Bellek kapasitesi kadar, hız (frekans) ve zamanlama değerleri de sistem performansını belirler. RAM, işlemciyle en sık iletişim kuran bileşendir ve saniyede milyarlarca okuma-yazma işlemi yapar. Bu işlemler arasındaki küçük gecikmeler bile genel sistem tepkisini etkiler. Bu konuda da bunlar üzerine bir dalış yapacağız.
1. XMP / DOCP / EXPO Nedir?
RAM’ler varsayılan olarak düşük hızlarda (ör. 2133 MHz) çalışır. XMP (Intel) ve DOCP/EXPO (AMD) profilleri, üretici tarafından test edilip onaylanmış hız ve zamanlama ayarlarını BIOS üzerinden otomatik olarak etkinleştirir. Yani üretici tarafından önceden hazırlanmış bir Overclock profilleridir.
1.1 XMP / DOCP / EXPO nasıl aktifleştirilir?
Bu profilin yönergesi, BIOS arayüzünüze göre değişmekte fakat genel olarak aşağıdaki yönergeler ile profilinizi aktifleştirebilirsiniz.
Profili açtıktan sonra Windows’a döndüğünüzde CPU-Z ile Memory sekmesinden “DRAM Frequency” değerini kontrol ediniz.
Bunlar RAM’in “komut al – satır aç – sütuna eriş – veriyi oku” sırasındaki toplam gecikmeyi belirler.
Gerçek gecikme süresini (nanosaniye cinsinden) hesaplamak için:
Formül: (CL / Frekans) × 2000
Örnek hesaplama:
İdeal noktalar genellikle:
Kısaca:
Optimum örnek: DDR4 3600 MHz CL16 veya DDR5 6000 MHz CL30
Performans/fiyat açısından en mantıklı eşik bu olacaktır.
Okuduğunuz için teşekkürler.
Kaynakça:
What Are Memory Timings? CAS Latency, tRCD, tRP, & tRAS (Pt 1)
What Is CAS Latency in RAM? CL Timings Explained
Cruicial.com
Jedec.org
RAM Zamanlaması Nedir? CAS, RAS, tRCD, tRP ve tRAS Gecikmeleri Neden Önemli?
1. XMP / DOCP / EXPO Nedir?
RAM’ler varsayılan olarak düşük hızlarda (ör. 2133 MHz) çalışır. XMP (Intel) ve DOCP/EXPO (AMD) profilleri, üretici tarafından test edilip onaylanmış hız ve zamanlama ayarlarını BIOS üzerinden otomatik olarak etkinleştirir. Yani üretici tarafından önceden hazırlanmış bir Overclock profilleridir.
1.1 XMP / DOCP / EXPO nasıl aktifleştirilir?
Bu profilin yönergesi, BIOS arayüzünüze göre değişmekte fakat genel olarak aşağıdaki yönergeler ile profilinizi aktifleştirebilirsiniz.
- Bilgisayarınızı yeniden başlatın.
- BIOS’a girin (BIOS'a nasıl girilir?).
- AI Tweaker / OC / Advanced Memory Settings kısmına girin.
- XMP / DOCP / EXPO’yu Enabled / Profile 1 yapın.
- Kaydedip (F10) çıkın.
Profili açtıktan sonra Windows’a döndüğünüzde CPU-Z ile Memory sekmesinden “DRAM Frequency” değerini kontrol ediniz.
2. RAM Zamanlaması Nedir?
Komutlar arasında geçen saat döngüsü (clock cycle) sayısıdır. Örneğin “16-18-18-38” biçiminde yazılan dört sayı, RAM’in birincil zamanlamalarını (Primary Timings) temsil eder.- tCL (CAS Latency): Bellekten ilk veriyi almak için geçen döngü sayısı.
- tRCD: Satır açıldıktan sonra sütuna erişim gecikmesi.
- tRP: Bir satır kapatılıp yeni satır açılmadan önceki bekleme süresi.
- tRAS: Satırın açık kalması gereken minimum süre.
Bunlar RAM’in “komut al – satır aç – sütuna eriş – veriyi oku” sırasındaki toplam gecikmeyi belirler.
3. Peki Gerçek Gecikme Nasıl Hesaplanır?
Zamanlamalar “döngü” cinsinden, frekans ise “MHz” cinsindendir.Gerçek gecikme süresini (nanosaniye cinsinden) hesaplamak için:
Formül: (CL / Frekans) × 2000
Örnek hesaplama:
- 3200 MHz CL16 → (16 / 3200) × 2000 = 10 ns
- 3600 MHz CL18 → (18 / 3600) × 2000 = 10 ns
4. Frekans – Zamanlama Dengesi
Yüksek frekans bant genişliğini artırır. Düşük zamanlama (ör. CL16), gecikmeyi azaltır. Fakat üreticiler yüksek frekanslı RAM’lerde kararlılığı korumak için zamanlamaları gevşetir.İdeal noktalar genellikle:
- DDR4: 3200–3600 MHz, CL16 civarı,
- DDR5: 5600–6000 MHz, CL30–CL36 civarıdır
5. Komut Oranı (CR / Command Rate)
RAM’in bir komutu ne kadar döngüde kabul ettiğini belirler:- 1T: Daha hızlı ama kararsız olabilir.
- 2T: Daha kararlı, az farkla daha yavaş.
Çoğu sistem 2T ile daha stabil çalışır.
6. Hız Aşırtma ve Stabilite
Elle ayar yapmak istiyorsanız, RAM, CPU ve anakartın toleransları sınırlıdır. Bu nedenle Technopat Sosyal’de konu açarak deneyimli üyelerden destek almanız önemlidir. Fakat sizlere ufak bir fikir vermesi adına aşağıdaki adımları izlemeniz tavsiye edilir:- tCL/tRCD/tRP değerlerini azaltırken sistem kararlılığını MemTest64 veya AIDA64 Stress Test ile ölçmelisiniz.
- Kararsızlıkta frekansı düşürün veya CMOS sıfırlayın.
- Ryzen kullanıcıları DRAM Calculator for Ryzen aracından tahmini değerler alabilir.
7. Sonuç
Zamanlamalar düşük, frekans yüksek olduğunda RAM hızlıdır ama denge bozulursa sistem çöker.Kısaca:
- XMP/DOCP profilini etkinleştirin.
- Frekans ve CL değerini dengede tutun.
- Gerçek gecikmeyi (ns) hesaplarken sadece MHz’e aldanmayın.
Optimum örnek: DDR4 3600 MHz CL16 veya DDR5 6000 MHz CL30
Performans/fiyat açısından en mantıklı eşik bu olacaktır.
Okuduğunuz için teşekkürler.
Kaynakça:
What Are Memory Timings? CAS Latency, tRCD, tRP, & tRAS (Pt 1)
What Is CAS Latency in RAM? CL Timings Explained
Cruicial.com
Jedec.org
RAM Zamanlaması Nedir? CAS, RAS, tRCD, tRP ve tRAS Gecikmeleri Neden Önemli?
