Hortum nedir?
Hortumlar, havanın hızlı bir şekilde dönmesi sonucu oluşan dikey, huni yapılı hava akımlarıdır.Hortumlar karaya yaklaştığında şiddetli rüzgarlar, şiddetli yağmur, sel ve fırtına dalgalanmaları geniş alanlarda önemli hasarlara neden olur.
1.5 kilometre genişliğe ve 75 kilometre uzunluğa ulaşabilirler.
ABD'de yılda ortalama 1000 hortum rapor edilmektedir, yaklaşık 80 ölüm ve 1500 yaralanma ile sonuçlanmaktadır (NOAA).
Hortumlar nerede, ne zaman, nasıl oluşur?
Hortumlar aslında yılın herhangi bir zamanında, hemen hemen her yerde meydana gelebilirler; ancak yeryüzündeki en yoğun hortumlar genellikle baharın erken aylarında ABD, Arjantin ve Bangladeş'te görülmektedir. ABD'nin sadece Teksas eyaletinde her yıl ortalama 120 hortum görülmektedir.Bir hortumun nerede, ne zaman, ne şiddette, kaç tane oluşacağını öngörmek mümkün değildir. Örneğin hortumlar; denizde başlayıp, ilerlemeleri sırasında sonradan karaya çıkabilirler. Ayrıca daha kuzey enlemlere gidildikçe, yaz aylarının ortalarında ve sonlarında daha sık meydana gelmeye başlayabilirler. Buna ek olarak, bir hortum günün herhangi bir zamanında meydana gelebilse de, sıklıkla öğleden sonra ila akşam saatleri arasında görünürler; çünkü bu noktada Güneş artık yeri ısıtmıştır ve atmosfer, fırtına oluşturabilecek bir noktaya gelmiştir: Eğer sıcak ve nemli hava, soğuk ve kuru havayla karşılaşırsa, bir hortum başlayabilir.
Daha yoğun olan soğuk hava, sıcak havanın üzerine çıkarak döngüsel bir hava sütunu oluşturur. Bu sırada sıcak hava, soğuk havanın içinden geçerek yukarı doğru çıkmaya başlar ve bu, yukarı yönlü bir hava akıntısı yaratır. İşte bu hava akıntısı boyunca rüzgarlar eğer ki hızlı bir şekilde hız veya yön değiştirecek olursa, bir hortum başlayabilir.
Bir hortum sadece birkaç saniye boyunca var olabileceği gibi, 3 saati bulan süreler boyunca da yıkım yaratmaya devam edebilir. Ortalama bir hortum 200 metre genişliğindedir, saatte 50 kilometre hızla ilerler ve durmadan önce 10 kilometre kadar yol kat eder. Ancak bundan çok daha büyük ve hızlı hortumlar da mümkündür; örneğin bazı hortumların, saatte 500 kilometreye varan hızlara erişebileceği düşünülmektedir.
Hortumların oluşumundaki fiziksel etkenler
Arşimet Prensibi
Arşimet Prensibi, bir sıvıya batırılmış bir cismin, yer değiştiren sıvının ağırlığına eşit bir kuvvet tarafından kaldırıldığını söyler.Sıvının yoğunluğuna kıyasla nesnenin göreceli yoğunluğu, batacağını veya yüzeceğini belirler.
Merkezde yükselen hava, yine yükselen hava ile çevrili olduğu için daha az dirençle karşılaşır.
Yükselen hava, yükselen havanın yerini almak için yanlardan daha soğuk havanın içeri girmesine neden olan bir vakum oluşturur. Bu, yükselen havayı daha da iten bir rüzgara neden olur.
Açısal Momentum
Sıradan doğrusal momentum (?), bir nesnenin düz bir yol boyunca sabit hızda hareket etme eğiliminin bir ölçüsüdür. Doğrusal momentum hız ve kütleye bağlıdır.Dönme Kuvveti
Bir nesne bir şeyin etrafında döndüğünde, onu döndürmeye devam eden ivme kuvveti.İvme, dönmeyi sürdürmek için hızın yönünün sürekli olarak değişmesine neden olur.
Bir ip üzerinde bir top salladığınızda, ipe bir kuvvet uygularsınız, bu da bir gerginliğe neden olur ve bu da topa bir kuvvet uygular. Aynı zamanda, top zıt yönde eşit miktarda kuvvet uygular. Top, ipe bir kuvvet uygulayarak bir gerginliğe neden olur ve bu da elinize bir kuvvet uygular.
Coriolis Kuvveti
Dönen bir referans çerçevesinde, saat yönünün tersine dönerken hareket yönünün sağına ve saat yönünde dönerken hareket yönünün soluna etki eden bir eylemsizlik kuvvetidir.Bunun nedeni, Dünya'nın doğuya doğru dönmesi, Ekvatora yaklaştıkça daha hızlı ve kutuplarda daha yavaş dönmesidir.
Büyük fırtınalar ve hortumlar ölçeğinde, Coriolis kuvveti havanın merkez etrafında siklonik bir yönde dönmesine neden olur (kuzey yarımkürede saat yönünün tersine, güney yarımkürede saat yönünde).
Kaynaklar:
Son düzenleme:
