Yaygın olarak VRAM veya GPU belleği olarak bilinen Video Rastgele Erişim Belleği (Video Random Access Memory), ekran kartının en önemli parçalarından biridir. Video belleği her zaman önemliydi önemli olmasına, ancak fark ettiyseniz birkaç yıl içinde ismini daha sık duymaya başladık.
Özellikle video render ve yapay zeka uygulamaları başta olmak üzere, profesyonel alanda CPU’dan GPU’lara doğru bir kayma söz konusu. Donanımlar sayesinde para kazananlar bir kenara, yeni nesil oyunlar çok yüksek miktarlarda VRAM tüketmeye başladı.
Ekran kartları kendi başına bir sistem gibidir. Harici kartların tümünde az veya çok miktarda bellek vardır. Entegre grafikler ise sistemin ana RAM’inden faydalanır. İşte VRAM hakkında bilmeniz gereken her şey.
VRAM Nedir? RAM ile Farkı Ne?
VRAM bir GPU’nun (grafik kartı) bilgi depolamak için kullandığı bellek türüdür. Burada tutulan veriler ekrandaki görüntüleri oluşturmak için kullanılır. Tüm grafik kartları belirli miktarda VRAM içerir ve bu miktar GPU’nun performansını kullanım senaryosuna göre etkileyebilir.
Aslında video belleği standart olarak teknolojik cihazlarda kullanılan belleklerle çok benzer. Yalnızca ekran kartına özel olarak adanmış bir RAM (Random Access Memory) türüdür. VRAM’i bilgisayarın geri kalanıyla birlikte kullanmak mümkün değildir. Bunun yerine grafik yongasının işlerini hızlandırmak için ekran kartı PCB’sine entegre ediliyor.
Normal RAM CPU için veri okuyup depolarken, VRAM aynı işi GPU’nuz için yapar. Her zaman olmasa bile genel olarak, bir ekran kartı ne kadar çok VRAM’e sahipse o kadar yüksek performans gösterir çünkü bilgisayarın RAM’i veya işlemcisiyle olan bağlantısı en aza iner. Başka bir deyişle grafik belleği CPU ile ekranınız arasında bir tampon görevi görür, oyunlarda veya video düzenleme sırasında kare hızlarını etkileyebilir.
DDR4 veya DDR5 gibi normal RAM’ler teknik olarak bir bilgisayardaki tüm bileşenler için kullanılır. Temelde ise bir kerede çok fazla veri yerine gerçekten hızlı bir şekilde veri akışı talep eden CPU’nun performans gereksinimlerine göre uyarlanmıştır. Sonuç olarak, DDR bellek her zaman düşük gecikme süresine (nanosaniye cinsinden) yöneliktir ve genellikle saniyede gigabayt cinsinden ölçülen bant genişliği çok önemlidir.
Grafik işlemcilerinin bellek taraflı çok farklı gereksinimleri vardır. GPU’lar dokulara, çerçeve arabelleğine (GPU’ya bir karede tek tek pikselleri nereye yerleştireceğini tanımlar), RAM’de depolanan ve nispeten yüksek gecikme süresiyle çalışabilen diğer grafik bilgilerine erişmek için çok fazla bellek bant genişliğine ihtiyaç duyar. Bu nedenle VRAM yalnızca grafik işlemcilere uyacak şekilde özel olarak üretilmekle kalmaz, aynı zamanda GPU’ya fiziksel olarak mümkün olduğunca yakındır.
Herhangi bir RAM, iyi ya da kötü VRAM olarak çalışabilir. Aslında sistem RAM’inin VRAM olarak kullanılması oldukça yaygındır. Bilgisayarınız entegre bir GPU kullanıyorsa RAM’in bir bölümü onun için tahsis edilmiş demektir.
Modern oyun konsolları, akıllı telefonlar ve Apple’ın M1 bilgisayarları gibi bazı bilgisayar sistemleri “birleşik belleğe” sahip. GPU için bir parça sistem RAM’inin kesilmesi yerine, her iki işlemci de gerektiğinde belleği dinamik olarak paylaşır. Ek bir avantaj olarak, CPU ve GPU’nun her ikisi de aynı veriye ihtiyaç duyarsa, iki farklı bellek setinde iki kopya bulundurmaya gerek kalmaz. PlayStation 5 gibi bu sistemlerin bazılarında birleşik RAM’in tamamı GDDR olarak sunulur. Yani hem CPU hem de GPU, GPU kullanımı için tasarlanmış RAM’i kullanıyor.
VRAM’in Geçmişi
NVIDIA ve AMD, 2000’li yılların başında ilk modern GPU’lar piyasaya çıktıktan kısa bir süre sonra geleneksel DDR’dan özellikle GPU’lar için üretilen GDDR3’e geçiş yaptı. GDDR teriminin başındaki “G” ibaresi de “grafik” anlamına geliyor. GDDR3, DDR’a kıyasla mevcut bellek bant genişliğini neredeyse iki katına çıkardı ve ekran kartları o zamandan beri bu özel RAM türevini kullanıyor.
GDDR Bellek Türleri
Günümüzde iki ana VRAM türü var. Başta oyun kartları olmak üzere birçok üründe “GDDR” bellekler yaygın olarak kullanılmakta. Şu anda yeni nesil ekran kartları 2018’de piyasaya sürülen GDDR6 teknolojilerini kullanılıyor. Ancak NVIDIA’nın bazı RTX 4000 ve RTX 3000 serisi kartları “GDDR6X” adlı daha hızlı bir özel sürümden faydalanıyor.
Şu anda geliştirme aşamasında olan GDDR7 teknolojilerine zaten uzun uzadıya değinmiştik. GDDR7 önümüzdeki yıllarda gelecek olan ekran kartlarında kullanılacak. Bant genişliğiyle beraber bellek kapasitesinde de artışlar sağlanacak. GDDR7 ile büyük hız artışları görmeyi bekliyoruz. Samsung daha önce GDDR7 ilerlemeleriyle birlikte 36 Gbps’ye kadar hızlı bellekler üretilebileceğini söylemişti. Bu da GDDR6X’e kıyasla %50 daha fazla bant genişliği demek.
GDDR7 standardı, GDDR6’nın sunduğu 18 Gb/sn hızı ikiye katlayarak 36 Gb/sn’ye varan hızlar sunacak. Yüksek veri hızlarıyla birlikte 384 bitlik bir veri yoluna sahip ekran kartında yaklaşık 1.728 TB/sn bant genişliği elde edilecek. Bu arada, yaklaşan RTX 4090’ın teorik olarak 1 TB/sn’lik bant genişliği sağladığını hatırlatalım.
HBM Bellek
Ayrıca bir de daha kompakt ve daha yüksek performanslı bir çözüm olan HBM (High Bandwidth Memory-Yüksek Bant Genişlikli Bellek) var. HBM ilk olarak 2015 yılında AMD’nin Fury X modelinde kullanılmaya başlandı ancak bu ürün oyunlara hizmet etmedi. Tıpkı GDDR tarafında olduğu gibi HBM teknolojileri de sürekli gelişiyor. En son sürüm olan HBM3, NVIDIA’nın Hopper veri merkezi GPU’larında kullanılıyor.
HBM bellekler çok daha hızlı ve çok yüksek seviyelerde bant genişliği sunabiliyor. Oyun kartlarında kullanılmamasının nedenini mi merak ediyorsunuz? Çok pahalı.
Ne Kadar VRAM’e İhtiyaç Var?
Bu konuda doğrudan bir cevap vermek imkansız zira her kullanıcının ihtiyacı farklı. VRAM ihtiyacı birkaç temel faktöre bağlı. Bir ekran kartı veya oyun dizüstü bilgisayarı gibi GPU içeren bir cihaz satın alırken özellikle göz önünde bulundurmanız gereken birkaç şey var:
- Bu ekran kartını hangi amaçla kullanacaksınız? Oyun mu yoksa iş amaçlı mı?
- Aldığınız ürün o an için ne kadar performanslı ve sizi kaç yıl götürecek?
- Yıllar sonrasında hangi oyunları veya uygulamaları çalıştıracaksınız?
- Monitörünüzün çözünürlüğü nasıl? Eğer yüksek çözünürlüğe sahip monitörde, yüksek ayarlarda oyun oynayacaksanız çok daha fazla bellek kapasitesine ihtiyacınız var. 1080p çözünürlükle yolunuza devam edecekseniz fazla endişelenmenize gerek yok.
- Ekran kartını video düzenleme uygulamaları için veya yüksek belleğe ihtiyaç duyan farklı yazılımlarda mı kullanacaksınız? Böyle bir durumda üst düzey kartlara yatırım yapmakta yarar var.
Gönül ister ki RTX 4090 veya RTX 7900 XTX gibi üst düzey ekran kartları alalım. Ancak açıkçası bu çoğu kişi için mümkün değil.
Ekran kartları söz konusu olduğunda VRAM’i zorlayacak iki iş yükü vardır: oyun ve yaratıcı uygulamalar. Bu ikisi arasında oyunlar belleği daha az zorlar, diğer uygulamalar VRAM kapasitesini son noktasına kadar sömürebilir. Bununla birlikte, oyunlarda VRAM kullanımını ayarlamanız olanak tanıyan birçok grafik seçeneği mevcut. Yaratıcı ve profesyonel uygulamalarda genellikle önerilen VRAM miktarları listelenir ve genellikle oyunlardan daha fazla belleğe ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle iş istasyonları için üretilen Pro ekran kartları yüksek VRAM kapasiteleriyle satışa sunulur.
Geleceği göz önünde bulundurmak da önemli, çünkü yeni oyunlar ve uygulamalar eskilere göre daha fazla VRAM tüketiyor. Her zaman bu böyle olmasa da en azından şimdiye kadarki eğilim bu şekilde. Bugün ve gelecekte oldukça yoğun iş yükleri çalıştırmak istiyorsanız, hem daha fazla VRAM hem de daha hızlı bir GPU’ya sahip daha üst düzey bir grafik kartı tercih etmelisiniz.
Öte taraftan, sırf çok fazla VRAM’e sahip olduğu için yüksek VRAM kapasitesine sahip bir ekran kartı almanız gerekmiyor. Dediğimiz gibi, ihtiyaçlarınızı masaya yatırıp iyi bir seçim yapmalısınız. Örneğin 12 GB bellek RTX 3060 için oldukça fazla. RTX 3060 alan oyuncular genellikle bu kartı 1080p monitörlerle kullanıyor.
Bir başka örneğe değinecek olursak NVIDIA, RTX 4060 serisinde 8 GB ve 16 GB’lık iki ayrı sürüm piyasaya sürdü. 16 GB olan kart 100 dolar daha pahalı ki bu önemli bir fark. Daha yukarı segmentte neredeyse aynı fiyata RTX 4070 gibi bir model var.
Bir başka detay olarak, oynadığınız oyunların hepsi yüksek bellek tüketmiyor. Bir oyuncu olarak üç aşağı beş yukarı oynayacağınız oyunlar bellidir. Ancak elbette gelecekte piyasaya çıkacak olan oyunları da düşünmelisiniz.
Ekran Kartı Belleği Değiştirilebilir mi?
Maalesef ekran kartlarına lehimlenmiş olan yongalar sonradan değiştirilemiyor. İş veya oyun amaçlı olsun, bir ekran kartı veya hızlandırıcı alırken VRAM miktarına dikkat etmek gerekiyor. Aksi takdirde daha fazla kapasiteye ihtiyaç duyduğunuzda tamamen yeni bir kart satın almanız gerekecek.
Daha öncesinde RTX 3060 ve RTX 3070 gibi ekran kartlarının yanı sıra modlamayla birçok kartta belleklerin değiştirildiğini gördük. Söylediğimiz gibi bu bir modifikasyon işlemi ve bellek değişimi için profesyonel olmak gerekiyor.
Özetle, GPU bellek miktarını artırmanın en kolay yolu yeni ve daha iyi bir ekran kartı almak. Özellikle entegre GPU kullanıyorsanız ve oyun oynamayı veya video düzenlemeyi planlıyorsanız, harici çözümlere yönelmeye ihtiyacınız var.
Ekran Kartı VRAM Miktarı Nasıl Öğrenilir?
DirectX Diagnostic Tool (DirectX Tanı Aracı) veya DxDiag, DirectX API’nin Windows’taki işlevselliğini test etmenin yanı sıra video ve ses sorunlarını gidermek için kullanılan bir Windows aracı. Uzun zamandır Windows’un bir parçası lakin artık kullanıcılar DxDiag’ı pek ziyaret etmiyor. GPU bellek kapasitesini öğrenmek istediğinizde ise oldukça pratik.
- Windows arama kutusunda “DxDiag” sözcüğünü arayın ve ilk gelen sonuca tıklayın.
- Tanılama aracının tamamlanması için 10-15 saniye kadar bekleyin, ardından pencerenin üst kısmındaki “Ekran” sekmesini açın.
- Burada Cihaz başlığı altında ekran kartı modelinizi ve bazı ilgili parametreleri göreceksiniz. Görüntü Belleği (VRAM) yanında Megabayt cinsinden bir değer yer alır. Örneğin bizim örneğimizdeki ekran kartı 4 GB (4039 MB) VRAM’e sahip.
