Günümüzdeki çoğu bilgisayar en az bir adet SSD (katı hal sürücüsü) ile birlikte satışa sunuluyor. Her birimiz yeni sistem toplarken de ayrıca en az bir tane SSD almadan edemiyoruz. Katı hal sürücüleri HDD’lerden çok daha hızlı, hareketli parçaları yok, daha dayanıklı ve daha verimli.
Bu sürücüler birçok açıdan mükemmel olsa da maalesef her şey güllük gülistanlık değil. Ekran kartı (GPU), bellek (RAM) ve işlemcide (CPU) olduğu gibi her sürücünün belirli bir ömrü, sınırlı yazma oranı var. SSD’ler, ömrünü doldurduğunda salt okunur moda geçer ve yeni verileri yazmayı reddetmeye başlar.
Peki bir katı hal sürücüsü normal şekilde kullanıldığında ne kadar dayanabilir? Bunun cevabı diğer donanımlarla kıyaslandığında çok farklı. Gelin yanıtlayalım…
Bir SSD’nin Kullanım Ömrü Ne Kadar?
SSD’lerin sınırlı bir kullanım ömrüne sahip olduğu doğru, ancak bu çoğu kullanıcının endişelenmesi gereken bir durum değil. Eğer aşırı şekilde okuma/yazma işlemi yapmıyorsanız, sürücülerinizi önemli bir arıza riski olmadan önce en azından birkaç yıl kullanabilirsiniz.
HDD’den farklı olarak SSD, sürücü salt okunur moda geçmeden önce sınırlı sayıda olası yazma işlemine sahip. Bu, SSD donanımının tasarlanma şeklinden kaynaklanıyor. HDD’ye karşı sağlanan muazzam hızların bir bedeli var.
Bununla birlikte, SSD’nizin tam dayanma süresi sürücüye ne kadar veri yazıldığı, modeli, yaşı ve daha birçok temel faktöre bağlı. Biraz önce diğer donanımlarla olan farklılıktan söz etmiştik: SSD ömrü, tamamen tercih ettiğiniz modele ve kullanıma bağlı.
Piyasadaki yeni nesil SSD’lerin mevcut dayanıklılık derecelerine dayanarak genel bir yorum yapacak olursak, ortalama olarak bir katı hal sürücüsünün kullanım ömrü boyunca yaklaşık 700 TB (terabayt) veri yazma işlemine denk geliyor. Elbette elinizdeki ürün çok daha uzun süreler dayanabilir. Çok düşük ihtimal olsa da, SSD’niz daha erken sürede de pes edebilir. Verdiğimiz rakam sadece genelleme yapmak için, yani bir geçerliliği yok.
Belirttiğimiz gibi, çoğu kullanıcının arızalanma konusunda endişelenmesine gerek yok. Bilgisayarı sık kullanan bir ev kullanıcısının bile yazma döngüsünü bitirmek için en az birkaç yıla ihtiyacı var. Öte taraftan, SSD’nizin kaç yıl ömrü kaldığını merak ediyorsanız tahminler yapmanın bazı yolları var.
Ömrü Doldurma Sinyalleri
Aşağıdaki olaylardan bir veya birkaçını fark ederseniz, SSD’nizi yedeklemenin ve değiştirmenin zamanı gelmiş olabilir:
- Dosyalar okunamıyor ya da yazılamıyorsa.
- Sorunlu blokları içeren hatalar alıyorsanız.
- Dosya sisteminin sürekli olarak onarılması gerekiyorsa
- Bilgisayarınızı başlattığınızda sık sık çökme yaşıyorsanız.
- SSD sadece salt okunur modda kullanılabiliyorsa.
Garanti, TBW ve MTBF
Hepsi olmasa da SSD üreticilerin çoğu, ürünün potansiyel olarak ne kadar süre dayanabileceğini tahmin etmek için kullanabileceğiniz parametreler sağlamakta. Yazılan Terabayt (Terabytes Written, TBW) verileri her SSD modeline özeldir, bu nedenle SSD’nizin kullanım ömrünün ne kadar yüksek olduğunu belirlemek için SSD üreticinize danışmanız ve buna göre bir planlama yapmanız gerekiyor.
Örneğin benim bilgisayarımda yer alan Crucial BX500 480 GB model SSD’nin TBW değeri 120 TB (terabayt). Bu değer, modele ve depolama kapasitesine bağlı olarak sizin SSD’niz için daha yüksek ya da daha düşük olabilir. TBW değerini sürücü marka ve modeline özgü olarak teknik özellikler sayfasından öğrenebilirsiniz.
Alternatif olarak, üretici tarafından sağlanan MTBF (Mean Time Between Failures, Arızalar Arası Ortalama Süre) saatlerini kullanarak da SSD’nizin ömrü için tahminde bulunabilirsiniz. TBW değerine benzer şekilde, resmi teknik özellik sayfasında veya farklı kaynaklarda ürüne ait MTBF değerlerini öğrenebilirsiniz.
Arıza olasılığını hesaplamak için SSD’nizin MTBF değerini garanti süresi ile birlikte kullanabilirsiniz. Bir not olarak, MTBF saati ne kadar yüksekse SSD’nizin arızalanma olasılığı o kadar azdır.
SSD Ömrü Ne Kadar Kaldı?
SSD’nizin MTBF verilerini kullanarak kalan ömrünü hesaplamakla uğraşmak istemiyorsanız ya da SSD’nizi bir süredir kullanıyorsanız, sürücünün mevcut durumunu görmek için CrystalDiskInfo gibi bir yardımcı program kullanabilirsiniz.:
- Bu bağlantı aracılığıyla CrystalDiskInfo‘yu indirin ve bilgisayarınıza kurun.
- Uygulamayı başlattığınızda SSD’nizle ilgili tüm önemli bilgileri gördüğünüz bir bilgi penceresi açılacak. Buna yüzdesel sağlık durumu, sıcaklık değerleri, SSD özellikleri ve okuma/yazma miktarları dahil.
- İyi (Good): Eğer bu mesaj yazıyorsa sürücünüzün sağlık durumu iyi demektir, hiçbir şey yapmanıza gerek yok.
- Dikkat (Caution): Dikkat uyarısı alıyorsanız SSD sağlığınızın düştüğü, bozulmaya başlayabileceği anlamına geliyor. Dosyalarınızı yedekleyin deriz. Ayrıca yeni SSD modellerine de yavaştan bakmaya başlayabilirsiniz.
- Bad (Kötü): Kırmızı alarm. “Kötü” şeklinde uyarı alıyorsanız, bu sürücünüzün son demlerini yaşadığını gösteriyor. Mümkünse tüm yedeklemelerinizi yapın ve takılı SSD’ye güvenmeyin.
Asıl bizi ilgilendiren noktaya gelelim:
- Sürücüye şimdiye kadar ne kadar veri yazıldığını gösteren “Yazılan Toplamı (Total Host Writes)” kısmına bakın.
- Örnekte gördüğünüz SSD’ye “2441 GB” yani “2.44 TB” veri yazılmış.
- SSD’nizin ne kadar dayanabileceği hakkında genel bir fikir edinmek için burada gördüğünüz değeri resmi olarak belirtilen “TBW” derecelendirmesi ile karşılaştırabilirsiniz. Diyelim ki bu sürücünün TBW değeri 100 TB. Biz 2.44 TB’lık kısmını kullandık, geriye kabaca “97,56 TB’lık” yazma oranı kaldı.
Bu arada bir not daha düşelim. Modern katı hal sürücüleri 700 TBW seviyelerine varan dayanıklılık seviyelerine ulaşabiliyor.
Garanti Süresi
TBW değerlerinin yanı sıra, SSD üreticileri ürünleri için bir garanti süresi de belirler. Elbette garanti süresi doğrudan SSD’nizin kalan ömrünü göstermiyor, ancak arıza olasılığını tahmin etmenize yardımcı olabilir.
Misal olarak, bir üretici “beş yıllık garanti” veya “600 TBW” gibi bir ifade kullanabilir. Bu ne anlama geliyor? Şirket “hangisi daha erken dolarsa” onun geçerli olacağını söylemek istiyor. Sürücünüzü çok sık kullanmadınız ama beş yıl geçti diyelim. Muhtemelen SSD sorunsuz çalışmaya devam edecektir, ancak üretici sözünü yerine getirmiş ve 5 yıl boyunca kullanım ömrü sunmuş oluyor.
Bir başka senaryo ise 600 TB’lık yazma miktarının dolması. Bu miktara ulaşmanız sürücünün hemen kullanılamaz hale geleceğini göstermiyor. 800 TBW ve hatta 1000 TB değerlerini bile görebilirsiniz. Şaşırtıcı olmaz, genellikle SSD’ler verilen değerlerden daha uzun süre dayanır. Şirketler “en düşük” değerleri verir.
SSD’nizin ömrünü tahmin etmek için kullanabileceğiniz bir diğer faktör de üretici tarafından teknik özellikler sayfasında verilen MTBF (Arızalar Arası Ortalama Süre) saatleri. Bu saatler SSD’nizin kaç saat dayanacağını göstermez, garanti süresi içinde arızalanma olasılığını gösterir.
Örneğin SSD’nizin MTBF değeri 1 milyon saat ise bu, her gün en az sekiz saat kullansanız bile garanti süresi içinde arızalanma olasılığının %0,03 olduğu anlamına geliyor. Başka bir deyişle, MTBF saati ne kadar yüksekse SSD’nizin arızalanma olasılığı o kadar azdır.
Garanti ve MTBF saatlerini kontrol etmek için orijinal teknik özellik sayfasına sahip değilseniz, SSD’nizin model numarasını bulmak için CrystalDiskInfo’yu kullanabilirsiniz. SSD’nizin model numarası genellikle Ürün Yazılımı ayrıntılarının hemen üzerinde kalın olarak yazılır. Alternatif olarak, Windows kullanıyorsanız yerel diskinize sağ tıklayabilir, Özellikler’i seçebilir ve Donanım sekmesi altında SSD’nizin üretici model numarasını bulabilirsiniz.
SSD’nizin üretici model numarasını öğrendikten sonra Google’da aratabilir, garanti ve MTBF saatlerini öğrenmek için teknik özellikler sayfasını bulabilirsiniz. Teknik özellikler sayfasında üretici garantisi ve MTBF saatleri ne kadar uzunsa SSD’nizin tahmini kullanım ömrü de o kadar uzun olacaktır.
Bir Süre Verecek Olursak
Her şeyden sonra söyleyebiliriz ki SSD’lerin uzun ömrü vardır. Ayrıca hareketli parçalar bulunmadığından katı hal sürücüleri oldukça güvenilir. Aslına bakarsanız çoğu SSD beş yıldan fazla dayanabiliyor, özellikle dayanıklılığa odaklanan ürünler ise on yılın üzerine çıkabiliyor.
Daha Uzun Ömürlü SSD İçin Ne Yapılabilir?
SSD’nizin ömrü büyük ölçüde veri yazma döngülerine bağlı olsa da SSD’nizi korumanın ve ömrünü uzatmanın yolları var:
- İlk kural olarak sürücünüzü aşırı sıcaklıklardan korumalısınız. Eğer kontrol ettiğinizde aşırı sıcak çalışıyorsa bir süre işlemleri durdurabilirsiniz. Ayrıca kasanızın hava akışı iyi değilse iyileştirebilirsiniz.
- PC kullanıyorsanız SSD’nize zarar verebilecek bir elektrik kesintisini önlemek için kesintisiz güç kaynağı kullanabilirsiniz. Pilde çalışan bir dizüstü bilgisayarınız varsa SSD’nizi korumak için bir UPS’ye ihtiyacınız yok.
- Ayrıca SSD depolama alanınızın en az %20’sini, mümkünse %30’unu boş bırakmanızı öneriyoruz. SSD’yi tamamen veri ile doldurmak, “aşınma dengelemesi (wear leveling)” nedeniyle kullanım ömrünü azaltabilir.
Terabytes Written (TBW) Nedir?
Yazılan Terabayt (TBW), kullanım ömrü boyunca sürücüye kümülatif olarak ne kadar yazabileceğinizi doğrudan ölçmekte. Esasen yukarıda yaptığımız çarpma işlemi ölçümün kendisine dahil ediliyor.
Örneğin sürücünüz 365 TBW olarak derecelendirilmiş diyelim. Bu da değiştirmeniz gerekmeden önce içine 365 TB veri yazabileceğiniz anlamına geliyor. Garanti süresi 5 yıl ise, bu 365 TB ÷ (5 yıl × 365 gün/yıl) = günde 200 GB veri demek. Sürücünüz 200 GB boyutundaysa sonuç 1 DWPD’ye eşdeğer. Diğer yandan sürücünüz 3,65 PBW = 3.650 TBW için derecelendirilmişse, bu günde 2 TB yazma veya 10 DWPD’ye karşılık gelmekte.
Drive Writes Per Day (DWPD) Nedir?
Gün Başına Sürücü Yazma Sayısı (DWPD), sürücünün ömrü boyunca her gün tüm boyutunun üzerine kaç kez yazabileceğinizi ölçüyor. Örneğin sürücünüzün 200 GB olduğunu ve garanti süresinin 5 yıl olduğunu varsayalım.
DWPD’si 1 ise önümüzdeki beş yıl boyunca her gün içine 200 GB veri yazabileceğiniz anlamına geliyor. Bunu çarparsanız, ürünü değiştirmeniz gerekmeden önce günde 200 GB × 365 gün/yıl × 5 yıl = 365 TB kümülatif yazma miktarı elde edersiniz.
DWPD’si 1 yerine 10 olsaydı, bu her gün içine 10 × 200 GB = 2 TB (boyutunun on katı) yazabileceğiniz anlamına gelirdi. Bu da 5 yıl boyunca 3.650 TB = 3,65 PB kümülatif yazma demek.
TWB vs. DWPD: Aradaki Fark Ne?
Tek gerçek fark, DWPD sürücünün boyutuna bağlıyken TBW bağlı değil. Örneğin, 5 yıllık kullanım ömrü boyunca 1.000 TB yazma işlemi gerçekleştirebilen bir SSD’yi ele alalım.
SSD’nin 200 GB olduğunu varsayalım:
1.000 TB ÷ (5 yıl × 365 gün/yıl × 200 GB) = 2,74 DWPD
Şimdi SSD’nin 400 GB olduğunu varsayalım:
1.000 TB ÷ (5 yıl × 365 gün/yıl × 400 GB) = 1,37 DWPD
Ortaya çıkan DWPD farklı. Bu ne anlama geliyor?
Daha büyük olan 400 GB sürücü, kullanım ömrü boyunca daha küçük olan 200 GB sürücü ile aynı kümülatif yazma işlemini gerçekleştirebilir. TBW’ye bakıldığında bu çok açık ve her iki sürücü de 1.000 TBW ile derecelendirilmiş. Ancak DWPD’ye bakıldığında, daha büyük olan sürücünün sadece yarısı kadar dayanıklılığa sahip olduğu ortaya çıkıyor.
Öte yandan, 400 GB sürücü daha büyük olduğu için daha fazla iş yüküyle birlikte fazla depolama sağlar. Nitekim 1.000 TBW’nin daha ince bir şekilde yayıldığını ve dayanıklılığın sadece yarısına sahip olduğunu söyleyebiliriz. Bu mantıkla DWPD kullanmak daha iyi.
Mean Time Between Failures (MTBF) Nedir?
Arızalar Arası Ortalama Süre anlamına gelen MTBF, bir bileşenin veya sistemin arıza yaşamadan önce çalışması beklenen ortalama süreyi temsil eden istatistiksel bir ölçüdür. Genellikle saat cinsinden ifade edilir ve sabit diskler, güç kaynakları ve bir bilgisayar sisteminin diğer kritik parçaları gibi donanım bileşenlerinin genel dayanıklılığını ve uzun ömürlülüğünü tahmin etmek için bir güvenilirlik ölçütü olarak kullanılır.
Daha yüksek MTBF değeri, donanımın daha güvenilir ve dayanıklı olduğunu gösterir. Başka bir deyişle, bileşenin belirtilen zaman dilimi içinde arızalanma olasılığı daha düşüktür. MTBF’nin istatistiksel verilere ve modellere dayanan bir tahmin olduğunu hatırlatalım. Yani belirli bir bileşenin tam olarak MTBF değeri kadar uzun süre dayanacağı garanti edilmez.
MTBF Nasıl Hesaplanır?
Hesaplama formülü şöyle:
MTBF = Toplam Çalışma Süresi / Arıza Sayısı
Aşağıdaki dört adımı takip edebilirsiniz:
- MTBF’yi hesaplamak istediğiniz dönemi belirleyin. Bu bir ay, bir yıl gibi belirli bir zaman dilimi ya da bileşenin veya sistemin tüm kullanım ömrü olabilir.
- Seçilen süre boyunca bileşenin veya sistemin toplam çalışma süresini kaydedin. Çalışma süresi, hesaplamak istediğiniz MTBF ile aynı birimlerde ölçülmeli (örn. saat).
- Aynı süre içinde meydana gelen arızaların sayısını sayın.
- Toplam çalışma süresini arıza sayısına bölerek MTBF’yi hesaplamak için yukarıda belirtilen formülü kullanın.
Örneğin, bir sabit sürücünün MTBF’sini bir yıl boyunca hesaplamak istediğinizi varsayalım. Bu yıl boyunca sabit sürücü 8.760 saat çalıştı ve 2 arıza yaşadı. Dolayısıyla, bu sabit sürücünün bir yıl boyunca MTBF’si arıza başına 4.380 saattir. Bu, sabit sürücünün o yıl içinde bir arıza yaşamadan önce ortalama olarak yaklaşık 4.380 saat çalıştığı anlamına geliyor.
