Uçak Gemilerinde Uçak Durdurma Düzeneği

Bir İngiliz uçak gemısıne inen uçak. (üstte) Sea Venom tipi uçağın kancası tekerlekler arasındadır. Resimde lastik ttikoztar yardımıyla güverteden yüksekte tutulan üç durdurma halatı da görülmektedir.

Uçak gemisine Inen uçakların hızıarının 60 metre içinde saatte yaklaşık 240 km 'den sıfıra düşürülmesi gerekir. Uçakların ağırlıkları 25 ton kadar olabildiğinden hareketten kaynaklanan ve giderilmesi gereken kinetik enerji oldukça büyüktür.

Bu işlem sırasında uçak düzgün biçimde yavaşlamalı pilotun boynunu kırabilecek uçağın yapısında aşırı yüklenmelere yolaçacak ya da pisti bozacak apansız darbeler oluşmamalıdır. En uygun durum yavaşlatıcı etkinin çok küçükten başlayıp yavaş yavaş artarak en yüksek değere ulaşması ve uçak bütünüyle duruncaya kadar bu değeri korumasıdır.

Durdurma düzerıekleri tasarımında bu amaçlar göz önünde bulundurulur ve ilke olarak bütün düzenekler aynı biçimde çalışır. Uçağın kuyruğuna, iniş sırasında tekerleklerden daha aşağıda yer alan bir kanca takılır. Uçak güverte düzeyine gelince kanca güvertenin birkaç santim üstünde enine gerilmiş olan çelik tele takılır. Telin uçları enerji soğuran düzeneklere bağlıdır. Bu düzenekler son yıllarda uçakların gittikçe artan ağırlığına göre geliştirilmiştir.

A.B.D. ve İngiliz araçlarında kullanılan sistemler denetim supabından bir hidrolik sıvı geçiren piston etkisiyle çalışır. Uçak çelik teli ileriye sürüklerken üstünden telin geçtiği makaralar bu hareketi hem hareketsiz silindire hem de güverte altındaki hareketli pistona bağlı makaralara iletir.



Telin 15 metre ilerlemesi. pistona bağlı olan en son makarayı en çok 1 metre hareket ettirir. Böylece piston boyutları küçük tutulabilir ve mekanik kazanç sağlanır.

Durdurucu kuvvet, silindir içindeki hidrolik basınca, bu da pistonun hareket hızına bağlıdır. Uçak (dolayısıyle pistonun hareketi) yavaşlayınca bu kuvvet de azalır. Durdurucu kuvvetin azalmaması için denetim supabı tel gerildikçe daha çok frenleme sağlayacak biçimde ayarlanır. Ayar uçağın ağırlığına göre gerektiğinde değiştirilebilir.

Hidrolik silindirden çıkan sıvı bir bölmeye dolarak burada bulunan gazı sıkıştırır ve enerjinin depolanmasını sağlar. Depolanan enerji, sistemi yeni inişlere hazırlamak için teli eski konumuna döndürmede kullanılır. Sıkışan gaz hidrolik sıvıyı yeniden silindire gönderir. Bu sırada oluşan enerji yitimlerini karşılamak için de bir pompadan yararlanılır.

Kısa sürede çok sayıda uçağın inmesini gerektiren durumlardasistemin eski konumuna çabuk dönmesi önem kazanır. Her uçağın inişinden sonra tel denetlenir ve yeniden gerilir. Bütün işlem yalnızca 20 saniye kadar sürer. Deniz kuvvetlerinde kullanılan uçakların ağırlığının artması güverte boyunun yetersiz olduğu durumlarda bu sistemin de yetersiz kalmasına yol açmaktadır. 1968 yılında İngiltere'nin Ark Royal uçak gemisinde bu nedenle yeni bir sistem kullanılmıştır. Söz konusu sistemde durdurucu tellrı yanında hidrolik piston yerine düşük enerjili bir su püskürtme düzeneğinden yararlarulır.

Eski sistemdeki makaraların tersine su püskürtme düzeneği doğrudan etkili olur. Teli güverteden aşağı gene bir makara iletir, ama arada mekanik kuvvet düşürücü düzenekler bulunmaz. Tel. 70 metre boyundaki su dolu bir silindirin pistonuna doğrudan doğruya bağlanır Silindirin üstünde yer alan bir dizi delik, durdurucu tel gerildikçe kapanarak kuvvetin değişmemesini sağlar. Deliklerden dışarı fışkıran su ictekini çevreleyen bir başka silindirde toplanır. Sistemin başlıca üstünlüğü, ağırlığı 5-25 ton arasında değişen bütün uçakları durduracak biçimde ayarlanabilmesidir.

Alıntıdır. Kaynak : Nasıl Çalışır Ansiklopedisi, Cilt 7, Sayfa 2220-2222, Uçak Durdurma Düzeneği

Baya başarılı düşünülmüş bir sistem bence. Aynı anda hem sağlam hem esnek olmayı sağlamak. Yarattığı eylemsizlik yüzünden kokpitteki pilotların kafası öne fırlıyor resmen

Uçakların nasıl indiğini anlatmışsınız. Ben de nasıl kalktıklarını anlatayım.

Amerikan ve Fransız uçak gemilerinde mancınık adı verilen bir sistem vardır(Bu gemiler CATOBAR tipindedir). Uçağın tekeri mancınığa bağlanır ve denizden arıtılan su ısıtılarak buhara çevrilir. Buhar gücü yeterli seviyeye ulaştığında uçak fırlatılır. Uçağın ağırlığına göre buhar basıncı hesaplanır ve ayarlanır. Uçak 90~ metre içinde 280~ kilometre hıza ulaşır ve kalkar. Mancınık sisteminin en büyük avantajı uçağı tam yükle kaldırabilme imkanına sahip olmanızdır. Bir uçağa ağzına kadar yakıt ve mühimmat doldurarak kaldırabilirsiniz. Bu sayede uçaklarınızın potansiyelinden en üst düzeyde yararlanabilirsiniz. En büyük dezavantajı ise karmaşık yapısı, işletme maliyetlerini arttırması ve gemide ciddi bir alan kaplamasıdır. Günümüzde mancınık sistemi kullanan bütün gemilerde nükleer reaktör bulunmaktadır. ABD'nin yeni uçak gemisi olan USS General R. Ford gemisinde ve ondan sonra üretilecek gemilerde elektromanyetik mancınık sistemi kullanılacaktır.

Amerikan USS General R Ford gemisi. Elektromanyetik mancınık sistemi kullanıyor.


Amerikan USS Nimitz gemisi. Buharlı mancınık sistemini kullanıyor.


Fransız Charles De Gaulle gemisi. Buharlı mancınık sistemi kullanıyor.

Çin, Rusya ve Hindistan'ın envanterlerinde bulunan gemilerde mancınık sistemi yoktur(Bu gemiler SATOBAR) tipindedir. Bu uçak gemilerinin önünde bir adet rampa bulunur ve bu gemiden kalkan uçaklar STOL(Kısa Kalkış-İniş) yeteneğine sahip olmalıdır. Uçaklar kendi motor gücüyle ve rampanın eğimi ile kalkar. Daha az maliyetli ve daha az karmaşık olması sebebiyle tercih edilir. En büyük dezavantajı ise uçakları ağzına kadar yakıt ve mühimmatla dolduramazsınız. Bundan dolayı uçaklar tam potansiyelini gösteremez.


Rus Admiral Kuznetsov gemisi.

Çinli Liaoning gemisi.

Diğer geri kalan ülkelerin gemilerinde ne mancınık sistemi ne de halatlı durdurma düzeneği bulunur(Bu gemiler STOVL tipindedir). Bu gemiler sadece STOVL(Kısa Kalkış, Dikey İniş) yeteneğine sahip uçaklara ve helikopterler ile görev yapabilir. Mancınık ve halatlı durdurma sistemi olmadığı için nispeten ucuz ve kolay işletilebilir olurlar. STOVL uçaklar dikey olarak inip kalkabilir ancak dikey olarak kalkmak istediklerinde gücü sadece motorlar sağladığı için faydalı yük(yakıt ve mühimmat) taşıma kapasitesi çok düşer. Bundan dolayı uçaklar kısa bir pistten kalkarak kanatlarda kaldırma kuvveti oluşması sağlanır. Bu sayede uçak faydalı yük taşıyabilir.


Amerikan Wasp gemisi.