Abandonware diye adlandırılan yazılımlar ve bu içerikleri indirmeyi sağlayan siteler hakkında az bilinenleri bu yazımızda derledik.
Hemen herkesin aşina olduğu “Torrent” ve “Warez” gibi ücretli yazılımları bedelsiz sunan sitelerin, çoğu ülkede yasa dışı olduğunu biliyoruz. Peki Abandonia gibi abandonware yazılım siteleri de aynı şekilde bize ücretsiz içerik sağlarken yasalarla çelişmiyor mu? Bu soruyu cevaplamadan önce gelin “abandonware”in teknik anlamı ile ilgili bilgi sahibi olalım.
Abandonware Ne Demek?
“Terk etmek” olarak Türkçe’ye çevrilen “abandon” fiilinden türeyen “abandonware” terimi aslında artık aktif desteğe sahip olmayan veya telif hakkı artık aktif olarak uygulanmayan yazılımları ifade eder. Bir yazılımın bu hale gelmesine sebep olabilecek iki etken vardır: Ya haklarına sahip olan şirket iflasın eşiğindedir ya da artık bu yazılımı geliştirmeye devam etmekle ilgilenmeyen yeni bir sahibi vardır. Bu iki ana etkenin sonucunda bir yazılım “terk edilmiş” yani “abandonware” olabilir.
Bunların yanı sıra, bazı yazılımlar resmi bir duyuruyla veya yeni bir iş birliği sonucuyla da terk edilebilir. Örneğin Descent de 1997’de geliştiricileri tarafından bu şekilde bırakılmıştı. Hatta sonrasında başka birçok oyun yazılımı da aynı şekilde geliştirme sürecini tamamladı.
Abandonware Siteler Yasal mı?
Cevabı oldukça basit: Hayır, değil. Yazılımcı kendine ait bir yazılımı terk etse bile, bu o ürünün telif haklarının otomatik olarak yok olduğu ve kamu malı olarak kullanıma açıldığı anlamına gelmez. Yazılımın telif hakkı, ülkeden ülkeye değişen telif süresi sona erene kadar geçerlidir. Genelde bir video oyunun telif hakkı en az 70 yıldır. Bu süre 125 yıla kadar ulaşabilir.
O halde biz bugün nasıl oluyor da Abandonia gibi siteleri aktif olarak çalışır durumda görüyoruz?
Tabii ki bu sitelerin paspasın altına süpürdüğü bir sürü dava akışı mevcut. Ancak bilinen bir gerçek de var: Cezayı yalnızca yakalanırsanız ifşa edersiniz. Bir de elbette ceza verecek otoritelerin de buna istekli ve yeterli kabiliyete sahip olması gerekir. Bu yüzden abandonware dediğimiz terk edilmiş yazılımlar, yasa dışı olmasına rağmen hassas bir gri denetim alanının ortasında bugüne kadar aktif bir şekilde faaliyet gösterebilmişlerdir.
Yani yazılımların telif süreleri devam etse bile birçoğunun artık telif isteyecek bir sahibi olmadığından kimse bir dava da açamaz. Başka bir deyişle; sahibi hala vardır ama mevcut telif hakkını uygulayamaz.
Örneğin çok sayıda terk edilmiş yazılım sitesinde klasikleşmiş aksiyon-macera oyunu olan System Shock’u bulabilirsiniz. Ancak mevcut telif hakkı sahibi bu konuda bir şey yapmamayı tercih ediyor.
Bu Yazılımları “İndirmek” Yasal Değil
Durum böyle olsa bile kendinizi bir hakimin karşısında terk edilmiş bir video oyununun telif hakkını ihlal ettiğiniz için hesap verirken düşünebiliyor musunuz? Bu pek de olası bir şey değil diyebiliriz. Abandonware yasa dışı olmasına rağmen, bugüne kadar bu konuyla ilgili görülmüş hiçbir dava yok. Zaten telif hakkını uygulayan şirketler, dava açmadan önce bir uzlaşma mektubu gönderme eğiliminde. Ayrıca böyle bir şey yaşandığı takdirde abandonware içerikleri bulunduran siteler bu içeriği kaldırır. Üstelik bir siteyi mahkemeye götürmek de hiçbir şirkete elle tutulur, gözle görülür fayda sağlamayacaktır.
Akla gelebilecek tüm içerikleri sunmaya devam eden bu terk edilmiş yazılım siteleri, korsan yazılıma ve telif hakkı uygulamalarına karşı rahat yaklaşıma sahip ülkelerde faaliyet göstererek uluslararası hukuku es geçerler.
Elbette bir geliştirici yazılımını ücretsiz olarak yayınlarsa hikaye daha farklı bir hal alıyor. Nadiren de olsa Genel Kamu Lisansı, Creative Commons (CC) ve diğer halka açık lisanslar altında piyasaya sürülen birkaç oyunla karşılaşıyoruz. Burada bir ek bilgi verelim; bir oyun bu lisanslar altında piyasaya sürülürse geliştiricisi vazgeçip geri alma hakkına sahip olamıyor. Ancak oyunun değiştirilmiş veya geliştirilmiş sürümlerinin telif hakkı için telif talep edebiliyor.
Aslında yasal örneklerin bu kadar az olmasına bir sebep olarak da iyi niyet arzusu diye adlandırdığımız eğilim de gösterilebilir. Mesela Electronic Arts, piyasadaki her ücretsiz System Shock kopyasını kaldıracak yasal kaynaklara sahiptir. Ancak yapacağı herhangi bir yasal işlem, bir anda bir halkla ilişkiler (PR) felaketine dönüşebilir. Bu yüzden şirketler itibarları için bu duruma sessiz kalmayı tercih edebiliyor.
Şirketin ürününe verdiği önem de bir etken olarak karşımıza çıkıyor. Şirket için gerçekten değerli bir oyunu bu tür terk edilmiş yazılım sitelerinde bulamazsınız. Buna Ultima serisini örnek gösterebiliriz.
Tüm bu bahsettiğimiz gerekçeler sonucunda abandonware siteleri kısmen de olsa güvenli bir alan içerisinde hareket ediyor. Bu tür yazılımları dağıtan siteler az evvel bahsettiğimiz uzlaşma mektuplarına olumlu yanıt verdiğinde, mahkemelerin ve yasal işlemlerin işin içine girmesine gerek kalmıyor.
Kullanıcılar Abandonware Sitelerden Oyun İndiriyor, çünkü…
Çünkü bu siteler oyun sahafları gibidir. Bu sitelerin arşivlerinde en eski oyunları bile bulabilirsiniz. Öyle ki ‘İnternet Arşivi’ ve ‘İngiliz Kütüphanesi’ gibi kuruluşlar da bugün aynı amaçla birer koleksiyon oluşturmaya çalışsa da fazla seçici ve hantal kalıyorlar.
Halbuki bu sitelerin bir seçenek olarak cebinizde durması, belki de çocukluğunuza ait olan ve bir anda hatırladığınız oyunları her zaman veri tabanında canlı tutuyor.
Oyun Geliştiricileri Ne Düşünüyor?
Amerikan oyun geliştiricisi Double Fine Production’dan Tim Schafer’ın konuyla ilgili kısa bir açıklaması var: “Bu korsanlık mı? Tabii ki öyle. Ama… Ne olmuş yani?”
Yani oyun üreticilerinin çoğu bu oyunları artık bir gelir kaynağı olarak görmüyor.
O güzel yaratıcı ekipler, o büyük şirketlerden çoktan ayrıldılar. Bu nedenle orijinal geliştiricilerin bu oyunlardan telif alması çok da mümkün görünmüyor.
GOG ve Diğer Abandonware Siteleri
Abandonware sitelere olan ilgi hala azımsanamayacak kadar fazla. Çünkü eski oyuncular kendi nesillerinin favorilerini yaşatmak istiyorlar. Genç oyuncular ise terk edilmiş yazılım siteleri aracılığıyla eski klasikleri ortaya çıkartıyor.
Ancak terk edilmiş yazılım başlıklarını tanıtmak ve korumak için belki de herkesten daha fazlasını yapan başka bir site var: GOG.com!
“GOG” bir şeyin kısaltması olsaydı neyin kısaltması olurdu diye düşününce böyle bir site için en uygun açılım; “Good Old Games” olurdu diyebiliriz. Zaten eskiden bu sitenin adı herkes tarafından böyle biliniyordu. Sonra modern oyunların da satışlarını yansıtabilecek şekilde bir güncelleme yaptılar ve markalarına GOG demeye başladılar.
GOG, terk edilmiş yazılımları satarak bu oyunları başarılı bir işletmeye dönüştürmeyi başardı. Ancak diğer abandonware sitelerden farklı olarak; oyunları ücretsiz olarak sunmak yerine, telif hakkı sahipleriyle beraber çalışıp bu oyunları ücretli ve yasal bir şekilde yayınlaması oldu.
Aslında bu girişim abandonware sitelerinin geleceği için bir tehdit oluşturuyor diyebiliriz. Çünkü terk edilmiş olabilecek pek çok içerik, hak sahipleri tarafından artık kar için satılıyor. İşin içine para kazanabilecekleri bir platform girince, orijinal geliştirici olmasalar bile hak sahipleri de bunu kullanabilmek adına hakları için savaş vermeye hazır hale geliyorlar.
Ayrıca GOG’un başarısı bir yandan abandonware sitelerin yasa dışı olmasının altını belirgin çizgilerle çizmek anlamına da geliyor. Bir yandan da dava tehditlerinin hiç olmadığı kadar ciddi boyutlara ulaşmasının yolunu açıyor.
Sonuç
Abandonware’in yasal olmakla ilgili sorunları yakın zamanda değişeceğe benzemiyor. Aynı şey yeniden düzenlenip piyasaya sürülen taklit oyunlar için de geçerli. Bunlara rağmen içinde bulunduğumuz çağda eski bir oyunu indirip, çalıştırdığınızda muhtemelen başınız belaya girmeyecektir.
Fakat eğer sizin için büyük bir külfet değilse, GOG gibi yasal olarak faaliyet gösteren ve size bunun garantisini verebilen siteler üzerinden istediğiniz oyunları aramanız her zaman en güvenli yol olacaktır.
Buna sıcak bakmıyorsanız yukarıda tüm gerekçeleri ve etkenleri en detaylı şekilde açıkladık. Tüm bunları göz önünde bulunarak son kararı verecek olan sizlersiniz.
