Zamanında animasyonlar, tarayıcı oyunları ve interaktif içeriklerle eş anlamlı bir hale gelen Adobe Flash Player, bilindiği üzere 2021’in Ocak ayında kullanıma tamamen kapatıldı. 10 yılı aşkın bir süreç içerisinde kimsenin bilgisayarından eksik etmediği bu yazılım, kayda değer bir kitleye ulaşarak 2011 Avrupa’sındaki internet tarayıcılarının yüzde 90’ında bulunuyordu. Günümüzde ise kurumsal alanlar haricinde adı unutulmaya yüz tutmuş Adobe Flash’ın ilgi çekici öyküsüne siz okurlarımızla birlikte bir bakış atmak istedik. Dilerseniz başlayalım.
90’lı yıllarda internet hızla büyüyordu fakat internetin giriş kapısı olarak nitelendirilen tarayıcıların bu hıza pek ayak uydurduğunu söyleyemeyiz. Zira internet üzerinden paylaşılmak üzere tasarlanan yeni dosya türleri o zamanın tarayıcılarında efektif bir şekilde çalışmıyordu. Bu sorunun çözümü için çeşitli adımlar atılırken eklenti kavramı karşımıza çıktı.
Bilgisayarlarda bağımsız olarak çalışmayan eklentileri tarayıcıların bazı eksikliklerini kapatmaya yönelik ekstra işlevler sunan küçük uygulamalar olarak tanımlamak pek yanlış olmaz. Özellikle video içerikler söz konusu olduğunda yaşattıkları bazı problemlere rağmen bu eklentilerden faydalanmak gerekiyordu. Diğer taraftan çevirmeli ağ çağında, her ekranın çözünürlüğünü tam olarak kullanan videolar bir mucize gibi görünmekteydi. Özetle, yaratıcı internet kültürünün oluşması için büyük bir yeniliğe ihtiyaç vardı ve bu yenilik tahmin edebileceğiniz üzere Adobe Flash yazılımından başkası değil.
Flash’ın Atası: FutureSplash
Charlie Jackson, Jonathan Gay ve Michelle Welsh tarafından 1993 yılında FutureWave adlı bir şirket kuruldu. FutureWave, grafik tabletlere yönelik ilk işletim sistemlerinden biri olan PenPoint için SmartSketch çizim uygulamasını geliştirmişti. SmartSketch ile günümüzün modern SVG formatına benzer şekilde vektörel grafiklere dayalı çizimler oluşturulabiliyordu. Küçük veya büyük ekranlarda görüntülendiğinde aynı kaliteye sahip görseller hazırlamak, tasarım sektörünün o zamanlar üstünde durduğu önemli kriterlerden biriydi.
PenPoint, yeterince destek göremediğinden dolayı başarısız olunca, SmartSketch uygulaması Windows ve Mac işletim sistemlerine taşındı. Daha sonraki süreçte FutureWave yönetimi, programın kullanıcı yelpazesini genişletmeyi hedeflediğinden SmartSketch’e bazı animasyon yetenekleri ekledi. Artık farklı özelliklere sahip olan SmartSketch’in isminde de değişikliğe gidildi ve uygulama, 1995 yılında FutureSplash Animator olarak yayınlandı. Konunun ironik tarafı, aynı yıl içerisinde Adobe’a, Flash’ın atası niteliğindeki uygulamanın yapımcısı FutureWave’i satın alma teklifi götürülmüş fakat şirket bunu reddetmişti. Adobe bu yatırımı değerlendirmediği için rakibi ise harekete geçmekten geri kalmayacaktı.
1996’da piyasaya sürülen FutureSplash Player eklentisi, FutureSplash Animator ile oluşturulan içerikleri çalıştırmasının yanı sıra, web uygulamaları geliştiren en büyük şirketlerden biri konumundaki Macromedia’nın Shockwave Player yazılımıyla da kıyasıya rekabet ediyordu. İnternetteki ağır dosya türlerini oynatabilen ve hatta CD oyunlarında bile kullanılan Shockwave Player’a karşı güçlü bir alternatif niteliğindeki FutureSplash Player, Macromedia cephesinin dikkatini çekmişti. Bunun nedeni, FutureSplash ortamının sınırlı animasyon kullanımı ile şaşırtıcı derecede küçük boyutlu dosya çıktıları oluşturabilmesiydi.
FutureSplash, örneğin sabit bir arka plan üzerinde hareket eden bir nesneyi göstermek için o nesneye ait farklı yerlerde onlarca veya yüzlerce kare çizime ihtiyaç duymaz; yalnızca bahsedilen nesneyi taşımak için gerekli yönergelere sahip olması gerekir. Bu sayede FutureSplash, yüzlerce kilobayt dosyayla çok sayıda çizimi kullanmaya kıyasla, birkaç dakika uzunluğunda videolar oluşturabiliyordu. Bu gibi başka avantajları sayesinde çeşitli sektörlerdeki en büyük şirketlerin web sitelerinde dahi FutureSplash kullanılmıştı. Buna Microsoft ve Disney gibi firmaları pekâlâ örnek gösterebiliriz.
Macromedia ile Flash Doğuyor
1996 yılının sonlarına doğru, Macromedia; FutureWave’i bünyesine katmış, FutureSplash adını da Flash olarak kısaltma kararı almıştı. Ayrıca FutureSplash Animator ise Macromedia Flash olarak yeniden yayınlandı.
Ertesi yıl Flash, internete özel ilk çizgi dizi olarak kabul edilen The Goddamn George Liquor Program’ı oluşturmak için kullanıldı. Daha sonraki süreçte başka bir ilke de ev sahipliği yapan yazılım, ABD merkezli kablolu televizyon kanalı Showtime’ın WhirlGirl dizisinin yayınlamasında da öncü oldu. Flash ile tasarlanan WhirlGirl, hem internette hem de kablolu TV ağında izleyicilere sunulan ilk içerik olarak tarihe geçmişti. Bunlar haricinde TV’de yayınlanan Flash tabanlı çizgi diziler arasında The Powerpuff Girls, My Little Pony: Friendship Is Magic ve Foster’s Home for Imaginary Friends gibi popüler yapımların olduğunu da hatırlatalım.
Macromedia yönetiminde gelişen Flash ortamı, hem tasarımcılar hem de izleyiciler ve kullanıcılar için gittikçe daha ilgi çekici bir hale geliyordu. Bunun en popüler örneği, 1999’da Joe Cartoon tarafından yayınlanan ve internetin ilk viral içeriklerinden biri olan “Frog in a Blender” idi. Konusundan ziyade sınırlı animasyonla ortaya çıkan tasarım, dönemin önemli atılımlarından biri olarak görülüyordu. Frog in a Blender’a ek olarak, aynı yıl Tom Fulp tarafından geliştirilen ve NewGrounds’ta yayımlanan aksiyon-macera oyunu Pico’s School, Flash’ı popüler bir oyun platformuna; NewGrounds sitesini ise tarayıcı oyunlarının merkezine dönüştürmüştü. Bu noktada, Macromedia Flash’ın desteğiyle internetin genişlediğini rahatlıkla söyleyebiliriz.
2000’lerin başında yayınlanan Macromedia Flash 5, nesne yönelimli programlama dili olan ActionScript desteğini kazandığında, teknik açıdan karmaşık ve detaylı; nitelik konusunda ise kaliteli tarayıcı oyunları geliştirmenin önü açılmıştı. Bu yenilikle birlikte Alien Hominid, Farmville, Club Penguin ve Meat Boy gibi Flash platformunu kullanarak büyük kitlelere hitap eden oyunların çıktığını belirtelim. Yazılım, bu yeni sürümüyle birlikte kullanıcıların bilgisayarlarından eksik edemeyeceği bir form haline gelmişti. Zira 2005 yılında, video barındırma servisi YouTube kullanıma açıldı ve büyük ilgi gördü. YouTube’daki videoları izleyebilmek için Flash’ın kullanılması da zorunlu olduğundan, o yıl internete bağlı bilgisayarların büyük bir çoğunluğuna Flash yüklenmişti.
Diğer taraftan bilgisayarlardaki egemenliğini cep telefonlarına da kaydırmak isteyen Macromedia, mobil platformlar düşünülerek hazırlanan Flash içerikleri taşınabilir cihazların kararlı bir şekilde oynatabilmesi için Flash Lite uygulamasını 2003 senesinde telefon üreticilerine sunmuştu.
Tüm bu yaşananların sonunda Adobe, Flash’ın katlanarak artan başarısını göz ardı edemedi ve 2005 yılında sektördeki rakibi Macromedia’yı 3.4 milyar dolara satın aldı. Flash bayrağı artık Adobe’un elindeydi.
Apple ve Adobe Flash
“Flickr’a Ne Oldu?” başlıklı makalemizde de Apple’ın iPhone ile tüm teknoloji dünyasında etki bıraktığından bahsetmiştik. Bu cihaz, sosyal medya deneyimini tamamen yenilediği gibi, interaktif içeriklere olan bakışı da bir çırpıda değiştirmeyi başardı. Apple’ın, mobil bilgi işlemde devrim yaratma hedefiyle iPhone’u piyasaya sürdüğünü biliyoruz ancak Flash, bu denklemin hiçbir zaman bir parçası olamadı ve teknoloji tarihinin en büyük yıkılışına sahne oldu.
Adobe’un Flash’ı devraldıktan sonra geliştirdiği ilk sürüm, Photoshop entegrasyonuna ve Adobe Illustrator’daki benzer çizim araçlarına sahipti. Nitelik bakımından seviye atlayan Flash ile aynı yıl ilk iPhone, Flash desteği olmaksızın piyasaya sürüldü. Dönemindeki akıllı telefonlara göre tam teşekküllü bir internet tarayıcısına sahip olmasına rağmen iPhone, o zamanlar çok yaygınlaşmış Flash tabanlı web sitelerini desteklemiyordu. Bu durum Youtube’un iPhone’larda çalışmayacağı anlamına geldiğinden Google, hızlı bir şekilde karar alarak, iPhone ile ulaşabileceği kullanıcı kitlesini kaybetmemek adına Youtube’daki videoları H.264 formatına dönüştürdü. H.264 formatı sayesinde iPhone cihazların YouTube videolarını özel uygulama içinde oynatabilmesinin önü açılmıştı ve Google’ın iPhone için YouTube uygulamasını da kısa süre içerisinde yayınladığını hatırlıyoruz.
Flash’ın Katili: HTML5
iPhone devriminden sonraki yıl, web sitelerin iskeleti konumundaki kodlama dili HTML5 dikkatleri üzerine toplamıştı. HTML5 ile kodlanan sitelerde Flash’ın çoğu yeteneği herhangi bir ekstra eklenti olmadan rahatlıkla kullanılıyordu. HTML5’in bunu ActionScript ile benzer şekilde çalışan ancak ondan çok daha özgür ve geniş bir kullanım alanı vadeden JavaScript uyumuyla yaptığını da belirtmeden geçmeyelim. HTML5 gelişmesinden sonra Adobe’a yapılan eleştirilerin çoğu, Flash’ın tarayıcıların algılayamayacağı ya da bazı durumlarda silemeyeceği çerezler oluşturmasıydı. Adobe Flash, Apple’dan sonra HTML5 yeniliğinden de büyük bir darbe almıştı.
2008’in sonlarında Adobe, oyunlar gibi Flash içeriğin veya Zengin İnternet Uygulamalarının (RIA) farklı işletim sistemlerindeki varsayılan çalıştırılabilir dosya formatı içerisinde kullanılmasını sağlayan AIR ismindeki yazılımını piyasaya sürdü. Açılımı “Adobe Integrated Runtime” olan bu programı geliştiriciler, çapraz platform olarak çalışabilen web uygulamaları oluşturmak için kullanıyordu. Adobe AIR’ın en büyük avantajı ise Flash Lite ihtiyacını ortadan kaldırmasında gizliydi.
Steve Jobs vs. Flash
Adobe’un, Flash’ın tamamen işlevsel bir mobil sürümünü geliştirmesi uzun yıllar aldı ve Apple’ın kurucusu Steve Jobs bu durumdan pek hoşnut değildi. Teknoloji devinin 2010’daki ilk iPad duyurusunun ardından Steve Jobs, Apple imzalı mobil cihazlarının Flash’ı asla desteklemeyeceğini Flash Üzerine Düşünceler başlığıyla yayınladığı açık mektubunda duyurmuştu. Mektubunda bu kararın nedeni olarak Flash’ın performans, güvenlik ve pil ömrü sorunları yaşatabileceğine değinen Steve Jobs, Flash platformunun “kapalı bir sistem” olduğu da iddia edince eleştirilerin hedefi haline gelmişti. Çünkü kapalı sistem kavramı iOS için de bir nevi geçerliydi.
Steve Jobs’ın 29 Nisan 2010’daki yayınladığı mektuptan yaklaşık iki ay sonra YouTube mobil platformlarda HTML5 tabanlı oynatıcıya geçti. Diğer yandan Apple ilk başta iOS için Flash tabanlı uygulamaların geliştirilmesine izin vermese de ilerleyen dönemde bu yasağı biraz yumuşatma yoluna gitmişti. 2011’de Adobe, Flash Player’ı iOS’tan sonra Android ekosistemine kazandırmayı başardı ama geri dönüşler pek olumlu değildi. Zira uygulamanın Android versiyonu, performans konusunda hayal kırıklığı yaratmış, haliyle Jobs’ın görüşlerini de doğrulamıştı. Tüm bu yaşanılanların sonunda Adobe, 2011’in Kasım ayında mobil cihazlar için Flash Player projesini iptal etmek zorunda kaldı.
Apple’a karşı hazin bir kayıp yaşayan ve yapısı itibarıyla mobil cihazlara uygun olmayan Adobe Flash, bilgisayarlarda uzun zaman boyunca büyük bir kitle tarafından kullanılmaya devam etti. Hatta web ortamındaki Flash oyunlarda ve uygulamalarda GPU hızlandırmalı 3D grafikler oluşturmak için Stage3D isminde bir API sunan Adobe, çöküş dönemindeki Flash’a en parlak günlerini yaşatmıştı. Stage3D’ye rakip olarak JavaScript temelli ve daha güvenli WebGL’in çıktığının da altını çizelim.
Adobe Flash söz konusu olduğunda Apple’ın duruşuna göre hareket eden YouTube, 2015 yılında ise video oynatıcısını tüm cihazlarda varsayılan olarak HTML5’e taşıdı. Dünyanın en büyük video servisinin Flash Player ile tüm iplerini koparmasının ardından Adobe, içerik üretim amaçlı kullanılan Flash altyapısını ise zararın neresinden dönersek kâr düşüncesiyle “Animate” olarak yeniden ayrı bir marka haline getirdi. 2017’den üç yıl sonra da Flash Player desteğinin kesileceği açıklandı.
Adobe Flash’ın Sonu
Adobe’un duyurusunu takiben, tüm modern web tarayıcılarında Flash tabanlı içerikler engellendi. Pandeminin etkili olduğu dönemde kullanıcıların hayatından tamamen çıkan Flash Player, son aldığı yamayla 2 Ocak 2021 tarihinden sonra tamamen işlevsiz bir hale gelerek kapatıldı. Sonraki zamanlarda ise Microsoft, Flash Player’ı Windows’tan kaldıran zorunlu bir güncelleme yayınladı.
Günümüzde Flash, reklam göstermek ve kullanıcılardan kişisel veri toplamak amacıyla Çin’de aktif olarak kullanılıyor. Ayrıca Adobe’un, kurumsal işlere yönelik olarak Flash’ı desteklemeye devam etmek için Harman şirketiyle birlikte çalıştığını biliyoruz.
Flash ile alakalı diğer bir ilgi çekici konunun ise Flashpoint projesi olduğunu söyleyebiliriz. İnternetteki eski tarayıcı oyunlarının kaybolmasını istemeyen gönüllü bir grubun geliştirdiği bu proje, Flash Player ve diğer tarayıcı eklentilerine dayanan oyunları ve uygulamaları korumak için oluşturulmuş. Şimdiye kadar 900GB boyutunda, 100.000’den fazla oyunun bir araya getirildiği bu paketi denemek istiyorsanız Flashpoint’in ana uygulamasını edinmeniz yeterli.
Hepimizin kullandığı Flash Player’ın uzun soluklu yolculuğunu sizlerle birlikte irdelemiş olduk. Peki siz ne düşünüyorsunuz? Flash Player’ı ve onunla hazırlanmış Grafi2000 animasyonlarını özlüyor musunuz?
