1980
Ocak
Ocak
- 2 Ocak 1980 günü Türk Silahlı Kuvvetlerinin uyarı mektubu kamuoyuna açıklandı. Muhtıra, Cumhurbaşkanı Fahri Korütürk tarafından Başbakan Süleyman Demirel ve Ana Muhalefet Lideri Bülent Ecevit'e verildi. Dikkate alınmadı.
- 2 Ocak 1980 günü Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, kendisiyle görüşmeye gelen Korkut Özal'a, "Necmettin Erbakan'ın kaypak politikasından rahatsız olduklarını, dinin politikaya alet edilmemesi gerektiğini" söyledi.
- 3 Ocak 1980 günü Ülkücü militan Cevdet Karakaş, Elâzığ'da bir öğretmeni yaraladı.
- 17 Ocak 1980 günü TBMM'de, derneklerin siyasi faaliyetlerini engelleyen yasa değişikliği teklifi CHP ve MSP oylarıyla reddedildi.
- 22 Ocak 1980 günü İzmir'de TARİŞ'e bağlı fabrikalarda silah ve patlayıcı madde bulunduğuna dair haberler üzerine TARİŞ'in 5 ünitesinde arama yapan polislere ateş açılması sonucu Tariş Olayları başladı.
- 24 Ocak 1980 Süleyman Demirel Hükûmeti, "24 Ocak Kararları"nı açıkladı. Dolar 35 liradan 70 liraya çıkarıldı. Birçok ürüne büyük zamlar yapıldı. Bülent Ecevit, "Demirel'in rejimi değiştirmeye çalıştığını, işçilerin bu kararlara karşı çıkıp haklarını almaları gerektiğini" söyledi.
Şubat
- 2 Şubat 1980 günü Ankara'da silahlı bir gruba müdahale eden askerlerden Piyade Er Zekeriya Önge, sol görüşlü militan Erdal Eren tarafından vurularak öldürüldü. Kalaslar arasında saklanan Eren, silahıyla beraber yakalandı.
- 3 Şubat 1980: Maraş Katliamı'nın ve öldürülen emniyet müdürü Cevat Yurdakul'un müdahil avukatlarından Halil Sıtkı Güllüoğlu öldürüldü.
- 7 Şubat 1980 günü Uğur Mumcu, Erdal Eren tarafından öldürülen Zekeriya Önge'nin ölümünden duyduğu üzüntüyü yazdı: "... atılan kurşunla öldürülen inzibat eri Zekeriya Önge'nin ana ve babası da gözyaşları içinde, bağırlarına taş basıyor... Akıtılan kanı, bir başkasının kanı ile temizlemeye olanak yoktur; hele akıtılan kan yoksul bir inzibat erinin kanıysa..."
- 8 Şubat 1980 günü İstanbul'da Migros'a ait yiyecek maddeleri satan 6 kamyon kaçırıldı, yiyecekler yağma edildi, kamyonlar tahrip edildi.
- 8 Şubat 1980 günü Ankara'da 4 mağaza yağma edildi.
- 9 Şubat 1980 günü Yedikule, İstanbul'da polis karakolu, DEV-SOL militanları tarafından basıldı, bir polis öldürüldü, 3 polis yaralandı.
- 11 Şubat 1980 günü sağ görüşlü militan Cevdet Karakaş, sol görüşlü avukat Erdal Aslan'ı öldürdü. 12 Eylül'den sonra 4 Haziran 1981'de idam edildi.
- 11 Şubat 1980 günü ODTÜ öğrencileri ile jandarma çatıştı, yaralananlar oldu. Ankara-Eskişehir yolu öğrenciler tarafından trafiğe kapatıldı.
- 11 Şubat 1980 günü Uğur Mumcu, teröre tepki gösterdi: "Daha önce de Ankara'da bir inzibat erimiz (Zekeriya Önge) şehit edildi... Bütün bunlar, terörizmin yeni bir aşamada olduğunu kanıtlayıcı örneklerdir. Bu saldırı ve cinayetler, devrimcilik, solculuk, ilericilik gibi etiketler altında yapılıyorsa, bunları en ağır biçimde kınamak ilerici basın olarak bizim görevimizdir. Yoksul bekçilere, inzibat erlerine, devlet polisine, jandarmasına kurşun sıkmak, alçakça işlenmiş cinayetlerdir hem de ayrıca bu tür eylemler, devrimciliğe, solculuğa, sosyalistliğe ihanettir."
- 14 Şubat 1980 günü İstanbul'da dükkânlar önceki günlerde yapılan tehditler nedeniyle kapalı kaldı. Fırıncılar evlerinden asker zoruyla getirildi. Asker korumasıyla ekmek satıldı.
- 17 Şubat 1980 günü Sıkıyönetim Koordinasyon Başkanı, Sıkıyönetim Koordinasyon Toplantısı'nda konuştu: "Lenin'den örnekler verilerek, 'Vurmadan devrilmez ve bekleyerek devrim olmaz.' denilerek anarşi körüklenmektedir. 'Rus askerine selam dur, Türk askerini arkadan vur.' şeklinde slogan atılmaktadır."
- 17 Şubat 1980 günü Sıkıyönetim Koordinasyon Toplantısı'nda İstanbul Sıkıyönetim Komutanı'ndan Süleyman Demirel'e eleştiri: "Öncelikle siyasi partilerimizin sanki her taraf güllük gülistanlıkmışçasına izahı mümkün olmayan bir serinkanlılık ve vurdumduymazlık içinde parlamentoda politik anarşiyi tahrik etmeleri ve bunu televizyon ekranına ve radyosuna sirayet ettirmeleri terörü giderek güçlendirmektedir."
- 18 Şubat 1980 günü CHP'li Kemal Kayacan ile görüşen Kenan Evren, CHP ve AP'nin uzlaşmasını istedi: "Bizim dileğimiz, bizi istemediğimiz yollara itmemenizdir. İki büyük parti anlaşıp problemleri hâlle başlarsa büyük bir ferahlık duyacağız. Onlardan bu fedakârlığı bekliyoruz ve bunu beklemek de hakkımızdır."
- 20 Şubat 1980 günü sağ görüşlü militan Cengiz Baktemur, Malatya Doğanşehir Cumhuriyet Halk Partisi Gençlik Kolları Başkanı Hasan Doğan'ı öldürdü. 12 Eylül'den sonra 30 Nisan 1982'de idam edildi.
Mart
- 5 Mart 1980 günü banka soyan 3 soyguncu, 2 eri öldürdü.
- 11 Mart 1980 günü yurt sathında 7'si kurşuna dizilerek olmak üzere toplam 13 kişi öldürüldü.
- 16 Mart 1980 günü Van Cezaevi'nden tünel kazılmak suretiyle 33 mahkûm kaçtı.
- 17 Mart 1980 günü Ankara Sıkıyönetim Komutanı, Sıkıyönetim Koordinasyon Toplantısı'nda konuştu: "Türk Mimar Mühendisler Odası Birliği bizce sabıkalı bir yerdir. Adam öldürmekten 24 yıl ağır hapse mahkûm olan Mahmut Esat Güven, burada iki tabanca ile birçok parlamentere ders verirken yakalanmıştır."
- 18 Mart 1980 günü Siverek'teki cenaze töreninde çıkan çatışmada 5 kişi, ülkenin diğer yerlerinde 3 kişi öldürüldü.
- 19 Mart 1980 günü Maden-İş Sendikası 39 iş yerinde daha grev başlattı.
- 19 Mart 1980 günü Diyarbakır'da sinemada eşinin gözleri önünde Ömer Koç adlı bir üsteğmen öldürüldü.
- 21 Mart 1980 günü yurt sathında 8 kişi öldürüldü.
- 22 Mart 1980 günü TBMM'de yapılması gereken cumhurbaşkanı seçimi yapılmadı.
- 25 Mart 1980 günü Adana ve Osmaniye cezaevlerinden 9'u sağ, 1'i sol 10 mahkûm kaçtı.
- 28 Mart 1980 günü Mardin'in Derik ilçesinde çıkan çatışmada bir yüzbaşı, bir astsubay ve bir er öldü.
- 28 Mart 1980 günü İstanbul'da bir MİT görevlisi öldürüldü.
- 31 Mart 1980 günü Kenan Evren, Millî Savunma Bakanı Ahmet İhsan Birincioğlu'na yeni cumhurbaşkanının bir an önce seçilmesi gerektiğini söyledi.
- 31 Mart 1980 günü Van Cezaevi'nden 58 kişi daha kaçtı.
- 31 Mart 1980 günü İstanbul'da bombalı pankart indirmeye çalışan 2 polis paramparça oldu.
- 31 Mart 1980 günü 10 şehirde toplam 11 kişi öldürüldü.
Nisan
- 2 Nisan 1980 günü yurt sathında 11 kişi öldürüldü.
- 2 Nisan 1980 günü Bülent Ecevit, bir Belçika televizyonuna, "Cumhurbaşkanı seçimi gecikirse darbe dâhil başka ihtimaller ortaya çıkabilir. Demirel bunalım üstüne bunalım yaratıyor." dedi.
- 6 Nisan 1980 günü Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk'ün görev süresi sona erdi. TBMM'de yine cumhurbaşkanı seçimi yapılmadı. 12 Eylül 1980'e kadar aylarca cumhurbaşkanı seçilemedi.
- 8 Nisan 1980 günü Tokat’ın Niksar ilçesinin Cumhuriyet Savcısı Nihat Gerçek öldürüldü. 12 Eylül Darbesi'nden sonra yapılan yargılamalarda Ülkücü Gençlik Derneği (ÜGD) üyesi 2 sanık; Seyfettin Top ve Abdullah Adakan suçlu bulunarak idama mahkûm edildi.
- 16 Nisan 1980 günü İstanbul'da Amerikalı bir astsubay ile bir Türk arkadaşı, Ahmet Saner ve Kadir Tandoğan (12 Eylül'den sonra 25 Haziran 1981'de idam edildiler.) adlı sol görüşlü militanlar tarafından öldürüldü. Gaziantep'te bir polis, Mardin'de 2 öğrenci, Aydın'da bir öğretmen, Ankara ve İstanbul'da 2 işçi öldürüldü.
- 17 Nisan 1980 günü CHP Adana İl Başkanı Avukat Ahmet Albay, MHP il binasından verilen talimatla ülkücü militan Selahattin Büyüköztekin tarafından silahlı saldırıya uğradı. Otomobiline binecekken kurşunlanan Albay, iki hafta sonra hastanede öldü.
- 21 Nisan 1980 günü İstanbul'da adliyeye götürülen 23 tutuklu kaçtı.
- 22 Nisan 1980 günü yurt sathında 20 kişi öldürüldü.
- 24 Nisan 1980 günü Kenan Evren, not defterine, "Durum hiç de iyi değil. Hiçbir şeyin hâlledildiği yok. Galiba sonunda bu işe müdahale etmek zorunda kalacağız." yazdı.
- 25 Nisan 1980 günü sol görüşlü Seyit Konuk, İbrahim Ethem Coşkun ve Necati Vardar adlı militanlar, İzmir'de müteahhit Nuri Yapıcı'yı öldürdüler. Yurt sathında 15 kişi öldürüldü.
- 28 Nisan 1980 günü yurt sathında 21 kişi öldürüldü.
- 29 Nisan 1980 günü sol görüşlü Seyit Konuk, İbrahim Ethem Coşkun ve Necati Vardar adlı militanlar, MHP İzmir il yöneticisi eczacı Turan İbrahim'i öldürdüler. 12 Eylül'den sonra 13 Mart 1982'de idam edildiler.
Mayıs
- 5 Mayıs 1980 günü Kenan Evren, Süleyman Demirel'e "cumhurbaşkanlığı meselesinin bir an önce hâlledilmesi gerektiğini" söyledi. Demirel, "Evet, iş o noktaya geldi. Mareşal Tito'nun cenaze töreni için Belgrad'a gideceğim. Orada Ecevit'le buluşacağız. Orada kendisiyle bu konuyu konuşacağım." dedi.
- 5 Mayıs 1980 günü Süleyman Demirel'in yanından ayrılıp Genelkurmaya gelen Kenan Evren, Haydar Saltık'a bütün müdahale hazırlıklarının tamamlanmasını emretti. "Bu partilerin memleketi felakete sürüklemesine daha fazla seyirci kalamayız." dedi.
- 15 Mayıs 1980 günü televizyondan canlı olarak yayımlanan Regaip Kandili mevlitinde Atatürk'e yuh çekildi ve "Lanet olsun." diye bağırıldı.
- 18 Mayıs 1980 günü Kenan Evren ve kuvvet komutanları toplantı yaptı. Müdahaleden başka çıkar yol kalmadığına karar verildi.
- 18 Mayıs 1980 günü Bülent Ecevit, "Demirel kadar yıkıcı bir kişi daha olsa memleket çoktan batardı." dedi.
- 27 Mayıs 1980 günü MHP Genel Başkan Yardımcısı Gün Sazak evinin önünde öldürüldü.
- 28 Mayıs 1980 günü Çorum Olayları patlak verdi. Olaylar sonunda 57 kişi öldü. 100'den fazla kişi yaralandı, Alevilerin iş yeri ve evleri tahrip edilip yağmalandı ve yakıldı.
- 30 Mayıs 1980 günü yurt sathında 20 kişi öldürüldü.
Haziran
- 4 Haziran 1980 günü Haydar Saltık, hazırlanan "Bayrak Harekât Emri"ni Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren'e sundu.
- 7 Haziran 1980: CHP Kayseri İl Başkanı Mustafa Kulkuloğlu öldürüldü.
- 7 Haziran 1980 günü THKP/C-Devrimci Yol militanı İlyas Has, Bekçi Süleyman Tosun'u öldürdü. 12 Eylül'den sonra 7 Ekim 1984'te idam edildi.
- 8 Haziran 1980 günü Süleyman Demirel, "Siyaseti kan davası yapmamak lazımdır." dedi.
- 9 Haziran 1980 günü dolar 78 lira oldu.
- 9 Haziran 1980 günü sol görüşlü militan Ali Aktaş (Ağtaş), evinde eşi ve çocuklarıyla yatmakta olan sağ görüşlü birini dışarı çıkarmak için evin önünde silah sıktı, beklediği kişiyi dışarı çıktığı an ateş açarak öldürdü. 12 Eylül'den sonra 23 Ocak 1983'te idam edildi.
- 15 Haziran 1980 günü Necmettin Erbakan, "Demirel'i falakaya yatırdık, elimizde sopa bekliyoruz. Bir şartımız bile kabul edilmezse desteği geri alacağız." dedi.
- 17 Haziran 1980 günü 15. dönem CHP milletvekili ve CHP'nin Nevşehir İl Başkanı Zeki Tekiner, CHP üyesi Yavuz Yükselbaba’nın bakkal dükkânında Ülkücüler tarafından kurşunlanarak öldürüldü. Ertesi gün düzenlenen cenaze törenine de çapraz ateş açıldı. Çok sayıda kişi yaralandı.
- 24 Haziran 1980 günü Milliyetçi Hareket Partisi Gaziosmanpaşa İlçe Başkanı Ali Rıza Altınok öldürüldü.
- Haziran 1980'de 627 olay oldu, 230 kişi öldü, 466 kişi yaralandı.
Temmuz
- 1 Temmuz 1980 günü Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren ve diğer komutanlar toplantı yaptı. Müdahalenin 11 veya 12 Temmuz günü yapılması kararlaştırıldı.
- 3 Temmuz 1980 günü yapılan güven oylamasında Süleyman Demirel Hükûmeti güvenoyu aldı. Kenan Evren, bu durumun müdahale planını bozduğunu düşündü.
- 7 Temmuz 1980 günü Kenan Evren, müdahale emirlerinin uygulanmamasını emretti.
- 8 Temmuz 1980 günü Kenan Evren'in evinde toplanan komutanlar, müdahale tarihini erteledi.
- 15 Temmuz 1980 günü CHP İstanbul Milletvekili Abdurrahman Köksaloğlu, Şişli'deki iş yerinde 2 militan tarafından gerçekleştirilen silahlı saldırıda öldürüldü.
- 19 Temmuz 1980 günü 12 Mart döneminin başbakanı Nihat Erim; Dragos, İstanbul'daki deniz kulübünün önünde DEV-SOL militanları tarafından öldürüldü. Bülent Ecevit ve Alparslan Türkeş millî birlik çağrısında bulundu.
- 20 Temmuz 1980 günü Kırıkkale'de 23 yaşındaki sol görüşlü Adem Güler, silahlı saldırıda öldürüldü.
- 20 Temmuz 1980 günü Hürriyet gazetesi, "Sıra Sizde" başlığıyla siyasetçilere seslendi: "Terör artık vatandaşları ortadan kaldırmakla yetinmiyor, demokrasiyi de yıkıyor. Sırada bizden çok sizler varsınız. Belinizde tabancanız, yanınızda koruma polisiniz de olsa sizi kimse kurtaramayacaktır. O hâlde kaderinize razı olun."
- 21 Temmuz 1980 günü gazeteci Uğur Mumcu, "Savaşın Böylesi..." başlıklı yazısında, "İşçisiyle, köylüsüyle, öğrencisi, öğretim üyesiyle, askeri ve sivili ile, okumuşu ve okumamışı ile yurttaşların kanını bu ölçüde sorumsuzca akıtan bir başka 'çok partili hayat' var mı yeryüzünde?" diyerek siyasileri eleştirdi.
- 22 Temmuz 1980 günü eski DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler öldürüldü.
- 24 Temmuz 1980 günü Çankaya'da siyasi parti liderleri buluştu. Olumlu bir sonuç çıkmadı.
- Temmuz 1980'de 797 olay oldu, 341 kişi öldü, 510 kişi yaralandı.
Ağustos
- 1 Ağustos 1980 günü Fatsa, Ordu'da eski MHP'li yöneticinin evi DEV-YOL militanları tarafından kurşun yağmuruna tutuldu. 12 ve 13 yaşlarında 2 kız çocuğu öldü, 14 yaşındaki abileri yaralandı.
- 1 Ağustos 1980 günü yurt sathında 24 kişi öldürüldü.
- 4 Ağustos 1980 günü yurt sathında 19 kişi öldürüldü.
- 5 Ağustos 1980 günü yurt sathında 13 kişi öldürüldü.
- 6 Ağustos 1980 günü yurt sathında 16 kişi öldürüldü.
- 7 Ağustos 1980 günü yurt sathında 15 kişi öldürüldü.
- 9 Ağustos 1980 günü yurt sathında 17 kişi öldürüldü.
- 11 Ağustos 1980 günü yurt sathında 19 kişi öldürüldü.
- 12-13-14 Ağustos 1980 Ramazan Bayramı günlerinde yurt sathında 27 kişi öldürüldü.
- 15 Ağustos 1980 günü yurt sathında 19 kişi öldürüldü.
- 16 Ağustos 1980 günü MHP Adana Kadın Kolları Başkanı Mürüvvet Kekilli, evinde komünist militanların saldırısına uğradı. Kekilli 12 Eylül'de öldü.
- 17 Ağustos 1980 günü yurt sathında 14 kişi öldürüldü.
- 18 Ağustos 1980 günü yurt sathında 14 kişi öldürüldü.
- 23 Ağustos 1980 günü yurt sathında 10 kişi öldürüldü.
- 26 Ağustos 1980 günü yurt sathında 19 kişi öldürüldü.
- 26 Ağustos 1980 günü Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren ve diğer komutanlar toplantı yaptı. Müdahalenin 12 Eylül günü yapılması kararlaştırıldı. Son hazırlıklar yapıldı, müdahale planı gözden geçirildi.
- 28 Ağustos 1980 günü yurt sathında 17 kişi öldürüldü.
- 29 Ağustos 1980 günü yurt sathında 12 kişi öldürüldü.
- 30 Ağustos 1980 günü yurt sathında 17 kişi öldürüldü.
- 30 Ağustos 1980 günü Necmettin Erbakan, 30 Ağustos Zafer Bayramı kutlama törenlerine katılmadı. Kenan Evren tepki gösterdi.
- Ağustos 1980'de toplam 358 kişi öldü, 368 kişi yaralandı.
- 1980 yılının ilk 8 ayında ölü sayısı 1.900'ü geçti.
Darbe yılı:Eylül
- 5 Eylül 1980 günü "millî menfaatlere aykırı politika izlediği, Avrupa Ekonomik Topluluğuna girmeye teşebbüs ettiği, İslam Dünyası'na karşı Batı yanlısı politika takip ettiği" gerekçesiyle Millî Selamet Partisi tarafından TBMM'ye verilen ve Cumhuriyet Halk Partisi tarafından desteklenen gensoru önergesinin 231 oyla kabul edilmesi sonucunda Dışişleri Bakanı Hayrettin Erkmen'in bakanlık görevi sonlandırıldı.
- 6 Eylül 1980 günü Necmettin Erbakan ve partisinin Konya'da düzenlediği Kudüs Mitingi'nde İstiklâl Marşı protesto edildi, Arapça pankartlarla yürüyüş yapıldı, şeriat sloganları atıldı.
- 7 Eylül 1980 günü Viranşehir, Urfa'da okullarda Türk bayrağı çektirip İstiklal Marşı söyleten Asteğmen İlyas Bayraktutar, PKK tarafından işkenceyle öldürüldü.
- 12 Eylül 1980 günü Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren ve kuvvet komutanlarından oluşan Millî Güvenlik Konseyinin liderliğinde Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından emir komuta zincirine uyularak 12 Eylül Darbesi gerçekleştirildi.
SON
