Yargu/yargı kelimesinin dilimizde bir geçmişi olduğu, Ahmed Vefik Paşa’nın Lehçe-i Osmani’sinden anlaşılıyor. Buna rağmen 1935’te yayınlanan Türkçeden Osmanlıcaya Cep Kılavuzu’nda yargı kelimesi geçmez. Yargıç vardır, ama hakem karşılığı olarak kayda geçirilmiştir.
Yargı eski hukuk dilimizde “kaza” kelimesine karşılık geliyor. Bunu başka bir yazımızda ele almıştık: Dilimden bir kaza çıkacak!
Bu kaza “kadı”nın “kaza”sıdır!
“Kadı” da kim veya “Kadı mı kaldı?” denilebilir. “Kadı” hem şer’e göre hüküm veren hem de bulunduğu yerde bazı devlet işlerini gören kimsedir.
“Kadı”nın işi, “kaza”dır. Onun verdiği karara, hükme de “kaza” denirdi.
Mevlâna’nın Türkçe şiirleri ile ilgili makalesinde M. Şerefeddin Yaltkaya onun “Senin elinden min yargu yazarmen” mısrasını aktarır ve şu açıklamayı verir: “Davaya derler ve davaları fasleden kimseye yargucu denir ve yarguculuk Cengiz’in yasası üzere icra edilir. Müslimlerin kadılarına muadildirler (Uknum).”
Parantez içindeki “Uknum”, Uknum-ı Acemî isimli, kelimelerin ilk ve son harflerine göre düzenlenmiş farsça bir sözlüktür. Sözlük muhtemelen 14. asırda yazılmıştır. Demek ki “yargu” Anadolu’yu işgal eden Moğolların hukukuna mahsus bir kelimedir. Bu mahkeme Cengiz “yasa”sına göre yapılır, Müslümanların kadısına karşılık hâkimine de “yargucu” denilir…
Ne diyelim, Selçuklu’yu yıkan Moğolların yasalarını, yargılarını, yargıcılarını… altı asır sonra baş tacı ettik! Adaletimizi moğollaştırdık! Buna ilk isyan eden Mehmed Âkif’dir:
İşte ben mürteci’im, gelsin işitsin dünyâ!
Hem de baş; mürteci’im, patlasanız, çatlasanız!
Hadi kanununuz assın beni, yahud yasanız!
"Hâkim verdiği hükmün mahkûmudur."
