kapasitörün ömrünü nasıl hesaplar?

Cevap: Kapasitörlerin belirli özellikleri ve değerleri vardır. Tabii ki voltaj ve kapasitans en iyi bilinen iki özelliktir. Ancak bir kapasitörün ömrünü hesaplamak için genellikle 85° veya 105°C şeklinde sıcaklık değerleri vardır. Bir de bunun yanında izin verilen maksimum dalgalanma akımı(ripple olarak kullandığımız kavram) vardır. Eğer bahsi geçen limitlerde 7/24 çalıştırılırsa bu, kapasitörlerin kullanım alanında denk geldiğimiz andır. Bu değer tipik olarak 2000 ila 6000 saat arasındadır, bu da yalnızca 83 ila 250 güne eşdeğerdir. Neyse ki, ömür ve sıcaklık arasındaki ilişki, "Arrhenius'un Kimyasal Aktivite Yasası" adında bir kimyasal reaksiyon formülünü takip eder. Yasa bize basitçe bir kapasitörün ömrünün sıcaklıktaki her 10 santigrat derece düşüşte ikiye katlandığını söylüyor. Bundan dolayı eğer 105°C değerine sahip bir kapasitör 85°C'de çalıştırılırsa, örnek olarak kapasitörün ömrü 2000 saatten (iki defa ikiye katlanarak) 8000 saate çıkmış olacaktır. ve bu hala derecelendirildiği maksimum dalgalanma akımını filtrelediği varsayılacaktır.

Kapasitör ömrünü hesaplamaya yarayan tam formül aşağıdaki gibidir:
1608794218822.png

Burayı uzun uzun izah edemeyeceğim, üzerinde düşünerek hesaplama yapılabilir.

Örneğin RM850'ye bakalım(Yellow Label). 12V kanalını filtrelemek için 6 tane Ltec LXY serisi kapasitör kullanılmıştır. Üçü 3300uF, 16V; diğer üçü 2200uF, 16V.
1608794351893.png

Corsair RM850'nin sekonder side bölümündeki Ltec kapasitörleri.

Birincisi 3.4 RMS dalgalanma akımı için derecelerndirilirken ikincisi 2.375A olarak derecelendirilmiştir. Birincisinin ömrü 3000 saattir, ikincisinin ömrü ise 4000 saat.
Hepsi 105 °C değerindedir. Ancak yaklaşık 1 Amper'den daha az dalgalanma akımının üstesinden gelmeleri gerektiği için ve çalışma sıcaklıkları derecelendirme değerlerinin yaklaşık yarısı(43 ila 53 derece) olduğundan dolayı ölçülen ömürleri 15 yıldan fazladır.


Soru: Daha iyi güç kaynaklarında neden geçmişe göre daha az Japon kapasitör kullanılıyor gibi görünüyor?

Cevap: Bunun cevabı basit. Çünkü güç kaynakları (artık) (eskiye göre) daha iyi! Güç kaynağındaki daha verimli bileşenler, güç kaynağının daha verimli olmasının nedenidir. Daha iyi verimlilik, daha az ısı demektir. Ayrıca günümüzdeki modern anahtarlama teknolojileri ikincil tarafın daha az dalgalanma akımı ile başa çıkmasını sağlar. Bu iki şeyin birleşimi kapasitörlerin daha iyi dayanabileceği anlamına gelir, bu yüzden Japon kapasitörlerine her zaman ihtiyaç duyulmaz.

Soru: Japon malı kapasitörler aslında Çin malı kapasitörlerden daha mı iyidir?

Cevap: Japon kapasitörlerinin mükemmel bir kalite kontrol itibarı vardır. Bu yüzden ekstrem durumlar için Japon markası kapasitörlerin kullanılması istenir. Kağıt üstünde Japon malı kapasitörlerle(ESR modelli olanlar da dahil olmak üzere) aynı özelliklere sahip Çin malı kapasitörler de vardır. Ayrıca Japon kapasitörlerinin daha yüksek sıcaklıklara dayanıklı üstün bir elektrolit kullandığı söyleniyor. Japon kapasitörler mevcut olan en saf alüminyumu kullanmakla da bilinirler. Bununla birlikte Çinli üreticilerin çoğu Japon elektrolit formüllerini satın alıyor ve Japon kapasitörleri için alüminyumu rafine eden şirketler, Çinli kapasitör müşterilerine daha yakın olabilmek için Çin'de tesisler açıyor.
Showa Denko, Çin'deki yüksek saflıkta alüminyum folyo fabrikasını tamamladı.
Haberin ilk bölümünden alıntı:
Showa Denko (SDK) (TOKYO: 4004) has completed a new plant in Nantong City, Jiangsu Province, China, for producing high-purity aluminum foil for electrolytic capacitors. A completion ceremony was held at the site on October 11. Showa Denko Aluminum (Nantong) Co., Ltd., SDK’s subsidiary established in November 2011, will begin commercial production at the new plant by the end of this month.

Unlike aluminum foil for food packaging, the production of capacitor-grade aluminum foil is based on high-purity aluminum metal refined to 99.9% or more. SDK’s Sakai Plant, in Osaka Prefecture, Japan, is an integrated high-purity aluminum foil production site, covering all stages from refinement of aluminum metal to rolling and finishing. The new plant in Nantong City will process rolled foil supplied from the Sakai Plant into finished product, providing high-purity aluminum foil to customers in all parts of China in a timely manner.
1608799074621.png

İlgili fabrikaya ait bir görsel.

Soru: Neden Çin malı kapasitörlere güvensizlik var?

Cevap: Çin üretiminin kalitesiz olduğu tutumuna ek olarak, Çin kapasitörlerine olan güvensizlik 2002'de bir Japon kapasitör şirketinden elektrolit formülü çalınarak Tayvan'daki bir kapasitör şirketine getirildiğinde başladı. Formül yanlış yazılmıştı ve bu erkenden(ömrünü tamamlamadan önce) birçok arızaya neden oldu.
He or his colleagues then sold the formula to an electrolyte maker in Taiwan, which began producing it for Taiwanese and possibly other capacitor firms.
Unfortunately, the formula as sold was incomplete.
Haberin devamında Japon üreticilerin fiyatlarının yüksek olan fiyatlardan dolayı kaybettikleri pazar payını geri kazanmak için yapılan bir karalama kampanyası olduğuna dair bir bölüm de var ancak böyle olma ihtimali bence düşük.

Soru: Yani Japon kapasitörleri hiç erkenden bozulmuyor mu?

Cevap: Kesinlikle hayır. 2003 ve 2005 yılları arasında Dell, HP, Apple ve diğer üreticilerde karşılaşılan bir sorun milyonlarca bilgisayarın etkilenmesine sebep oldu.

Dell'in o dönemde sorun yaşadığı bilgisayarlardan Optiplex GX270 modeline ait bazı görseller:
1608801881762.png
1608802027860.png

Tabii Dell konuyu detaylıca araştırmış ve bu ürün gruplarında sorun yaşayan müşterileriyle yakından ilgilenmiş, yazının devamında da bundan bahsediliyor.
When I called Dell Support they were very helpful and acknowledge the issue. They sent out a friendly engineer who replaced the motherboard within half an hour.
Ancak önceki cevapta belirtildiği gibi, Japon kapasitörlerinin kalite kontrol süreçleri çok iyi durumda. Bu sorunlar yıllar önce yaşanmış sorunlar ve bunların gerçekleşme ihtimallerinin çok düşük olduğunu biliyoruz. Bunu, eğer ulaşabilirseniz ürünlerin güncel RMA oranları ile kıyaslayarak tam manasıyla doğru olmasa da(tamamen aynı iç yapıya sahip olup sadece kapasitör markaları biri Çinli, bir Japon olan iki güç kaynağına ulaşmanız oldukça güç olduğundan) fikir edinebilirsiniz.

Soru: Japon malı kapasitörler Japonya'da mı üretiliyor?

Cevap: Japonya'daki yüksek işçilik maliyetlerinden dolayı, hayır. Genelde Asya'da üretilirler. Malesef ki birçok insan, bir kapasitörün Japonya markası olması sebebiyle Japonya'da üretildiğini varsayıyor. Kapasitörleri kendiniz için bir perakende satış noktasından almadığınız müddetçe genellikle menşeilerini görmezsiniz(bu durum gayet normaldir).
1608802355291.png

Endonezya'da üretilen United Chemi-Con kapasitörleri.
1608802423062.png

Malezya'da üretilen Panasonic kapasitörleri.


Soru: Corsair Japon kapasitörlerini kullanmaya ne zaman karar veriyor?

Cevap: High-end olarak bildiğimiz ünitelerde Japon kapasitörleri kullanım ömrüne artış göstermese bile genel anlamda daha fazla güvenilirlik için kullanılır. Corsair, birincil kapasitörün maruz kaldığı ekstrem koşullar nedeniyle birincil kapasitör olarak mümkün olduğunca Japon ürünlerini kullanma eğilimindedir. bu kapasitörler büyüktür ve bu nedenle ısıyı dağıtmak için daha büyük yüzey alanına sahiptir, buna rağmen primer side'daki heatsinklerin yüksek sıcaklıkları nedeniyle fazlca ısınırlar. Ayrıca primer side'daki düzensiz DC voltajının birincil kapasitöre dolması nedeniyle, potansiyel olarak büyük bir dalgalanmaya sahip olabilir.
1608803193697.png

RM850(Yellow Label)'deki birincil kapasitör, heatsinkler ile çevrilidir.

Örnek olarak RM850'ye baktığımızda, primer side'da Nichicon marka GL Serisi 560uF, 420V kapasitör kullanıldığını görebiliriz. 105 ° C olarak derecelendirilmiştir ve 2000 saatlik 7/24 çalışma için 1,5A dalgalanma akımını(ripple) kaldırabilir. Ancak, bileşenlerin tam yük altında 76 ° C'ye kadar yüksek sıcaklıkları dağıttığı birincil soğutucuya yakın olduğu için, bu kapasitörün yüzey sıcaklığı 44 ° C'ye kadar çıkabilir. Ayrıca bu kapasitör potansiyel olarak 3.2 Amper gibi yüksek bir dalgalanma akımı(ripple) ile de karşılaşabilir. Bu değer derecelendirmesinin iki katından fazla. Bu koşullar dikkate alınsa bile bu kapasitörün ömrü 15 yıldan fazla hesaplanmaktadır. Ancak koşullar potansiyelde çok sert olabileceğinden Corsair erken arızaları önleyebilmek adına Japon kapasitörlerini kullanmaya karar verdi.

Soru: Katı kapasitör nedir ve güç kaynaklarında neden bu kadar az kullanılıyor?

Cevap: Yukarıdaki fotoğraflarda gösterilen tüm kapasitöreler spesifik olarak alüminyum elektrolit kapasitörlerdir. Bu kapasitörler alüminyum oksitli anot folyo ve alüminyum katot folyo arasına elektrolitik sıvı emdirilmiş kağıttır. Katı kapasitörler bazen kullanılır ancak sekonder side'da tek başına değillerdir.
1608804908480.png

Corsair AX1200i'de kullanılan katı kapasitörlere ait bir görsel.

Katı kapasitörler hala içlerinde alüminyum folyo kullanıyor, ancak sıvı yerine elektrolit olarak katı bir polimer kullanıyor. Bu kapasitörün ısı ve nem gibi çevresel değşkenlere daha az duyarlı olmasını sağlar. Katı kapasitörler daha düşük ESR'a(eşdeğer seri direnç) sahiptir ve bu ponları daha verimli yapar. Kulağa hoş geliyor değil mi? Sorun katı kapasitörlerin çok küçük ve sınırlı çeşitlerde olmasında. Örneğin: 2700uF katı bir kapasitör alabilirim ancak bu yalnızca 2,5V olacak. 16V'luk sağlam bir kapak alabilirim ancak yalnızca 1000 uF kadar yüksek. Bilgisayar güç kaynaklarında kullanılan diğer kapasitörler "metalize polipropilen" kapasitörler veya "film kapasitörler" dir. Bunlar genellikle bir güç kaynağının AC girişindeki EMI filtrelemesi için kullanılır.
1608805434329.png


Sonuç:
"Dalgalanmayı azaltmaya ve genel verimliliği arttırmaya yardımcı olan güç kaynağı teknolojilerindeki gelişmeler güç kaynaklarının ömrünü büyük ölçüde arttırdı. Corsair; Japon marka kapasitörlerin kalite standartlarını takdir ederken ve bunları HX ve üstü enthusiast(meraklı) ürünlerinde, Corsair'in giriş seviye güç kaynaklarının çoğunda birincil kapasitör olarak kullanmaya devam edecek olsa bile; müşterilerimize çok titiz testler yaptığımızdan, sürekli olarak güç kaynağı teknolojilerini geliştirmek için çalıştığımızdan, bileşen seçiminin bir Corsair bilgisayar güç kaynağı mühendisliği sürecinin çok önemli bir parçası olduğundan emin olmak istiyoruz."
Burası Corsair ile ilgili olan bir bölüm olduğu için alıntı şeklinde veriyorum.

Rehber/çeviri bu kadardı, okuduğunuz için teşekkür ederim :)

 
Az çok bilgim olan bir konuydu, detaylandırdığınız için elinize sağlık. Teknik tarafı biraz ağır bastığı için herkesin sabredip okuyabileceğini sanmıyorum. Emeğiniz için teşekkürler.
 
Konuya yeni denk geldim. Forum için inanılmaz faydalı bir içerik. Yeri geldiğinde "Çin kapasitör kötüdür!" mantığının önüne geçmek adına mümkün mertebe faydalanacağım. Kendi adıma çok teşekkür ederim.
Bunun devamı da gelecek, güç kaynaklarında sık sık rastladığımız terimleri yapabileceğim en detaylı şekilde açıklamaya gayret edeceğim.

Rica ederim, ne demek:)
 
Ripple ve voltaj regülasyonları hakkında bir rehber güzel olurdu hocam.
Tabii, listeme ekliyorum. Aslında bu konudan da kısaca bilgi alabilirsiniz. Onun haricinde Intel'in dokümantasyonaları var, onlar da fikir verecektir.
Bir de bu konu var, yine kısaca.
@hadwiger sonradan ekleme yaptığım için sizi etiketliyorum, bilginiz olsun.
 
Son düzenleme:

Geri
Yukarı