Ekran kartları, özellikle oyun oynayan veya bilgisayarları ile para kazanan kişiler için sistemin en kritik bileşenidir. Depolama birimleri veya CPU gibi, maalesef ki her teknolojik ürünün bir ömrü var.
Bilgisayarımızda bir arıza yaşandığında bazen problemi anlamak bizi çok uğraştırır. Ekran kartları, sorun teşhisi oldukça kolay olan bir donanım. Birkaç farklı arıza şekli olabilir, ancak genellikle ekran kartı arızalanmadan önce bize birçok işaret verir.
Öte yandan, normal şekilde kullanılan bir ürün uzun yıllar size hizmet edecektir. Basit bir tabirle, aşırı ısınma yaşanmadan standart şekilde kullandığımız kartın 10 yıl civarında bizi götürmesini bekleyebiliriz.
Belirttiğimiz gibi, ekran kartları genelde anında arıza açmaz, öncesinde bize uyarılar vermeye başlar. Bu makalemizde fikir sahibi olabilmeniz için bazı ipuçlarına değineceğiz. Sonrasında ise sorunların üstesinden gelebilmeniz için deneyebileceğiniz yöntemlere geçeceğiz.
Ekran Kartları Yıpranır mı?
İntenette bulacağınız ekran kartlarının kullanım ömürleriyle ilgili çoğu bilgi, kime sorduğunuza bağlı olarak önemli ölçüde değişebilir. Son on yılda piyasaya yüzlerce farklı ekran kartı modeli sürüldü ve bu çeşitlilikte farklı kartlarla ilgili verileri basit genellemelere indirgemek oldukça zor.
Şimdiye kadar şunu biliyoruz: Bir Alman perakendecinin 2020 raporuna göre, güncel ekran kartlarının genel olarak yaklaşık %2-5’lik bir arıza oranı var. Ayrıca bu oranların perakendecilerden elde edilen verilere dayandığını belirtelim. NVIDIA, 2021 yılına kadar yaklaşık 9-10 yıllık ekran kartları (GTX 600 serisi gibi) için sürücü güncellemeleri sağlamaya devam etti. Bu nedenle çok hor kullanılmamış bir ekran kartından on yıllık bir kullanım ömrü bekleyebilirsiniz. Ancak bu süre daha az veya çok da olabilir elbette.
Sayılardan bağımsız olarak da işin içinde farklı detaylar olabilir. Ekran kartları üretilirken birçok farklı malzeme ve bileşen kullanılıyor. Bu bileşenleri ne kadar yük altında tutarsanız parçalar o kadar hızlı bozulur ve tamamen bozulma olasılığı da o kadar artar. Yani basitçe yoğun kullanım kartın ömrünü etkiler.
Sisteminizde veya işinizde kullandığınız kartın arıza görüp görmeme olasılığı, GPU’nun tam olarak ne kadar yoğun kullanıldığı, çalışma ortamının ne kadar temiz olduğu, devredeki sıcaklık dalgalanmalarının doğası ve derecesi, kartın kaç kez açılıp kapatıldığı gibi çok farklı değişkenlere bağlı.
Bu ürünler birçok parçası olan karmaşık bir donanım olduğundan, her biri farklı şekillerde arızalanabilir veya bozulabilir. Bir ekran kartının birkaç ana parçasını ele alalım ve bu parçaların yoğun kullanım sonucu zamanla nasıl yıpranabileceğine bakalım.
Stuttering (Takılmalar)
Bir ekran kartı bozulmaya başladığında ekranda görsel takılmalar/donmalar görebilirsiniz. Ancak kötü amaçlı yazılımlar, bozulan bir sabit disk ve hatta RAM sorunları da benzer sorunlara yol açabilir. Bu nedenle problemin kaynağı doğrudan GPU diyemeyiz. Diğer uyarı işaretleriyle birlikte özellikle oyun oynarken bazı tutukluklar görüyorsanız, sorunun ekran kartı kaynaklı olma ihtimali yüksek.
Fan Gürültüsü
Bu sorun mutlaka kartınızı değiştirmeniz gerektiğini göstermiyor, ancak normalden daha yüksek fan gürültüsü hiç de iyiye işaret değil. Kart üzerindeki fan çok gürültülü çalışıyorsa GPU ve bileşenler çok ısınıyor olabilir.
Böyle durumlarda soğutma sisteminizi iyileştirin, ekran kartı da dahil olmak üzere genel bir temizlik yapın ve garanti kapsamında değilse termal macun değişimi yapın. Eğer fanlar delicesine dönmeye devam ediyorsa arızalanmaya başlıyor olabilir.
Bazen soğutmadan sorumlu fanların biri veya ikisi dönmeyi durdurabilir. GPU’nuzun sıcaklığını kontrol etmeniz çok önemlidir. Eğer normal sınırlarının üzerindeyse, fanlarını kontrol etmelisiniz. Fanlardan birisi dönmüyorsa, diğerleri bu eksikliği telafi etmek için çok daha hızlı dönmeye başlar ve zamanla yıpranır. Sadece fanlar değil, kartın diğer bileşenleri aşını ısınabilir ve kalıcı hasarlara yol açabilir.
Ekran Hataları ve Grafiksel Bozukluklar
Bir oyun oynarken veya film izlerken aniden ekranda yırtılma veya garip renklerin belirdiğini görürseniz, ekran kartınız hayata gözlerini yumuyor olabilir. Görüntülerdeki artefaktlara aşırı hız aşırtma, yüksek sıcaklık ve hatta toz birikmesi neden olabilir. Bu sorunları düzeltmek için elinizden geleni yaptıysanız ve bir sonuç alamadıysanız, zaman içinde kartınız kullanılmaz hale gelebilir.
Grafik hataları çoğunlukla oyunlarda gözlemlenir ve kötü yüklenmiş dokular, ekran hataları, ekran yırtılması veya oyun ortasında ekranınızda beliren rastgele bozukluklar görebilirsiniz. Hatta bazen bu ibareleri oyun dışında işletim sistemi menülerinizde veya farklı uygulamalarda da görebilirsiniz; kötü işlenmiş metinler ve diğer yapaylıklar gibi.
Hatalar aniden başladıysa, işletim sistemi güncellemesi yapmadıysanız, sürücü değişikliği olmadıysa veya herhangi yazılımsal bir değişiklik yapmadıysanız GPU’nuz arızalanmak üzeredir.
FPS/Performans Düşüşü
Kartınızın bozulabileceğini gösteren bir başka işaret de kare hızlarının ciddi şekilde düşmesidir. Eğer birden fazla oyunda kare hızlarınız düşüyor veya termal kısıtlama yaşıyorsanız GPU’nuz ölüyor olabilir.
Farz edelim ki bir oyunu uzun zamandır 60 FPS civarında çalıştırıyorsunuz. Bir zaman sonra ortalamada büyük düşüşler yaşandı, kare hızları 30’lara ve hatta 10’lara kadar düştü. Bu ekran kartı sağlığı için kötüye işaret.
Sorunun gerçekten GPU kaynaklı olduğunu bulmak için diğer bileşenleri de kontrol etmeniz gerekecek. Ancak en başında kart sıcaklıklarını izleyerek işe başlayın. Sıcaklıklar iyi görünmesine rağmen performans hala berbat haldeyse bu durum daha da kötü.
FPS değerlerinizi kontrol etmek için MSI Afterburner yazılımını kullanabilirsiniz. Bunun yanında, Windows + G tuş kombinasyonuyla Windows’un kendi arayüzünü kullanabilir, Performans sekmesinden FPS değerlerini izleyebilirsiniz. İğne simgesiyle değerleri ekrana sabitleyebilirsiniz.
Mavi Ekran Hataları/Çökmeler
Bir bilgisayar RAM, sabit diskler, ekran kartları veya diğer bileşenlerle ilgili sorunlar gibi çeşitli nedenlerle mavi ekran verebilir. Ancak yoğun grafik gerektiren bazı görevleri (video oyunları oynamak ve film izlemek vb.) yapmaya başladığınızda sistem çöküyor ve/veya mavi ekran veriyorsa, bu durum grafik kartınızın ömrünü tamamlamak üzere olduğunu gösterebilir.
Bilgisayarınızın normalden daha sık çöküyorsa ve yeniden başlatılıyorsa ciddi sorunlarla baş başa olabilirsiniz. Oyununuz takılıyor ve çöküyorsa, bu durum sıklaşmışsa hemen bir şeyler yapmaya başlamalısınız.
Bilgisayar Açılmıyor mu?
Bilgisayarınız düzgün şekilde açılmıyorsa veya ekrana görüntü gelmiyorsa sorumlusu GPU olabilir. Böyle senaryolarda açılış hatalarını tespit etmek için yapabileceğiniz şeyler var:
- PC’lerde Bip Kodu Nedir? Anakart Hata Kodları ve Anlamları
- BIOS POST Kodu Nedir? Hata Mesajları ve Anlamları
Ne Yapmalıyım?
Ekran kartlarını bazen hayata döndürmenin yolları olsa bile, aklınızın köşesinde her zaman yeni bir kart fikri olmalı. Eğer ciddi hatalar seziyorsanız yavaştan araştırma yapmaya başlayabilirsiniz. Bununla birlikte, GPU sorununa bağlı olarak alabileceğiniz önlemler, uygulayabileceğiniz bazı teknikler var.
Ekran Kartınızı Test Edin
Bir stres testi gerçekleştirin. Bilgisayarınızı açabiliyorsanız test uygulamalarını kullanabilirsiniz. Neyse ki işlerinizi kolaylaştıracak bir makalemiz mevcut:
Küçük bir ipucu olarak, sıcaklıklar 80 derecenin üzerine ulaşıyorsa ekran kartınız çok ısınıyor demektir ve istenmeyen hasarlara yol açabilir.
Fanlar
Örneğin fan kaynaklı sorunlar yaşıyorsanız tamir etmeyi/ettirmeyi deneyebilirsiniz. Tüm tozları temizleyerek hepsinin temiz olduğundan ve doğru şekilde döndüğünden emin olun. Bir GPU fanını onarma işlemi kolay değildir ve GPU’ya bağlı olarak zaman alıcı ve pahalı bir süreç olabilir.
Reballing veya Fırınlama
Kasanın içindeki bileşenlerden şüpheleniyorsanız süreç çok daha zor. Eğer kartınız kullanılmaz hale geldiyse, soğutucuyu söktükten sonra tüm bileşenleri dikkatlice temizleyebilir ve ardından fırınlama işlemi yapabilirsiniz. Bu bir şaka değil, birçok kişinin ölü ekran kartını canlandırmak için yaptığı ve bazen başarıyla sonuçlanan bir şey.
Fırınlama dışında bir ısı tabancası da kullanabilirsiniz. Peki temel amaç ne? Artık kötü hale gelen lehim bağlantılarını yüksek sıcaklıklarla tekrar sağlamak. Isınmadan dolayı genişleyen GPU’nun bacakları PCB’den kopunca kart bozulur. 200 derecede GPU’nun bacakları tekrar eriyip PCB’ye yapışır ve kart tamir olur. Ama bu yöntem her zaman garanti sonuç vermez.
Daha garantili bir yöntem var lakin bu standart kullanıcıların uygulaması pek mümkün değil: GPU Reballing.
Önemli bir not olarak, ekran kartınız tamamen çalışmaz hale gelmeden bu anlattıklarımızı yapmayın. Çoğunlukla geçici bir çözüm olarak kabul edilir ve ilk etapta işe yaramayabilir bile. Eğer çalışan bir karta yüksek sıcaklık uygularsanız her şeyi daha berbat hale getirebilirsiniz.
Eğer böyle bir işe kalkıştıysanız bu konuda uzman olan kişilere başvurmanızı öneriyoruz.
Sürücüler
Bir çok kez karşılaştığımız üzere, grafik sürücüleri bazen uyumsuzluğa ve akıl almaz hatalara neden olabiliyor. Grafik bazlı sorunlar yaşadığınızda son sürüme güncelleme yapmayı deneyebilirsiniz. Eğer sorun çözülmediyse sürücüleri tamamen kaldırdıktan sonra farklı sürümleri test edebilirsiniz:
Overclock
Tüm overclock senaryolarında olduğu gibi, GPU ile hız aşırtma yapmak çeşitli sorunlara yol açabilir. Yüksek performansı elbette herkes ister, ancak genel deneyiminizi olumsuz etkiliyorsa ve kartınıza zarar veriyorsa bu işten vazgeçmelisiniz. Eğer overclock yaptıysanız her şeyi varsayılan ayarlara geri döndürün.
Kart Düzgün Takıldı mı?
Bu basit bir şey ancak denemekten bir şey kaybetmezsiniz. PC kasanızı açın, ekran kartınızı tamamen çıkarın. Sonrasında PCI yuvasına düzgün bir şekilde takın, yanındaki mandalın sıkıca kilitlendiğinden emin olun. Gevşekse ve düzgün bir şekilde kilitlenmemişse, kartı çıkarın ve konnektörlerin herhangi birinde toz veya kalıntı olmadığından emin olmak için kontrol edin. Konnektörleri veya PCIe yuvasını temizlemek için bir silgi veya lastik temizleyici kullanabilirsiniz. Ardından düzgün bir şekilde yeniden takın.
PC bileşenleriyle haşır neşir olurken statik elektriği önlemek için PC parçalarınızı tutmadan önce metal bir şeye dokunduğunuzdan veya statik bileklik taktığınızdan emin olun. Statik elektrik boşalması grafik kartınıza, anakartınıza veya diğer PC bileşenlerine zarar verebilir.
Genel Temizlik
Ekran kartınızın üzerinde toz veya kalıntı olup olmadığını kontrol edin. Bilgisayar kasanızı açın ve grafik kartını çıkarın. Fanların etrafında veya arkasında aşırı miktarda toz veya kalıntı olmadığından emin olmak için kontrol edin. Tozluysa, fişini çekip basınçlı havayla temizlemeyi deneyebilirsiniz.
Eğer eliniz yatkınsa ürünü parçalarına ayırabilir ve hasarlı bileşenler olup olmadığını inceleyebilirsiniz. Bu konuda kendinize güvenmiyorsanız bir tamirciye veya garanti servisine götürebilirsiniz.
Kabloları Kontrol Edin veya Değiştirin
Kötü grafik performansının en yaygın nedenlerinden biri de hasarlı bir video kablosudur. Sorunu çözüp çözmediğini görmek için monitörünüzün bağlantısını kesip yeniden bağlayın. Sonuç alamıyorsanız yeni bir kablo almadan önce kabloları bir arkadaşınızın bilgisayarında deneyebilir veya onun kablolarını alabilirsiniz. Eğer sorunun kablo kaynaklı olduğunu tespit ederseniz yeni bir ürün sipariş verebilirsiniz.
Güç Kaynağı
Bir güç kaynağı ünitesi (PSU) de GPU arızasına neden olabilir. PSU’nuz karta yeterli voltaj veya akım sağlamıyorsa, farklı bileşenler arasındaki veri akışını bozabilir ve bir çökmeye yol açabilir.
Değişim Zamanı Gelmiş Olabilir
Gerekli tüm adımları uyguladıysanız, grafik kartınız hala çalışmıyorsa veya düşük performans göstermeye devam ediyorsa yavaş yavaş e-ticaret sitelerinin yolunu tutabilirsiniz. Elbette öncelikle ürünün garanti kapsamında olup olmadığını kontrol edin. Kartınız hala garanti kapsamındaysa, üreticinin ücretsiz olarak değiştirmesini veya onarmasını sağlayabilirsiniz.
Coil Whine Ekran Kartını Olumsuz Etkiler mi?
Cevap hayır. Coil whine (bobin sızlaması veya bobin gürültüsü), genellik çok fazla güç kullanan elektronik cihazlarda (GPU gibi) görülür. Elektrik aksamından geçen tüm bu güç, oldukça can sıkıcı olabilen garip sesler çıkarmalarına neden olabilir. Bu GPU’nun çalışmasını olumsuz etkilemez lakin sesten dolayı rahatsız olabilirsiniz, yani can sıkıcıdır.
nvida da 10 yılı tamamlamış kart , 100 tanede 20 25 dir bence 3 le 5 yıl arası arızalanıyor!
Coil whine durumu bende var ama sıkıntı yaşamıyorum şükür