Ay doğarken veya batarken neden bu kadar büyük görünür? Ay İllüzyonu, beynimizin bize oynadığı bu oyunun adı. Fotoğraflar, Ay ufkun yakınındayken, gökyüzündeyken olduğu zamanki genişliğiyle aynı olduğunu kanıtlıyor. Ancak gözlerimizle algıladığımız durum bu değil. Bu durum, beynimizin görsel bilgileri işleme biçimine dayanan bir yanılsamadır. Binlerce yıldır gözlemleniyor olsa da, tam olarak neden Ay’ı böyle gördüğümüze dair tatmin edici bir bilimsel açıklama hala yok.
Dolunayın olduğu gece dışarı çıkın ve yükselişini izlemek için güzel bir yer bulun. Nefes kesici ve hayranlık uyandıran bir görüntüyle karşılaşacaksınız. Ay’ı ufka yakın bir yerde gözlemleyin. İster uzaktaki bir dağın üzerinden, ister denizden yükseliyor, ister bir şehir manzarasının arkasında süzülüyor, ister sık ağaçların üzerinde beliriyor olsun, Ay genellikle büyük görünür. Bu duruma sebep olan şey Ay İllüzyonu’dur. Ay’ın görünen büyüklüğü, atmosferimizin veya başka bir fiziğin etkisinden ziyade gerçek bir yanılsamadır. Bunu çeşitli şekillerde kanıtlayabilirsiniz.
Ay İllüzyonu’nu kanıtlayın
İşaret parmağınızı uzatın ve Ay’ın yanında tutun. Tırnağınızın ve Ay’ın neredeyse aynı boyutta olduğunu fark edeceksiniz. Ya da bir kağıt rulonun ardından Ay’a bakmayı deneyin ya da eğilip bacaklarınızın arasından geriye bakın. Bu şekilde baktığınızda, Ay göründüğü kadar büyük olmayacaktır.
Ay’ın boyutunu kontrol etmenin bir başka güçlü yolu da, ufka yakınken ve gökyüzündeyken ayrı ayrı fotoğraflarını çekmektir. Kameranızın yakınlaştırma ayarlarını aynı tutarsanız, her iki fotoğrafta da Ay’ın yan yana aynı genişlikte olduğunu göreceksiniz. (Ufka yakınken dikey yönde biraz ezilmiş görünebilir. Bu, atmosferin zayıf bir mercek gibi davranmasının sonucudur.
Fotoğrafçılar, binaların, dağların veya ağaçların bulunduğu uzun bir mercek kullanarak, ufkun aşağısında Ay’ın fotoğraflarını çekerek Ay İllüzyonu’nu simüle edebilirler. Manzaranın üzerinde dev bir Ay’ın yer aldığı göz kamaştırıcı fotoğrafları gördüğünüzde unutmamalısınız ki bu görüntüler, yere yakın uzak nesneler yakınlaştırılarak oluşturulur. Başka bir deyişle, yakınlaştırılmış bir görünüm olduğu için bu fotoğraflarda Ay daha büyük görünüyor.
Ay, ufka yakın yerlerde daha sarı görünüyor
Ay’ın görünüşünün, gökyüzünde alçaktayken neden farklıdır? Ay, yüksek olduğu zamana kıyasla daha sarı veya turuncu bir tona sahip olma eğiliminde olur. Bunun nedeni, Ay’ın ışığının atmosferde daha uzun bir mesafe kat etmesidir. Ay ışığı daha uzun bir yol kat ettikçe daha kısa, daha mavi dalga boyları fazlasıyla dağılır ve geride daha uzun, daha kırmızı dalga boyları çoğunlukta kalır. (Toz veya kirlilik de kırmızımsı rengi derinleştirebilir.)
Ay İllüzyonu’nu neden görüyoruz?
Henüz bilinmemektedir. Bu açıklama sizin için tatmin edici olmayabilir ve sizi hayrete düşürebilir. Bilim insanları bu durumu binlerce yıldır gözlemliyor olsalar da, Ay İllüzyonu için hala çok sağlam bir bilimsel açıklama bulunmuyor. Genel olarak, önerilen açıklamalar dünyayı görsel olarak nasıl algıladığımızla ilgili. Beynimiz, geceleri gökyüzünün neresinde olursa olsun Ay’ın mesafesinin çok fazla değişmediğini bilmiyor gibi görünüyor.
Ay’ı bu şekilde görüşünüzde ön planındaki nesnelerin bir rol oynadığını düşünenler de var. Belki de ağaçlar, dağlar ve binalar beynimize Ay’ın olduğundan daha yakın ve daha büyük olduğuna inandırıyor olmalı. Yüz yıl önce keşfedilen ve bunun nasıl meydana geldiğini açıklayan Ponzo illüzyonu denen bir etki var. Ay İllüzyonu’nda, uzaklara uzanan demiryolu rayları gibi iki çizginin birleştiği bir sahneniz var. Bu çizgilerin üzerine eşit uzunlukta iki yatay çubuk çizildiğini düşünün. Şaşırtıcı bir şekilde, yatay çubuklar farklı boyutlarda görünüyor, çünkü beyninizin mesafenin nasıl çalıştığına dair yerleşik algısı sizi bu şekilde algılamaya zorluyor. Resimlerdeki perspektifin çalışma mantığı da buradan gelmektedir.
Elbette bu da mükemmel bir açıklama değil. Yörüngedeki NASA astronotları da Ay yanılsamasını görüyorlar ancak ön planda mesafe ipucu görevi görecek nesneleri yok. Yani, muhtemelen bilinmeyen bir çok sebep mevcut.
Tadını çıkarın
Ay’ı neden böyle gördüğümüze dair tam bir açıklama yok. Yine de dev bir Ay’ın – gerçek ya da yanılsama – güzel bir manzara olduğu konusunda hemfikiriz.
Birisi bu durumu tam olarak çözene kadar, muhtemelen en iyisi Ay İllüzyonu’nun ve onun yarattığı karamsar, atmosferik ve bazen düpedüz akıldan çıkmayan manzaraların tadını çıkarmaktır.
