Yaygınlaşan Standart: PCI Express 5 (PCIe 5.0) Nedir?

Intel’in Ekim 2021’de 12. Nesil Alder Lake platformunu tanıtmasıyla birlikte PCIe 5.0 teknolojisi ilk kez son tüketicilere ulaşmaya başladı. Öte yandan rakibi AMD, Ekim 2022’de Ryzen 7000 Serisi işlemcileri ve AM5 platformuyla birlikte yeni PCIe standardını müşterileriyle buluşturdu. Peki PCIe 5.0 tam olarak nedir ve yükseltme yapmaya değer mi? Bir cihaz alırken bu desteğe dikkat etmeli misiniz?

PCI Express (PCIe) Nedir?

PCIe 5.0 hakkında konuşmadan önce genel olarak PCIe (Peripheral Component Interconnect Express) arayüzlerinden bahsedelim. PCI Express veya kısaltılmış haliyle PCIe, ekran kartları, SSD’ler, video kayıt kartları ve ses kartları dahil olmak üzere çeşitli çevre birimlerini bilgisayarımıza bağlamamıza olanak tanıyan biricil ara bağlantı teknolojisidir. Anakartınızın modeline göre farklı bileşenleri takabileceğiniz, birbirine paralel uzanan uzun yuvalar bulunur. Ayrıca M.2 SSD’leri taktığımız yuvalar da PCIe arayüzü sayesinde diğer cihazlarla iletişim kurar.

İlk PCIe standardı 2003 yılında duyuruldu ve PCI, PCI-X ve APG gibi eski standartların yerini almak üzere piyasaya sürüldü. Yıllar içinde standartta güncellemeler yapılırken hız ve bant genişliğinde önemli artışlar yapıldı.

Anakartınızda yer alan PCIe konnektörleri farklı cihazlara uygun olacak şekilde değişiklik boyutlarda geliyor ve şerit sayısına göre tanımlanıyor. Bahsi geçen şeritler x1, x2, x4, x8, x16 ve x32 şeklinde ifade ediliyor. Böylelikle bir yuvanın sunabileceği toplam bant genişliği de belirlenmiş oluyor.

Örneğin bir PCIe 4.0 x16 yuvası yaklaşık 64 GBps’lik bant genişliği sunuyor. Bu hız üst segment ekran kartları ve diğer tüm cihazlar için fazlasıyla yeterli. X4 yuvaları genellikle M.2 ve PCIe SSD’ler tarafından kullanılırken, x1 PCIe yuvaları USB hub’lar, Ethernet portları ve benzer düşük bant genişliğine sahip cihazlar için daha uygun. 32 şeritli PCIe yuvaları tüketici sınıfı elektronik cihazlarda pek yaygın değil ve çok pahalı. Ek olarak, bir şeridin bant genişliğinin veri gönderme ve alma açısından ikiye ayrıldığını vurgulamak gerekiyor.

PCI-SIG gibi oluşumlar sürekli olarak bağlantı teknolojilerini geliştirirken ihtiyaca göre yeni standartlar kullanıma sunuyor. Hatta PCI-Express 7.0 teknolojilerinin temelleri çoktan atıldı bile. 2021 yılında en yeni sürümü (PCIe 5.0) kullanan cihazlar ortaya çıkmaya başladı. Her zaman olduğu gibi yeni ara bağlantı teknikleri ilk olarak kurumsal pazarda kullanıldı. 2022 yılının ortalarından itibaren son tüketicilerin satın alabileceği SSD’leri görmeye başladık. Intel ve AMD’nin yeni platformuyla birlikte artık üreticiler de Gen5 destekli ürünlerini daha rahat piyasaya sürüyor, her geçen gün yeni ürünlerin sayısı artıyor.

Aslına bakarsanız PCIe 4.0 başta son tüketiciler olmak üzere teknoloji dünyası için halen fazlasıyla yeterli. Gen5 beklenen çok daha hızlı hayatımıza girmeye başladı. Bu da özellikle yüksek performanslı bilgi işlem tarafında çalışanların işine yaradı.

PCI Express 5.0 söz konusu olduğunda açığa kavuşturulması gereken çok şey var. Biz de bunun için buradayız.

PCIe 5.0 Nedir?

PCIe 5.0, Gen 4’e kıyasla iki kat daha fazla veri aktarımı sağlayan yeni bir PCIe standardı. Bant genişliğinin artmasıyla birlikte, öncelikle SSD’lerde olmak üzere tüm harici bileşenler daha yüksek performans seviyelerine ulaşabiliyor. Bant genişliğinin iki katına çıkması aslında oldukça olağan bir durum ve yaklaşık her dört yılda bir gerçekleşiyor. Ancak artan destekle birlikte bu hızlardan faydalanabilecek cihazları görmek daha önemli.

Şu anda AMD AM5 ve Intel LGA1700 anakartlar çeşitli şekillerde PCIe 5.0 desteği sunuyor. Belki de siz bu kelimeleri okurken çok farklı işlemci serileri piyasaya çıkmış olacak. Şu an için piyasada çok az sayıda PCIe 5.0 cihaz mevcut. Ekran kartları için Gen4 fazlasıyla yeterli. 13-14 GB/sn gibi hızlara erişebilen SSD’ler ise günden güne yaygınlaşıyor. 5.0 arayüzünü kullanan ekran kartları ise en azından 2024 yılına kadar piyasaya sürülmeyecek.

PCIe 4.0 mevcutta en yaygın ve en çok kullanılan standart. Önceki tüm sürümler gibi geriye dönük uyumlu ve 16 GTps’ye (saniyede gigatransfer) kadar hız ve 64 GBps bant genişliği sunmakta. PCIe 5.0 ise bant genişliği, gigatransfer ve frekans hızlarını iki katına çıkarıyor; 32 GTps aktarım hızı, x16 yapılandırmasında 128 GBps bant genişliği ve 32 GHz frekans.

Bu bölümü geçmeden önce bir noktaya daha değinelim. PCIe 5.0 adını taşıyan güç kaynaklarını duymuşsunuzdur. PSU’lar donanımlara güç sağlar ve veri aktarımıyla hiçbir ilgisi yok. PCIe 5.0 ve standardı kullanan cihazlar için hazırlanan yönergeler, yeni ATX 3.0 PSU‘ların ve yeni 16 pinli 12VHPWR kablosunun nasıl çalışması gerektiğini de tanımlıyor. Temel olarak bilmeniz gereken tek şey, bir PCIe 5.0 cihazına güç sağlamak için PCIe 5.0 güç kaynağına ihtiyacınız yok. Güç ünitelerinde PCIe 5.0 etiketini görüyorsanız bu genel anlamda “16-pin 12VHPWR” pinli konnektörleri ifade ediyor.

PCIe 5.0’a Geçilir mi? 4.0 ile Farkı Ne?

Nihayetinde, bir ürün teorik olarak ne yapabildiğinden ziyade pratikte bize neler sunacağına bakarak değerlendirilir. Daha hızlı cihazların geliştirilmesi için PCIe 5.0 var olmalı ve olacak da. Peki PCIe 5.0’a kimler ihtiyaç duyuyor?

PCIe 5.0’ı destekleyen ekran kartları halen piyasaya çıkmadı. SSD’ler ilk etapta pahalı da olsa perakendecilerdeki yerini aldı. Peki gerekli mi? Açıkçası ofis, oyun ve gündelik kullanım için PCIe 4.0, hatta 3.0 bile halen yeterli. Ancak sürekli olarak dosya aktarımı yapıyorsanız, video/grafik işleriyle ilgileniyorsanız ve zamandan tasarruf etmek istiyorsanız Gen5 SSD’ler sizin için bir nimet olabilir. Yeni standart, hız ve bant genişliğindeki artış sayesinde makine öğrenimi ve yapay zeka, veri merkezleri ve diğer yüksek performanslı bilgi işlem ortamları için çok daha kullanışlı.

Yaygın tüketici ve oyun sınıfı bilgisayarların bu kadar yüksek hızlara ihtiyacı yok. Bir örneklendirme yapacak olursak, halen çok güçlü olan GeForce RTX 2080 Ti ekran kartı PCIe Gen 3 x16 yuvasında mevcut bant genişliğini tam olarak kullanamıyor. Yani ekran kartları için hiçbir anlamı yok. SSD tarafında ise seçimler kişiye göre değişebilir.

PCIe 5.0 standardı, aktarım hızları ve bant genişliği açısından Gen 4 ile karşılaştırıldığında gerçekten önemli bir yükseltme. Sadece cihazların CPU ile daha hızlı iletişim kurmasını sağlamakla kalmıyor, aynı zamanda büyük veri yığınlarının daha az gecikmeyle aktarılmasına imkan tanıyor.

Elbette yeni olan daha iyidir. Ancak bu avantajların çoğunlukla kağıt üzerinde olduğunu ve birçok dosyanın büyük aktarımları dışında, PCIe 4 ile 5 arasında, hatta PCIe 3 ile 4 arasında gerçek dünyada çok fazla performans artışı olmadığını belirtmek gerekiyor. Sonuç olarak, günümüz için konuştuğumuzda birçok kişi için gereksiz.

Bununla birlikte, PCIe 5.0 SSD’ler için yapılan olumlu yorumlar gayet doğal zira artan bant genişliği sıralı okuma ve yazma hızlarını iki katına çıkarabiliyor. Bu da büyük dosyalarla uğraşırken işleri çok daha hızlı halletmemizi sağlıyor.

PCIe 5.0’a geçiş, en azından standarttan tam olarak yararlanan GPU’lara sahip olana kadar grafik performansında büyük bir gelişme sunmayacak. NVIDIA ve AMD’nin mevcut nesil ekran kartları da genellikle PCIe 4.0’ın tüm bant genişliğini kullanmıyor.

PCI Express 5.0 Desteği

Daha önce söylediğimiz gibi, Intel tarafında 12. Nesil Alder Lake veya 13. Nesil Raptor Lake işlemcilerden birine, ayrıca PCI Express 5 destekli bir anakarta (600 ve 700 serisi) sahip olmalısınız. AMD tarafında ise Ryzen 7000 ve 7000X3D serisinde Gen5 desteği (600 serisi anakartlar) sunuluyor. Uyumlu anakartların sayısı da halen kısıtlı.

PCIe 5.0 aygıtlarını kullanabilmek için anakartınızı, CPU’nuzu ve hatta belleğinizi yükseltmeniz gerekebilir. Bu da birçok araştırma gerektiriyor ki işin bir de maliyet kısmı var. Yani yüksek miktarlarda harcama yapabilirsiniz. Ayrıca farklı anakartların farklı seviyelerde PCIe 5.0 desteği sunduğunu ve daha fazla PCIe 5.0 yuvasına sahip anakartların daha pahalı olduğunu belirtelim.

PCIe Gen5 Geri Dönük Uyumlu mu?

Cevap doğrudan evet. PCIe 5.0, tüm PCIe nesilleri gibi hem geriye hem de ileriye dönük olarak uyumlu. Özetle, bir PCIe 5.0 cihazı PCIe 4.0 yuvasına veya bir PCIe 4.0 cihazı PCIe 5.0 yuvasına takabilirsiniz.

PCIe 5.0 hızlarından yararlanmak için her iki tarafında bunu desteklemesi gerekiyor. PCI Express 5 yuvasına Gen4 SSD takarsanız yine sürücünün ulaştığı maksimum hızı alırsınız. Benzer şekilde, PCIe 4.0 yuvaya yeni nesil PCIe 5.0 SSD taksanız bile anakartın kısıtlamasından dolayı Gen4 hızlarında takılı kalırsınız.