Yıllar önce TRT için çekilen "Osmanlı Devleti'nin Kuruluşu" belgeseli için Prof. Dr. Halil İnalcık'tan danışmanlık yapması istenir. Ancak usta tarihçi bırakın danışmanlığı, 60 gün süren çekimlere bizzat katılır ve toplam bin kilometrelik yolu yaşına aldırmadan kat eder. Onun işine verdiği önem ve titizlik aslında yaşamının en önemli kaidesiydi.
İstanbul Kızıltoprak'ta doğan İnalcık, nüfus kâğıdındaki 1916 doğum tarihine şüphe ile bakar ve araştırmaya başlar. Topladığı bilgiler ve bulgular sonucunda 1916 sonunda doğduğunu tespit eder. Kolonya imalatçısı Kırım göçmeni bir baba ile Eyüp'te Nakşibendi Tekkesi Şeyhi olan, yine Kırım'dan gelen Şeyh Murad'ın torunu bir anneden doğma olan İnalcık, eğitim hayatı boyunca dönemin ünlü hocalarından ders alır. Sivas, Gazi ve son olarak da Necatibey Muallim Mektebi'nde (Balıkesir) eğitim gören İnalcık, burada Abdülbaki Gölpınarlı'dan edebiyat dersleri alır.
1935'te Ankara Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümünü yatılı olarak kazanan İnalcık, burada da Fuat Köprülü gibi bir hocadan ders almanın mutluluğuna erişir. Yeni Çağ Tarih Bölümü'nde asistan olan İnalcık, "Tanzimat ve Bulgar Meselesi" konusunda hazırladığı doktora tezi ile isminden söz ettirmeye başlar. Öyle ki, bu onu Türk Tarih Kurumu'na üye seçilmeye kadar götürür. İnalcık üye seçildiği sırada Hasan Âli Yücel, eski başbakanlardan Şemsettin Günaltay da kurumun üyeleri arasında bulunuyordu. Akademik kariyerinden sonra Fransa, İngiltere, Amerika gibi ülkelerde değişik konularda temasları olan İnalcık, böylece bu ülkelerin tarih anlayışını yakından tanır. Amerika'da University of Chicago Tarih Bölümü'nde Osmanlı Tarihi, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi konusunda 15 yıl boyunca ders verir. Bilkent Üniversitesi Tarih Bölümü kurucusu olan İnalcık, bugün dünya çapında bir üne sahip. Arnavutluk'a ait eski icmal defterlerini neşreden İnalcık, bu çalışması ile oryantalistlerin dikkatini çeker. İslam Ansiklopedisi'ne yazdığı yazılar ise onun tanınırlığını iyiden iyiye arttırır. Sosyoloji ile tarihi birleştirip yeni bir yöntemi Türk tarihçiliğine kazandıran İnalcık, topografik araştırmalarla da belgeleri kontrol ederek doğru sonuca ulaşabileceğini gösteren önemli bir tarihçi. Özellikle Batı tarihçiliğinin yöntemi konusunda Türkiye'nin ufkunu açan İnalcık, Fransız tarihçi Fernand Braudel'ci olarak biliniyor.
Dünyada Braudel tarihçiliğini savunanlar belirli programlar dahilinde bugün önemli çalışmalara imza atıyorlar. Bugün Halil İnalcık'ın öğrencileri tarafından Amerika'da 15 üniversitede Osmanlı dersleri okutuluyor ve objektif çalışma yapan sayısız uzman bulunuyor. Zaten değişik görevleri bulunan İnalcık'ın eski öğrencilerinden 40-50 kadar profesör "İnalcık School" diye bir tarih yaklaşımını benimsiyor. Bu akademisyenler önümüzdeki sene (2004= Harvard'da toplanıp İnalcık'ın tarih anlayışını tartışacaklar. İnalcık, sadece öğrencilerinden değil, dünyanın birçok üniversitesinden de takdir ve tebrik alıyor. Boğaziçi, Uludağ, Selçuk, Atina, Hebrew University of Jerusalem (Kudüs), University of Bucharest (Bükreş), Chicago (Emeritus profesörlük), Sofya gibi üniversitelerden fahri doktora unvanı aldı. Halil İnalcık, çok sayıda akademik yayına editörlük yaptığı gibi, uluslararası konferansların da en önemli isimlerinden biri. Ayrıca İnalcık'ın sayısız makale ve kitabı bulunuyor. Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi'nde bir Halil İnalcık salonu oluşturulmuş durumda. Bu salonda İnalcık'ın değişik dönemlerde aldığı ödüller sergileniyor. Ancak Bilkent Üniversitesi Rektörü Ali Doğramacı tarafından oluşturulan Halil İnalcık Osmanlı Araştırma Merkezi gelecek kuşak tarihçiler için önemli. Uluslararası boyutta ilgi gören bu merkezde ünlü tarihçinin bütün mikrofilmleri, evrakı, arşiv belgeleri bulunuyor. İnalcık'ın Türk Tarih Kurumu, Oscar ödüllerini veren Fellow American Academy of Arts and Sciences gibi 30'a yakın yerli ve yabancı ilmi cemiyetlerde de şeref ve onur üyelikleri bulunuyor.
- Halil İnalcık: Halil İNALCIK'ın merceğinden Osmanlı (2. basım, s. 28, 29 ve 30)