Özgür Yazılım
Hectopat
- Katılım
- 30 Ağustos 2015
- Mesajlar
- 40
Merhaba değerli Technopat'lar, yazılım özgürlüğü gününe çok az kaldı. GNU'nun, RMS Reis'in adını bile duymamış kişilerin sistemlerini Windows'tan kurtarıp GNU'ya yükseltmelerine yardımcı olabilmek için yazıyorum bunları. Çeşitli fikirleri ceviz kabuğunda anlatmaya çalışacağım, keyifli okumalar 
.
Öncelikle nedir özgür yazılım? Yenilir mi, içilir mi? Şimdi biraz tarihle başlayalım. RMS Reis aslında özgür yazılım hareketinin öncüsüdür ama ilk özgür yazılımı yazan kişi özgür yazılımın babası falan değildir. Bunu GNU'nun resmi sitesinden de okuyabilirsiniz [1]. Özgür olmayan
yazılım namı diğer mülki/mal yazılım, diğer bir adıyla kullanıcılarını kısıtlayan yazılım modası sonradan çıkmıştır. MIT'de özgür yazılımın tadını bir kere almış, özgür yazılım müptelası RMS Reis de bu modaya karşı "Nerede o eski bayramlar?" misali GNU projesiyle çıkıvermiştir [2]. Şimdi diyorsunuzdur, "Eeee n'oluyo bu özgür yazılım?". Açıklayayım, özgür yazılım kullanıcının gönlünce kullanacağı, kaynak kodunu falan da okuyabileceği, okumakla da kalmayıp değiştirebileceği, kopyalarını dağıtabileceği, hatta kaynak kodunu okuyabileceği için bir değişiklik yaptıysa değiştirilmiş şekilleriyle de dağıtabileceği yazılımdır [3]. Durun sizi okul sıralarına götüreyim, madde madde şöyle bir inceleyelim.
0. özgürlük kullanıcının yazılımı kısıtlamalar falan olmadan kullanabilmesidir. Amuda kalkıp da kullanabilirsiniz, oyun havası oynayarak da. Öyle yazılımı yazan kişinin sizi kontrol etmeye hakkı yoktur, amacınız neyse ona göre kullanırsınız.
1. özgürlük de yazılımı yazan kişi kod üzerinden hakimiyet kurmaya kalkarsa gibi kaygılardan ötürü vardır. Yazılımın kaynak kodunu okuyup, değişiklikler yapabilmektir. Ha bunun eğitim gibi alanlarda da hoş sonuçları vardır (Geleceğin programcılarının kod okuyarak kendilerini geliştirmesi lazım, öyle değil mi?), ama o ayrı konu. Şimdi diyeceksiniz programcı kod üzerinden nasıl hakimiyet kurmaya çalışsın? Şöyle oluyor yazılımda beğenmediğiniz özellikler olabilir, belki programcı size takmıştır, belki sizi çaktırmadan koda koyduğu kısımlarla gözetliyordur yani programın kodu açık olmazsa sıfırlardan ve birlerden oluşan tam bir gizemdir. Bir programın ne yaptığını bil(e)meden kendi amaçlarınıza göre kullanamazsınız değil mi? Hadi bunları geçtim beğenmediğiniz bir özelliğe falan el atmak istiyorsanız ne yapacaksınız? Yani diyebiliriz ki bu özgürlük sıfırıncı özgürlüğün devamıdır.
Evet, şimdi bu sıfırıncı ve birinci özgürlük sizlere epey bir özgürlük verecktir, yine de komşunuza yardım edebilmenizin önünü kesecek dijital kelepçeler yönetimi gibi teknolojiler hakkında pek de bir şey söylemiyor değil mi? Şimdi bu son özgürlükler size gereksiz gelmesin en iyi programcıların bile bilgisayarınd çalıştırdığı kodu tek tek okuma şansı yoktur değil mi? En iyi programcılar da başkalarının yapacağı değişikliklere ihtiyaç duyarlar. Bir de hiç programlama bilmeyenler de var, onlara ne olacak? Hadi gelin şimdi de diğer özgürlüklere göz atalım.
2. özgürlük programın aynen kopyalarını dağıtabilme özgürlüğüdür. Tüm özgürlükler çok önemli fakat, kanımca en önemli özgürlük bu. Bir düşünün elinizde ekmek var ve inanılmaz kısa bir sürede kopyalarını oluşturabiliyorsunuz. Ne yapardınız? Tabii ki de paylaşırdınız fakat "Hooop dur bakalım, senin şu kadar ekmek kopyalamaya hakkın var." diyecek kişiler var. Hatta ekmeğin içine bir şeyler yerleştirip bunu kontrol altına almaya çalışacak insanlar var. Yetmedi o yerleştirdiği şeye hak falan diyecek kişiler var. Daha da yetmedi ekmeğini paylaşana "korsan" diyecekler var. Evet, ekmeğini paylaşmakla gemilere saldırmayı bir görenler var!.. Aslında bir anlaşma yapıp sonra onu bozmak da kötü bir şeydir ama anlaşmayı bozup ekmek paylaşılıyorsa da bu gemilere saldırmakla kesinlikle eşdeğer değildir.
3. özgürlük ise programın değiştirilmiş hallerinin kopyalarını dağıtabilme özgürlüğü. Bu özgürlüğe aslında sıfırıncı ve birinci özgürlüklerin devamı diyebiliriz çünkü bu sayede oluşan muhtelif yazılımlardan dilediğinizi seçip daha da özgür olabilirsiniz.
İşte tüm bu dört özgürlüğün toplamından doğan o şahane şeye "Özgür yazılım" deniyor. Bunlar bir araya geldiklerinde daha iyi oldukları için tüm bunların bir arada olması gerekli, bunlardan bir tanesinin dahi eksikse o yazılım özgür yazılım değildir. Şimdi bir çırpıda bitirdik gibi görünüyor fakat birazcık düşünün. Birisi size ekmek veriyor fakat siz ekmeği alırken yaptığınız anlaşmaya göre ekmeği paylaşamazsınız veya sınırlı sayıda paylaşabilirsiniz. Şimdi anlaşmayı kabul edip sonra bozmak yani ekmeği alıp kopyalamak da kötü bir şey, daha kötü olsa da ekmeği hiç paylaşmamak da. Peki bir çıkış yolu var mı? Özgür olmayan ekmeği kabul etmeyip, ona alternatifler oluşturmak. İşte GNU'nun amacı [2] da işte bu. Öyle sizi feci ikilemlere sokacak anlaşmalar yapmadan kullanacağınız, şahane bir sistem oluşturmanıza yardımcı olmak. Yeri gelmişken söyleyeyim GNU projesine sadece bir işletim sistemi gibi bakmayın, daha pek çok güzel yazılım geliştiriyorlar.
Eminim ki bunlar sizi özgür yazılımlara terfi etmeniz için gaza getirmiştir zaten. Ama değinmeden geçemeyeceğim de bir şey var. Tüm bunlar aynı zamanda daha az çöken, daha güzel özellikleri olan, daha kararlı yazılımların doğmasını da sağlıyor. Bu da yukarıda ceviz kabuğuna sıkıştırmaya çalıştıklarım kadar önemli olmasa da dikkate değer şeyler. Bunları öğrenmek için de aşağıda verdiğim dördüncü bağlantıdan faydalanabilirsiniz (Türkçesi de var, siteye girince yukarıda bayraklar çıkıyor oradan seçiyorsunuz dili.).
Daha ne duruyorsunuz, zavallı makinenizin zincirlerini bir bir kırın. Windows üzerinde biraz sınırlı olacak olsa da Windows'ta da çalışan özgür yazılımlarla şöyle bir özgür yazılımın tadını alabilirsiniz. En basitinden şu an bu yazıyı okurken kullandığınız tarayıcıyı GNUzilla Icecat veya Firefox yapabilirsiniz. Chromium'u da sevebilirsiniz bu arada. Bu konuda beşinci bağlantıya bakın.
Ceviz kabuğuna sıkıştırmaya çalıştığım özgür yazılım fikri hakkındaki bu yazıyı ceviz kabuğuna sıkıştırmaya çalışırsak: Özgür yazılım iyidir hoştur, gelin Technopat'lar özgür yazılımlara da bir şans verin, bağlantılara bir göz atın.
Bağlantılar:
Not: Yazı Technopat'ların ilgisini çekmek için yazılmış kısa bir yazı ama kusurlu yanları veya hatalı bilgi varsa yorum yazmaktan hiç çekinmeyin. Olumlu olumsuz her eleştirinizi bekliyorum.
.Öncelikle nedir özgür yazılım? Yenilir mi, içilir mi? Şimdi biraz tarihle başlayalım. RMS Reis aslında özgür yazılım hareketinin öncüsüdür ama ilk özgür yazılımı yazan kişi özgür yazılımın babası falan değildir. Bunu GNU'nun resmi sitesinden de okuyabilirsiniz [1]. Özgür olmayan
yazılım namı diğer mülki/mal yazılım, diğer bir adıyla kullanıcılarını kısıtlayan yazılım modası sonradan çıkmıştır. MIT'de özgür yazılımın tadını bir kere almış, özgür yazılım müptelası RMS Reis de bu modaya karşı "Nerede o eski bayramlar?" misali GNU projesiyle çıkıvermiştir [2]. Şimdi diyorsunuzdur, "Eeee n'oluyo bu özgür yazılım?". Açıklayayım, özgür yazılım kullanıcının gönlünce kullanacağı, kaynak kodunu falan da okuyabileceği, okumakla da kalmayıp değiştirebileceği, kopyalarını dağıtabileceği, hatta kaynak kodunu okuyabileceği için bir değişiklik yaptıysa değiştirilmiş şekilleriyle de dağıtabileceği yazılımdır [3]. Durun sizi okul sıralarına götüreyim, madde madde şöyle bir inceleyelim
.0. özgürlük kullanıcının yazılımı kısıtlamalar falan olmadan kullanabilmesidir. Amuda kalkıp da kullanabilirsiniz, oyun havası oynayarak da. Öyle yazılımı yazan kişinin sizi kontrol etmeye hakkı yoktur, amacınız neyse ona göre kullanırsınız.
1. özgürlük de yazılımı yazan kişi kod üzerinden hakimiyet kurmaya kalkarsa gibi kaygılardan ötürü vardır. Yazılımın kaynak kodunu okuyup, değişiklikler yapabilmektir. Ha bunun eğitim gibi alanlarda da hoş sonuçları vardır (Geleceğin programcılarının kod okuyarak kendilerini geliştirmesi lazım, öyle değil mi?), ama o ayrı konu. Şimdi diyeceksiniz programcı kod üzerinden nasıl hakimiyet kurmaya çalışsın? Şöyle oluyor yazılımda beğenmediğiniz özellikler olabilir, belki programcı size takmıştır
, belki sizi çaktırmadan koda koyduğu kısımlarla gözetliyordur yani programın kodu açık olmazsa sıfırlardan ve birlerden oluşan tam bir gizemdir. Bir programın ne yaptığını bil(e)meden kendi amaçlarınıza göre kullanamazsınız değil mi? Hadi bunları geçtim beğenmediğiniz bir özelliğe falan el atmak istiyorsanız ne yapacaksınız? Yani diyebiliriz ki bu özgürlük sıfırıncı özgürlüğün devamıdır.Evet, şimdi bu sıfırıncı ve birinci özgürlük sizlere epey bir özgürlük verecktir, yine de komşunuza yardım edebilmenizin önünü kesecek dijital kelepçeler yönetimi gibi teknolojiler hakkında pek de bir şey söylemiyor değil mi? Şimdi bu son özgürlükler size gereksiz gelmesin en iyi programcıların bile bilgisayarınd çalıştırdığı kodu tek tek okuma şansı yoktur değil mi? En iyi programcılar da başkalarının yapacağı değişikliklere ihtiyaç duyarlar. Bir de hiç programlama bilmeyenler de var, onlara ne olacak? Hadi gelin şimdi de diğer özgürlüklere göz atalım.
2. özgürlük programın aynen kopyalarını dağıtabilme özgürlüğüdür. Tüm özgürlükler çok önemli fakat, kanımca en önemli özgürlük bu. Bir düşünün elinizde ekmek var ve inanılmaz kısa bir sürede kopyalarını oluşturabiliyorsunuz. Ne yapardınız? Tabii ki de paylaşırdınız fakat "Hooop dur bakalım, senin şu kadar ekmek kopyalamaya hakkın var." diyecek kişiler var. Hatta ekmeğin içine bir şeyler yerleştirip bunu kontrol altına almaya çalışacak insanlar var. Yetmedi o yerleştirdiği şeye hak falan diyecek kişiler var. Daha da yetmedi ekmeğini paylaşana "korsan" diyecekler var. Evet, ekmeğini paylaşmakla gemilere saldırmayı bir görenler var!.. Aslında bir anlaşma yapıp sonra onu bozmak da kötü bir şeydir ama anlaşmayı bozup ekmek paylaşılıyorsa da bu gemilere saldırmakla kesinlikle eşdeğer değildir.
3. özgürlük ise programın değiştirilmiş hallerinin kopyalarını dağıtabilme özgürlüğü. Bu özgürlüğe aslında sıfırıncı ve birinci özgürlüklerin devamı diyebiliriz çünkü bu sayede oluşan muhtelif yazılımlardan dilediğinizi seçip daha da özgür olabilirsiniz.
İşte tüm bu dört özgürlüğün toplamından doğan o şahane şeye "Özgür yazılım" deniyor. Bunlar bir araya geldiklerinde daha iyi oldukları için
tüm bunların bir arada olması gerekli, bunlardan bir tanesinin dahi eksikse o yazılım özgür yazılım değildir. Şimdi bir çırpıda bitirdik gibi görünüyor fakat birazcık düşünün. Birisi size ekmek veriyor fakat siz ekmeği alırken yaptığınız anlaşmaya göre ekmeği paylaşamazsınız veya sınırlı sayıda paylaşabilirsiniz. Şimdi anlaşmayı kabul edip sonra bozmak yani ekmeği alıp kopyalamak da kötü bir şey, daha kötü olsa da ekmeği hiç paylaşmamak da. Peki bir çıkış yolu var mı? Özgür olmayan ekmeği kabul etmeyip, ona alternatifler oluşturmak. İşte GNU'nun amacı [2] da işte bu. Öyle sizi feci ikilemlere sokacak anlaşmalar yapmadan kullanacağınız, şahane bir sistem oluşturmanıza yardımcı olmak. Yeri gelmişken söyleyeyim GNU projesine sadece bir işletim sistemi gibi bakmayın, daha pek çok güzel yazılım geliştiriyorlar.Eminim ki bunlar sizi özgür yazılımlara terfi etmeniz için gaza getirmiştir zaten
. Ama değinmeden geçemeyeceğim de bir şey var. Tüm bunlar aynı zamanda daha az çöken, daha güzel özellikleri olan, daha kararlı yazılımların doğmasını da sağlıyor. Bu da yukarıda ceviz kabuğuna sıkıştırmaya çalıştıklarım kadar önemli olmasa da dikkate değer şeyler. Bunları öğrenmek için de aşağıda verdiğim dördüncü bağlantıdan faydalanabilirsiniz (Türkçesi de var, siteye girince yukarıda bayraklar çıkıyor oradan seçiyorsunuz dili.).Daha ne duruyorsunuz, zavallı makinenizin zincirlerini bir bir kırın. Windows üzerinde biraz sınırlı olacak olsa da Windows'ta da çalışan özgür yazılımlarla şöyle bir özgür yazılımın tadını alabilirsiniz. En basitinden şu an bu yazıyı okurken kullandığınız tarayıcıyı GNUzilla Icecat veya Firefox yapabilirsiniz. Chromium'u da sevebilirsiniz bu arada. Bu konuda beşinci bağlantıya bakın.
Ceviz kabuğuna sıkıştırmaya çalıştığım özgür yazılım fikri hakkındaki bu yazıyı ceviz kabuğuna sıkıştırmaya çalışırsak: Özgür yazılım iyidir hoştur, gelin Technopat'lar özgür yazılımlara da bir şans verin, bağlantılara bir göz atın.
Bağlantılar:
- Overview of the GNU System - GNU Project - Free Software Foundation Biraz tarih
- The GNU Manifesto - GNU Project - Free Software Foundation GNU manifestosu (Biraz yaşlandı bu manifesto.)
- What is free software? - GNU Project - Free Software Foundation Özgür yazılım nedir?
- Why Linux is better Sitede Linux dendiğine bakmayın, GNU'dan bahsediyorlar
- Free Software for Windows - GNU Project - Free Software Foundation Windows'ta da çalışabilen özgür yazılımlar
- What is free software? - GNU Project - Free Software Foundation Felsefik takılalım diyenler için
- List of Free GNU/Linux Distributions - GNU Project - Free Software Foundation Tamamen özgür dağıtımların listesi yalnız Debian da bir şans hak eder
- Tavsiye belgesel:
- Tavsiye belgesel
- Buna da göz atın
Not: Yazı Technopat'ların ilgisini çekmek için yazılmış kısa bir yazı ama kusurlu yanları veya hatalı bilgi varsa yorum yazmaktan hiç çekinmeyin. Olumlu olumsuz her eleştirinizi bekliyorum.
Son düzenleyen: Moderatör:
