PCI Express yuvası, bir anakart üzerinde bulunan en temel bağlantı teknolojisidir. Bu yuvalar, yüksek güç ve bağlantı hızları nedeniyle çok çeşitli donanımı takmamıza imkan tanır. Bildiğiniz gibi, PCIe yuvalarının x1’den x16’ya kadar çeşitli boyutları var.
Çoğumuzun bilgisayarında x1 slotu bulunsa bile, bugüne kadar neredeyse hiçbirimiz bu slottan faydalanmadık. Bugünkü sorumuz: Küçük PCIe x1 yuvaları ne için kullanılabilir?
PCIe Hattı (Şeridi) Nedir?
Eğer anakartınıza takacağınız genişletme kartları sizin için önemliyse, PCI Express şeritleri sizin için kritik ehemmiyettedir. Bu veri hatları aslında PCIe yuvalarının içindeki iletken pinlerdir. Tipik olarak PCIe yuvalarının boyutu da PCIe şeritlerinin sayısını temsil eder.
Örneğin, PCIe x16 yuvaları 16 şeride ve PCIe x1 yuvası 1 adet şeride sahiptir. Standart anakartlar genellikle üzerlerinde bulunan farklı PCIe yuvaları arasında dağıtılmış yaklaşık 20 ila 24 PCIe şeridine sahiptir. Bununla birlikte, bazı PCIe yuvaları boyutlarından daha fazla veri şeridine sahip olabilir. Tam tersi de geçerli. Bazı PCIe x16 yuvaları x8 PCIe hattıyla gelebilir.
PCIe Şeritleri Nasıl Çalışır?
PCIe x1, yuva tiplerinin tamamını anlamak için bize çok yardımcı oluyor. Bir PCIe x1 yuvasında kullanılmak üzere tam olarak bir PCIe şeridi vardır. x4, x8 ve x16 derken aynı sayılarla hatların sayısı katlanarak artar. Kullanılabilir her PCIe “şeridi” bant genişliğinizde ek bir çarpan görevi görüyor.
Yine de dikkat edilmesi gereken bazı noktalar var. Örneğin, fiziksel olarak x16 kartlarla uyumlu olmalarına rağmen bir veya daha fazlasının yalnızca PCIe x8 bant genişliğine indirgendiği fiziksel PCIe x16 yuvalarına sahip çok sayıda anakart mevcut. Başka bir deyişle, üreticiler anakartın üzerine x16 yuva koysa bile aslında alt tarafta x8 kadar bant genişliği sağlanabilir.
PCIe x1 Yuvası Nedir?
Birazdan slotlara genel olarak değineceğiz, biz şimdi doğrudan odak noktamıza, en küçük yuvaya bakalım. PCIe x1 yuvaları, anakartlar için belirlenen dört PCIe yuva standardının en küçüğüdür. Her anakartta bulunmayabilir, özellikle alt segment modellerde maliyeti düşürmek için kullanılmaz.
Peki ya bir PCIe x1 çevre birimi kullanmak istiyorsanız ama anakartınızda x1 yuvası yoksa? Endişelenmenize gerek yok! Küçük PCIe kartlarını daha büyük bir yuvaya takabilirsiniz.
Sadece bir PCIe şeridine sahip olmasına rağmen, PCIe x1 yuvaları çeşitli düşük güçlü PCIe çevre kartları için oldukça kullanışlı olabilir. PCIe x1, daha büyük PCIe yuvalarına kıyasla en düşük verime sahip en küçük PCI Express yuvası. Bu nedenle bant genişliği de daha düşük. Bant genişliği düşük lakin bağlantı kurmak için birçok çevre birimini besleyecek kadar yeterli.
PCIe x1 Yuvaları Nasıl Kullanılabilir?
İşte PCIe x1 yuvalarına sığdırabileceğiniz bazı genişletme kartları:
Modem ve Ağ Kartı
Kablolu veya kablosuz genişleme kartları PCIe x1 yuvası üzerinden anakarta kolaylıkla takılabilir. PCIe x1 yuvasına bir PCIe x1 WiFi kartı veya 1G PCIe Ethernet kartı bağlanabilir. Anakartlarda genellikle Ethernet zaten yerleşik olarak bulunuyor. Eğer verimli şekilde çalışan bir Wi-Fi bağlantısı istiyorsanız, ekstra bir ağ kartı kullanabilirsiniz.
Küçük yuva aracılığıyla Wi-Fi 6 ve Wi-Fi 7 protokolü de dahil olmak üzere her tür kablosuz ağ standardına sahip olabilirsiniz. Bununla birlikte, PCIe x1 slotu yalnızca 1 Gigabit Ethernet veya RJ45 Ethernet LAN (Yerel Alan Ağı) kartını destekleyebilir; 10GbE genişletme için PCIe x4 bağlantısı gerekebilir.
Ses Kartı
Çoğu anakartta yerleşik bir ses yonga seti bulunduğundan genellikle ses kartları gerekli değildir. Diğer yandan, profesyonel olarak ses işleriyle uğraşan bazı odyofiller veya ses kalitesini daha ciddiye alan kişiler, yüksek ses kalitesi elde etmek amacıyla özel bir ses kartı takmak isteyebilir. x1 yuvası bu senaryo için çok uygun. PCI Express x1 yuvasına takılan bir ses kartıyla bilgisayarınız daha kaliteli bir sese, daha fazla bağlantı noktasına ve elektromanyetik parazitlere karşı daha iyi bir korumaya sahip olabilir.
SATA Genişletme Kartı
Bilgisayarınıza daha fazla SATA destekli HDD veya SSD eklemek istiyorsanız, yeni bir PCIe x1 SATA genişletme kartı alabilirsiniz. 3. Nesil PCIe x1 yuvaları 1 Gbps veri aktarım hızına sahiptir, SATA SSD (Katı Hal Sürücüleri) veya SATA HDD depolama ile birden fazla SATA genişletmesini kontrol edebilir.
SATA SSD’ler yaklaşık 550 Mbps ve SATA HDD’ler yaklaşık 150 Mbps veri aktarım hızına sahip olduğundan, PCIe x1 SATA kartı NAS (Ağa Bağlı Depolama) sistemleri için harika olan birden fazla SATA depolama sürücüsünü kullanmakta sorun yaşamayacaktır.
USB Bağlantı Noktası Genişletme Kartı
SATA genişletmeye benzer şekilde, USB bağlantılarının sayılarını artırmak isteyebilirsiniz. PCIe x1 bu iş için de uygun. Bilgisayarınızda daha fazla USB bağlantı noktasına ihtiyacınız varsa, bilgisayarınıza daha fazla USB 3.0 Type-A ve hatta USB Type-C bağlantı noktası eklemek için USB PCIe x1 kartlarını kullanabilirsiniz. PCIe x1 form faktörüne sahip I/O genişletme kartını bularak PCIe x1 yuvaları aracılığıyla diğer I/O’lar da eklenebilir.
TV Kartı
PCIe x1 yuvalarının bir başka kullanım noktası da TV (TV tuner) kartı. x1 TV kartı ile cihazınızın televizyon sinyallerini doğrudan bilgisayarınızdan almasını sağlayarak bilgisayarınızı bir televizyona dönüştürebilirsiniz. Hatta bazı kartlar, bilgisayarınızın canlı TV programlarını daha sonra izlemek üzere doğrudan kablodan kaydetmesine olanak tanıyor.
Video Yakalama (Video Capture) Kartları
Video yakalama kartları, bilgisayarınızın bir kameradan veya oyun konsolu, TV veya DVD oynatıcı gibi diğer harici cihazlardan herhangi bir video kaynağı almasını ve bu video sinyallerini bilgisayarınızda depolanabilecek dijital verilere dönüştürmesini sağlıyor. Dönüştürülen bu veriler canlı olarak yayınlanabilir veya sonradan düzenleme için kaydedilebilir. Genel olarak FHD video yakalama PCIe x1 genişletme kartı kullanılırken, daha yüksek çözünürlüklü 4K yakalama kartları bant genişliği gereksinimini karşılamak için en az PCIe x4 genişletme yuvası gerektirmekte.
PCIe Yükseltme-Çoğaltma Kartları
Anakartınızda daha fazla PCIe yuvasına ihtiyacınız varsa, ayırıcı olarak da bilinen PCIe yükseltme (riser) kartları kullanabilirsiniz. PCIe çoğaltıcı kartların yalnızca yuva sayısını artırdığını ve PCIe’nin bant genişliğinin yükseltici kartlardaki PCIe yuvaları arasında eşit olarak dağıtılarak aynı kalacağını unutmamak önemlidir.
Misal olarak diyelim ki tek bir x1 yuvasına bağlı dört PCIe x1 yuvalı bir çoğaltıcı kart mevcut. Bu durumda her yuvada PCIe x1 bant genişliğinin dörtte biri kullanılabilir. Sonuç olarak mevcuttaki x1 slotunun bant genişliğini bölüştürüyoruz.
PCIe x1 Yuvasında Ekran Kartı Kullanılabilir mi?
Kullanabilirsiniz, ancak madencilik gibi düşük seviyeli grafik iş yükleri çalıştırmıyorsanız ciddi şekilde darboğaz yaşarsınız. Orta düzeyde oyun oynama veya PhotoShop ya da Blender’da render alma gibi daha zorlu profesyonel iş yükleri gibi biraz daha karmaşık olan herhangi bir şey, PCIe x1 yuvasına bağlı bir GPU ile yeterince iyi performans göstermeyecektir (çoğunlukla yükseltici kablolar aracılığıyla).
PCIe x4 ve x8?
PCIe x1 ile kullanılan her şeyi x4 ve x8 ile de kullanabilirsiniz. Adlarından da anlaşılacağı gibi, PCIe x4 ve PCIe x8, sırasıyla iki katı ve dört katı bant genişliğine sahip. Bu da modern ve son teknoloji genişleme kartları sağlamak için, özellikle de güncel nesil USB ve Thunderbolt desteği gibi özellikler eklemek için çok daha fazla hareket alanı sağlar.
PCI Express (PCIe) Nedir?
PCI Express, onlarca yıldır bilgisayarlardaki genişleme kartları için ana standart olmuştur. Artan bant genişliği miktarı, yeni CPU mimarileri ve RAM nesilleri ile birlikte nesilsel olarak ilerleme devam ediyor. Her nesilde veri aktarım hızları yukarı taşınırken beraberinde farklı sinyal iletme teknikleri de sunuluyor. En iyi yanı şu ki, her ne kadar yeni bir sürüm çıkarsa çıksın geriye dönük olarak uyumluluk sağlanıyor; yuvalar ve şerit sistemi aynı kalıyor.
Özetle PCIe, ekran kartları, SSD’ler, video kayıt kartları ve ses kartları dahil olmak üzere çeşitli çevre birimlerini bilgisayarımıza bağlamamıza olanak tanıyan birincil ara bağlantı teknolojisi. Anakartınızın modeline göre farklı bileşenleri takabileceğiniz, birbirine paralel uzanan uzun yuvalar bulunur. Ayrıca M.2 SSD’leri taktığımız yuvalar da PCIe arayüzü sayesinde diğer cihazlarla iletişim kurar.
İlk PCIe standardı 2003 yılında duyuruldu ve PCI, PCI-X ve APG gibi eski standartların yerini almak üzere piyasaya sürüldü. Yıllar içinde standartta güncellemeler yapılırken hız ve bant genişliğinde önemli artışlar yapıldı.
Anakartınızda yer alan PCIe konnektörleri farklı cihazlara uygun olacak şekilde değişiklik boyutlarda geliyor ve şerit sayısına göre tanımlanıyor. Bahsi geçen şeritler x1, x2, x4, x8, x16 ve x32 şeklinde ifade ediliyor. Böylelikle bir yuvanın sunabileceği toplam bant genişliği de belirlenmiş oluyor.
Örneğin bir PCIe 4.0 x16 yuvası yaklaşık 64 GBps’lik bant genişliği sunuyor. Bu hız üst segment ekran kartları ve diğer tüm cihazlar için fazlasıyla yeterli. X4 yuvaları genellikle M.2 ve PCIe SSD’ler tarafından kullanılırken, x1 PCIe yuvaları USB hub’lar, Ethernet portları ve benzer düşük bant genişliğine sahip cihazlar için daha uygun. 32 şeritli PCIe yuvaları tüketici sınıfı elektronik cihazlarda pek yaygın değil ve çok pahalı. Ek olarak, bir şeridin bant genişliğinin veri gönderme ve alma açısından ikiye ayrıldığını vurgulamak gerekiyor.
PCI-SIG gibi oluşumlar sürekli olarak bağlantı teknolojilerini geliştirirken ihtiyaca göre yeni standartlar kullanıma sunuyor. Hatta PCI-Express 7.0 teknolojilerinin temelleri çoktan atıldı bile. 2021 yılında en yeni sürümü (PCIe 5.0) kullanan cihazlar ortaya çıkmaya başladı. Her zaman olduğu gibi yeni ara bağlantı teknikleri ilk olarak kurumsal pazarda kullanıldı. 2022 yılının ortalarından itibaren son tüketicilerin satın alabileceği SSD’leri görmeye başladık. Intel ve AMD’nin yeni platformuyla birlikte artık üreticiler de Gen5 destekli ürünlerini daha rahat piyasaya sürüyor, her geçen gün yeni ürünlerin sayısı artıyor.
Aslına bakarsanız PCIe 4.0 başta son tüketiciler olmak üzere teknoloji dünyası için halen fazlasıyla yeterli. Gen5 beklenen çok daha hızlı hayatımıza girmeye başladı. Bu da özellikle yüksek performanslı bilgi işlem tarafında çalışanların işine yaradı.
