Türkiye’de fiber internet gerçeği! Neden kısıtlanıyoruz?

Türkiye’de sabit internet hizmetleri uzun yıllardır tartışma konusu. Bir dönem milyonlarca kullanıcıyı mağdur eden AKN uygulamasından asimetrik hız dayatmasına, yüksek fiyatlardan altyapı eşitsizliğine kadar pek çok başlık hala çözüme kavuşmuş değil. Dünyanın en pahalı ülkelerinden biri olan İsviçre’de bile hane halkı 10 Gbps simetrik interneti ulaşılabilir fiyatlarla kullanabilirken Türkiye’de çok daha düşük hizmetlere erişmek hem zor hem de gerekçesiz biçimde pahalı.

Üstelik mevcut fiber altyapı simetrik hızları teknik olarak desteklemesine rağmen ev kullanıcılarının upload hızları düşük tutuluyor ve fiyat-performans dengesi gerçekçi olmaktan uzak. Artık sesimizi duyurmanın vakti geldi. Biz de Türkiye’de sabit internetin neden bu noktaya geldiğini, operatörlerin fiyat ve hız politikalarını, kullanıcıların karşılaştığı kısıtlamaları ve çözüm için atılması gereken adımları tüm netliğiyle dile getiriyoruz.

Türkiye’de ve dünyada fiber internet gerçeği

Türkiye’de mobil tarafta olduğu gibi sabit internette de tablo çok net. Dünyanın en pahalı ülkelerinden biri sayılan İsviçre’deki operatörlerden biri olan Sunrise, 10 Gbps’ye kadar simetrik hız sunan paketini 44,90 İsviçre Frangı’na, yani yaklaşık 2400 TL’ye satıyor. Yurt dışında yaşayan birçok okurumuz da farklı ülkelerde benzer tablolar gördüğünü paylaşacaktır.

Aynı dönemde Türkiye’de en yaygın altyapının sahibi olan Türk Telekom’un aboneleri hala 16, 24 ya da 50 Mbps gibi ADSL döneminden kalma hızlara, 18 ay taahhüt ve ayda 800 TL bandına varan fiyatlarla mahkum ediliyor. Tabii bu sadece tek bir hizmet sağlayıcı için böyle değil. Turkcell’den Vodafone’a birçok yerde karşılaşacağınız manzara benzer.

Fiber altyapıya erişebilen az sayıdaki şanslı kullanıcı ise 1000 Mbps indirme hızına ayda 1000 TL’nin üzerinde bedeller ödeyerek ulaşabiliyor. Ancak asıl sorun fiyatın da ötesinde. Upload tarafı sistematik biçimde kısıtlanıyor.

AKN bitti, zihniyet değişmedi

Türkiye sabit internette bir dönem AKN başlıklı adil kullanım noktası uygulamasıyla anıldı. Operatörler paketlerini sınırsız diye pazarlarken belli bir kota aşıldığında hızları düşürdü. Bu model ne teknik açıdan ne de tüketici hakkı açısından kabul gördü. Gençler, oyuncular, içerik üreticileri, yazılımcılar ve öğrenciler yıllarca itiraz etti. On binlerce kişi aynı anda sesini yükseltince AKN kalktı, paketler gerçek anlamda limitsiz hale geldi.

Ancak AKN’nin kalkması operatörlerin kısıtlama alışkanlığını sona erdirmedi. Bugün karşımıza çıkan tablo farklı bir başlık altında, ama aynı mantığı taşıyor. Bu kez kota yerine upload hızı kısılıyor. 1000 Mbps indirme hızına sahip paketler 40–50 Mbps upload ile sınırlandırılıyor. Kullanıcıya sunulan internetin yarısı değil, dörtte biri bile geri gönderilemiyor.

Türkiye’de büyük operatörlerinde durum tam olarak böyle. 1000 Mbps alan kullanıcılarda gündelik kullanımda 800–900 Mbps’lere ulaşan indirme hızları görülebiliyor, zaman zaman da 1,3 Gbps’ye varan test sonuçları alınıyor. Fakat upload tarafı 50 Mbps çizgisini geçmiyor.

Bu paket için istenen bedel ise aylık 1000 TL’nin üzerinde. Aynı operatörün 16, 24, 50 ve 100 Mbps gibi hızlara sahip paketleri 810 TL fiyatla satılıyor. Yani 16 Mbps ile 100 Mbps ADSL seviyesindeki bağlantıların 1000 Mbps fiber ile arasındaki fiyat farkı gerçekçi olmaktan uzak, tüketiciyi yüksek paket almaya zorlayan bir yapıda.

Benzer tablo diğer büyük oyuncularda da görülüyor. Bir başka operatör de 100 Mbps ile 1000 Mbps fiber paketlerini aynı fiyattan sunuyor. Kullanıcı 100 Mbps alırsa da 1000 Mbps alırsa da benzer tutarı ödüyor. Aradaki teknik fark fiyata yansımıyor, daha çok pazarlama argümanı olarak kalıyor.

Kurumsal-bireysel ayrımı üzerinden bütün ülkenin upload hızı kısılıyor

Upload hızının düşük tutulmasının temel nedeni ticari modelde gizli. Büyük operatörler yüksek upload hızını kurumsal paketlere ayırıyor. Simetrik bağlantı, bulut hizmetleri, yedekleme çözümleri ve veri merkezleriyle çalışan şirketler için profesyonel hizmet başlığı altında, çok daha yüksek fiyatlarla satılıyor.

Bu tercihin faturası ise 85 milyon insana kesiliyor. Çünkü bireysel kullanıcının upload hızı düşük tutuldukça, simetrik hız etiketine sahip kurumsal paketlerin fiyatı daha rahat yukarı çekilebiliyor. Ne kadar zekice bir yöntem…

Oysa basit bir hesap şunu gösteriyor, 1000’e 50 yerine 1000’e 1000 sunulsa, yani fiber altyapıdan gerçek anlamda simetrik faydalanılsa, yüksek hız paketlerine olan talep katlanarak artar. Bugün 100 Mbps alan pek çok kullanıcı uygun fiyatlı simetrik bağlantı görse tereddüt etmeden 500 Mbps ya da 1000 Mbps’e geçer.

Daha çok abone de daha çok veri trafiği ve uzun vadede daha yüksek ciro anlamına gelir. Buna rağmen kurumsal ile bireyseli ayırma gerekçesiyle upload hızının bastırılması teknik değil tamamen ticari bir tercih olarak karşımızda duruyor.

Bu noktada İsviçre örneği çarpıcı. Makalemizin başında bahsettiğimiz Sunrise’ın 10 Gbps’ye kadar simetrik hız sunan paketi, yüksek yaşam maliyetleriyle bilinen bir ülkede bile standart hane halkının erişebileceği seviyede fiyatlandırılıyor.

İsviçre’de asgari ücretli bir çalışan maaşının sadece ama sadece 100’de 1’lik kısmıyla 10 Gbps’ye erişebiliyor. Durumun daha iyi anlaşılabilmesi için şöyle söyleyelim, Türkiye’de bu paket asgari ücretlinin maaşının 100’de 1’i kadar olacak olsa 220 TL’ye 10.000 Gbps download ve 10.000 Mbps upload hıza kavuşuyor olurduk. Onlar için durum tam da böyle…

Türkiye’de ise 10 Gbps hızına ancak belirli kurumsal müşteriler ulaşabiliyor. Üstelik simetrik bile değil. Turkcell’in buraya tıklayarak görebileceğiniz 2018 tarihli bir sözleşmesinde görüldüğü üzere 10 Gbps’ye kadar indirme hızı sunan bir pakette upload 50 Mbps’ye kadar sınırıyla yazıyor ve bu hizmet için aylık 10.000 TL tarife bedeli belirlenmiş. Kampanya indirimiyle 7.749,90 TL’ye düşen bu tutara bir de 250 TL modem kullanım ücreti ekleniyor ve toplam aylık bedel 7.999,90 TL’ye ulaşıyor.

Bu noktada şunu hatırlatalım, 2018 yılında Türkiye’de asgari ücret 1600 TL seviyesindeydi. Bunu günümüze uyarlayacak olursak, zamanında 10 Gbps simetrik olmayan ve 50 Mbps olan bu paket için 100 bin TL üzerinde bir ücret istenmiş diyebiliriz. Bu da ülkemizde kurumsal müşteri ile bireysel kullanıcı arasındaki makasın da ne kadar açıldığını gösteriyor.

Altyapı var ve simetrik hız mümkün!

Türkiye’de tüm yük büyük oyuncuların üzerinde de değil. Kendi altyapısını inşa eden ve bulunduğu bölgelerde 1000’e 1000 simetrik internet sunan alternatif sağlayıcılar da var. Örneğin Turknet kendi fiber altyapısının bulunduğu noktalarda kullanıcılara 1000 Mbps indirme ve 1000 Mbps yükleme hızını ayda 700 TL’ye veriyor. Modem ücreti alınmıyor, kota ve taahhüt şartı bulunmuyor.

Benzer şekilde Atlantisnet de kendi altyapısı olan bölgelere simetrik hızda internet veriyor. Üstelik sadece 1000 Mbps indirme ve 1000 Mbps yükleme değil, tıpkı İsviçre’de olduğu gibi 10.000 Mbps indirme ve 10.000 Mbps yükleme hızı da sunabiliyor. 1000 Mbps için aylık 500 TL ücret alırken 10 Gbps için 5.000 TL isteniyor. Bu da teknik olarak yüksek hızda simetrik internetin mümkün olduğunu, hatta bugünkü fiyat seviyelerinde dahi yapılabildiğini gösteren somut bir örnek.

Sorun şu ki bu ve benzeri hizmet sağlayıcıların altyapı haritası henüz sınırlı. Örneğin eğer bir bina Turknet altyapısı kapsamına girmiyorsa, kullanıcıya aynı sağlayıcıdan ancak Türk Telekom veya Turkcell altyapısı üzerinden 100 Mbps’ye kadar hız alabiliyor. Yani simetrik 1000 Mbps, yine sadece belirli mahalle ve sitelerin ayrıcalığı olarak kalıyor.

Ancak yukarıdaki görselde de görebileceğiniz gibi Turknet’in ana sayfasında paylaşılan bilgiye göre şu anda gigafiber hizmeti alan 26 bin hane varken bu hizmeti isteyen 330 bin hane mevcut. Bu da hane başı 3 kişiden hesaplasak yalnızca 1 milyon insanın büyük operatörlere göre nispeten az bilinen Turknet’ten gigafiber talebi olduğunu görüyoruz. Türk Telekom ve Vodafone gibi halihazırda milyonlara hizmet veren hizmet sağlayıcılara gelen talebin kat be kat yüksek olduğunu varsayabiliriz.

Fakat genel deneyimler de altyapının aslında yıllardır hazır olduğunu ama kullanıcıya zamanında sunulmadığını ortaya koyuyor. Şahsım dahil birçok kişi yıllarca 100 Mbps fiber paket ücreti ödediği halde bakır altyapı ve verilen VDSL modem ile en fazla 60–70 Mbps hızlarla yaşadı.

Ancak aynı hane farklı bir operatöre geçtiğinde yeni hizmet sağlayıcı altyapı sahibinin binaya kadar çekilmiş fiberi daireye kadar uzatmasını sağlıyor, modemi değiştiriyor ve hız bir anda 120–130 Mbps seviyelerine çıkıyor.

Yani birçok insanın binasında yıllarca fiber internet yanı başında duruyordu. Fakat kullanıcılar bakır altyapı üzerinden hizmet almaya devam etti. Maalesef bu düzen hala devam ediyor ama artık dur demenin zamanının geldiğini düşünüyoruz.

Gençlerin geleceği, upload hızına ve bu zihniyete takılmamalı

Bugün Türkiye’deki gençler çocuk yaşta kod yazıyor, mobil uygulama geliştiriyor, oyun motorlarıyla çalışıyor, drone ve roketler tasarlıyor. Üniversiteye bile gitmeden uluslararası açık kaynak projelere katkı veren, global firmalara uzaktan çalışan binlerce genç var. Bu insanların ürettiği her satır kod, her video, her tasarım dosyası, her proje dosyası internete ve aldıkları hizmete bağımlı.

Asimetrik internet yeni çağda ve bu kuşak için sadece dosya yüklerken biraz daha uzun süre beklemek anlamına gelmiyor. Uzaktan çalışan mühendis, saniyeler yerine dakikalarca beklediği için teslim tarihini planlayamıyor. İçerik üreticisi, 4K videoyu platforma yüklerken bütün akşamını kaybediyor. Küçük bir girişim ürün demosunu müşteriye canlı yayında gösterirken donmalarla ve görüntü kesintileriyle boğuşuyor. Bu tablo dijital ekonomiye katılımın önünde görünmez bir bariyer oluşturuyor.

Türkiye yapay zekadan otonom araçlara, savunma sanayii projelerinden oyun sektörüne kadar pek çok alanda gençlerinin omzuna yaslanmak zorunda. Böyle bir dönemde ev kullanıcılarının upload hızını bilerek düşük tutmak sadece bireysel bir müşteri hizmeti tercihi değil, ülkenin kalkınma stratejisini de doğrudan etkileyen bir karar.

Çözüm belli! Şeffaf fiyatlandırma, simetrik hız, erişilebilir altyapı

Bugün istenirse yapılabilecekler ortada. Mevcut fiber altyapı teknik olarak simetrik hızları destekliyor. Alternatif sağlayıcılar belirli bölgelerde bunu fiilen sunuyor. Pandemi döneminde bile Türkiye’deki hizmet sağlayıcıların bazısı upload hızlarını iki üç katına çıkardı ve alt yapıda herhangi bir sorun yaşanmadı. Zaten yüzde Dünya örnekleri 10 Gbps simetrik bağlantının bile hane halkı için ulaşılabilir fiyatlarla verilebildiğini gösteriyor.

Bu noktada beklenti ne mucizevi bir teknoloji ne de imkansız bütçe artışları. Beklenti son derece net. Ev kullanıcıları için upload hızlarının keyfi biçimde kısılmadığı, simetrik bağlantının temel bir standart olarak görüldüğü, hız-fiyat dengesinin gerçek maliyetlerle uyumlu olduğu bir model isteniyor.

Kurumsal müşterilere özel hizmet verilecekse bu hizmetin ayrı güvenlik, SLA, yönetilen hizmetler başlıklarıyla ayrıştırılması ve sırf kurumsal etiketi taşıyor diye aynı hızın bireysel kullanıcıya göre kat kat pahalıya satılmaması bekleniyor.

Regülatör kurumların da bu süreci sadece kampanya onaylayan ya da fiyat listesi toplayan bir mercii gibi değil, kullanıcı hakkını ve ülkenin dijital geleceğini koruyan bir yapı olarak ele alması gerekiyor. Upload hızlarının paketlerde açık ve şeffaf biçimde belirtilmesi, asimetrik yapının hangi teknik gerekçelerle seçildiğinin kamuoyuna açıklanması ve fiber altyapı yatırım planlarının net takvimlerle paylaşılması, atılabilecek ilk adımlar arasında.

Bu alanda Türkiye’nin en büyük hizmet sağlayıcısı olan, 60 milyar TL gelir-10 milyar TL’nin üstünde net kar seviyesine ulaşan ve 2022’de Türkiye’nin 92’sini kapsayan fiber ağa sahip olduğunu söyleyen Turk Telekom, 2030’a kadar Türkiye’nin %95’ine ulaştıracaklarını ve bağlantı hızlarının 7 kat artırılacağını söylüyor.

Yani üzülerek söylüyoruz ki Elon Musk Mars’a yola çıktığında biz hala İsviçre vatandaşlarının aldığı hızlara ulaşmış olmayacağız.

Duvar değil, yel değirmeni zamanı

İçinde bulunduğumuz çağ, yapay zekanın, robotların, otonom sistemlerin, her gün yeni bir buluşun hayatımıza girdiği bir çağ. Bu çağda gençlerin önüne ne mobil ne de sabit internette kota, taahhüt ve upload bariyeri koymak bir ülkenin kendi potansiyelini bile isteye yavaşlatması demektir. Simetrik internet artık lüks sayılabilecek bir şey değil. Eğitim, üretim, girişimcilik ve istihdam için temel bir altyapı ihtiyacı.

Değişim rüzgarları eserken bazıları duvar örmeyi tercih ediyor, bazıları ise yel değirmenleri inşa ediyor. Türkiye’nin sabit internette artık daha fazla duvar örmeye değil, bu rüzgarı arkasına alacak yel değirmenlerine ihtiyacı var. Gençlerin, girişimcilerin, uzaktan çalışanların, içerik üreticilerinin ve sıradan ev kullanıcılarının ortak talebi de tam olarak bu. Ulaşılabilir fiyatlarla, gerçek anlamda simetrik ve adil bir internet.