Monitörlerde en çok dikkat ettiğimiz unsurlar genelde çözünürlüğü, tazeleme hızı, gecikme süresi, renk gamutu gibi özellikler oluyor. Fakat dikkat etmesek de monitör deneyimimizi birebir etkileyen bir başka unsur ise monitörde oluşan hayalet efektleri (ghosting).
Ghosting Nedir?
Monitör üzerindeki hareketli görüntüler etraflarında kalıntılar bırakır. Biz bu kalıntılara “hayaletlenme” ismini veriyoruz. Bu hayaletlenme görüntünün önünde veya arkasında olabilir. Bu görüntü çoğunlukla bilgisayar oyunlarında hızlı hareket eden nesneler etrafında ya da bilgisayarda herhangi bir site üzerinde fare tekerleği ile gezinirken yazıların etrafında çıkar. Bir kez fark edildiğinde de görmezden gelmesi çok zordur.
Ghosting Neden Olur?
Bir monitör pikseline yeterince yakınlaştığımızda her bir pikselin; kırmızı, yeşil ve mavi olmak üzere üç farklı renkten oluştuğunu görmekteyiz. Hayaletlenmenin bağlantılı olduğu en önemli unsurlardan biri tazeleme hızı. Tazeleme hızı düşük olduğunda bu üç alt piksel daha geç ve daha sert bir biçimde güncelleniyor. Ekrandaki görüntünün güncellenmesi esnasında oluşan bu gecikme ve sertlik görüntünün bulanıklaşmasına yol açtığı gibi, hareket eden cismin arkasında veya önünde orijinal görüntünün bir hayaletini oluşturuyor. Bu açıdan tazeleme hızı ne kadar fazlaysa hayaletlenme de o kadar az oluyor.
Ghosting Neden İstenmeyen Bir Şey?
Ghosting, bir kullanıcının bilgisayar deneyiminin büyük bir oranında görebileceği bir sorun. Web üzerinde bir yazı okurken fare tekerleğiyle aşağı inme ya da video oyunları esnasında fareyi hızlıca hareket ettirme durumunda ekrandaki görüntünün netliği azalıyor. Hayaletlenme konseptiyle aşina olmayan kullanıcılar bunu fark etmekte zorlansalar da bu durumun minimumda gerçekleştiği bir monitörle karşılaştırılması durumunda fark bariz bir şekilde ortada oluyor.
Inverse (Ters) Ghosting
Monitördeki hayaletlenme çeşitli şekillerde oluşabiliyor, örneğin önünde. Cismin hareketi esnasında LCD paneldeki bir pikseli oluşturan alt pikseller birkaç milisaniye gibi çok kısa süreler için olması gereken parlaklığın %25 kadar üstüne çıkabiliyor. Bu kararsız hal, hareket eden cismin arkasında hayaletlenme olduğu yetmezmiş gibi; bir de önünde hayalet oluşturuyor. Çoğu zaman gereğinden fazla voltajla çalışmaktan kaynaklanan bu sorun, çoğu zaman monitörün Overdrive ayarını optimize ederek çözülebiliyor.
Ghosting Nasıl Ölçülür?
Bunun için kullanabileceğimiz iki araç var, ikisi de kullanmak için gereken efora kıyasla oldukça kullanışlı.
İlk araç: UFO Test
Testufo.com aracılığıyla monitörde ne kadar hayaletlenme olduğunu ölçmeniz mümkün. Bu araç üzerinde saniye başına düşen piksel sayısını ayarlayarak UFO’ların hareket hızını değiştirmek, farklı testler ile farklı sonuçlar almak mümkün. Yakın zamanda Testufo.com’un arkasındaki BlurBusters’ın sertifikasını kazanan ViewSonic XG2431’i incelemiştik.
Ancak UFO Test’in kötü bir yanı var: tarayıcı üzerinde çalışıyor olması. Monitörün tazeleme hızını tarayıcıdaki donanım hızlandırma sayesinde algılayabilen UFO Test, zaman zaman tazeleme hızını doğru algılayamayıp takılmalara sebebiyet verebiliyor ve test sonuçlarının tutarsızlaşmasına yol açabiliyor. Bu tutarsızlıkların ortadan kalkması için devreye dahili bir yazılım girmesi gerekiyor.
İkinci araç: Frog Pursuit
Bu noktada imdadımıza yetişen Frog Pursuit, Aperture Grille tarafından Unreal Engine üzerinde tasarlanmış Smooth Frog monitör ve fare test yazılımının monitör sekmesi. Bu yazılım, DirectX 11 üzerinde çalışan bir “oyun” gibi göründüğü için UFO Test gibi tarayıcı sınırlarına yenik düşmeden daha gelişmiş özelleştirmelerle monitör hayaletlenmesini ölçmek mümkün.
Frog Pursuit’un bahse değer teknik özellikleri
- LCD tepki süresi ve overdrive ile oluşan zayıflıkları tanımlamak için sekiz farklı test deseni
Ayarlanabilir framerate sınırı (full VRR aralığında LCD panelin davranışını tanımlamaya yardım ediyor) - Hareket hızı, kare başına piksel ve saniye başına piksel olarak iki farklı biçimde ayarlanabiliyor.
Bu, UFO Test’in 960 piksel/saniye hareket hızını Smooth Frog üzerinde de elde edebilmemiz için önemli. Zira bu değerlerin tam sayı olması gerekiyor ve 960 piksel/saniyeyi ondalık değerler girmeden tutturmak için birden fazla değişkeni kurcalamak gerekiyor. - V-Sync hem ayarlardan hem de hareket esnasında “V” tuşu ile açılıp kapatılabiliyor, FPS sayacı mevcut, Unreal Engine’in sağladığı birtakım gecikme istatistikleri de video ayarları üzerinden aktif hale getirilip görülebiliyor.
- Pencereli Tam Ekran ya da Tam Ekran modunda çalışabiliyor.
- Hareketin yönü sağa veya sola ayarlanabiliyor, “Q” ve “E” tuşları ile anlık olarak değiştirilebiliyor.
- Ekranda hareket eden deseni özelleştirmek mümkün
“SmoothFrog0.94b\WindowsNoEditor\SmoothFrog\Content\UserPatterns” dizinine “.png” formatında bir görüntüyü User1 ya da User2 ismiyle aktarıp Frog Pursuit 2D ayarlarında “Pursuit Pattern” adı altındaki seçenekler arasından resminize verdiğiniz ismi seçerek kendi görselinizi de testte oynatmak mümkün.
Ghosting Nasıl Önlenir?
Monitörde oluşan hayaletlenmeleri tamamen önlemek çoğu zaman mümkün değildir ancak minimuma indirmek için çeşitli değişiklikler yapmak mümkün.
Monitör Ayarlarını Gözden Geçirin
Monitörün ekran üzerinde görüntülenen menüsü (OSD) üzerinde çeşitli ayarlar mevcut oluyor. Bunlardan hayaletlenmeyi önlemek için en kritik olanı Overdrive ayarı.
Overdrive
Bu ayar sayesinde paneldeki pikseller daha hızlı renk değiştirir, potansiyel olarak hayaletlenmeyi de engelleyebiliyor. Ancak Overdrive’ın yüzdesi ile oluşan ghosting arasında doğru ya da ters bir orantı yok. Kullanıcının bütün yüzdeleri deneyip en az hayaletlenmeyi sağlayan ayarı bulması gerekiyor.
