Bu ıslık benzeri ses özellikle eski güç kaynaklarında sıkça duyulur. Peki bu sesin neden oluştuğunu hiç merak ettiniz mi? Kısaca açıklamak istedim. Umarım faydalı olur.
DİKKAT! Bu kısım son derece kritik. Güç kaynakları, insanı öldürebilecek seviyede yüksek voltajlarla çalışır. Yeterli bilgi ve deneyime sahip değilseniz kesinlikle müdahale etmeye dahi kalkışmayın!
1. Bölüm: Coil whine nedir?
-Coil whine nedir?-
-Peki, bu ses neden bu kadar ince ve rahatsız edici-
2. Bölüm: Bu ses neden oluşur? Neler buna sebep oluyor olabilir?
-Bulk kapasitörler-
-Sekonder taraftaki kapasitörler-
-Ana trafo-
-Filtreleme kapasitörleri-
-Regulasyon bobinleri-
-Lehim çatlakları-
DİKKAT! Bu kısım son derece kritik. Güç kaynakları, insanı öldürebilecek seviyede yüksek voltajlarla çalışır. Yeterli bilgi ve deneyime sahip değilseniz kesinlikle müdahale etmeye dahi kalkışmayın!
1. Bölüm: Coil whine nedir?
-Coil whine nedir?-
-Peki, bu ses neden bu kadar ince ve rahatsız edici-
2. Bölüm: Bu ses neden oluşur? Neler buna sebep oluyor olabilir?
-Bulk kapasitörler-
-Sekonder taraftaki kapasitörler-
-Ana trafo-
-Filtreleme kapasitörleri-
-Regulasyon bobinleri-
-Lehim çatlakları-
1. Bölüm: Coil whine nedir?
İlk olarak Coil whine nedir onunla başlayalım.
Coil whine dediğimiz ses, aslında bobinlerdeki bakır tellerin manyetostriksiyon etkisiyle titreşmesinden kaynaklanıyor. Tabii, çoğu kişi bunu duyunca anlamayacağından, gelin bunu daha basit şekilde açıklayayım:
Bir gitarın telini çektiğinizde ses çıkması gibi, bobinlerdeki bakır teller de yüksek frekansta titreşir. Eğer bu titreşim ses dalgasına dönüşürse, ‘cızzz’ veya ‘vııın’ gibi coil whine sesini duyarız. Yani aslında duyduğunuz, elektrik enerjisinin mekanik enerjiye dönüşüp oluşturduğu akustik titreşimdir.
Yani kısacası bobinlerin yüksek frekansta mekaniksel olarak titreşip ses çıkarmasından ortaya çıkar. İnsan psikolojiside bunu sanki bir terslikmiş gibi algıladığıdnan dolayı PSU'da sıkıntı varmış gibi düşünür. Ama aslında olay öyle değil.
- Peki, bu ses neden bu kadar ince ve rahatsız edici? -
Bunun nedeni, insan kulağının hassas olduğu frekans aralığı ile coil whine sesinin frekansının çakışmasından dolayı.
İnsan kulağı 1 kHz ile 10 kHz arasındaki seslere karşı oldukça hassastır. Bu yüzden bu aralıktaki sesler genelde kulağı fazlasıyla yorar. Mesela, bir çatalın kara tahtaya sürtülürken çıkardığı o tırmalayıcı sesi düşünün işte o da aynı frekans aralığında. Coil whine da tam bu bölgede oluştuğu için, kulağımız bu sesi hemen fark eder ve doğal olarak rahatsız olmaya başlar.
Bir gitarın telini çektiğinizde ses çıkması gibi, bobinlerdeki bakır teller de yüksek frekansta titreşir. Eğer bu titreşim ses dalgasına dönüşürse, ‘cızzz’ veya ‘vııın’ gibi coil whine sesini duyarız. Yani aslında duyduğunuz, elektrik enerjisinin mekanik enerjiye dönüşüp oluşturduğu akustik titreşimdir.
Yani kısacası bobinlerin yüksek frekansta mekaniksel olarak titreşip ses çıkarmasından ortaya çıkar. İnsan psikolojiside bunu sanki bir terslikmiş gibi algıladığıdnan dolayı PSU'da sıkıntı varmış gibi düşünür. Ama aslında olay öyle değil.
- Peki, bu ses neden bu kadar ince ve rahatsız edici? -
Bunun nedeni, insan kulağının hassas olduğu frekans aralığı ile coil whine sesinin frekansının çakışmasından dolayı.
İnsan kulağı 1 kHz ile 10 kHz arasındaki seslere karşı oldukça hassastır. Bu yüzden bu aralıktaki sesler genelde kulağı fazlasıyla yorar. Mesela, bir çatalın kara tahtaya sürtülürken çıkardığı o tırmalayıcı sesi düşünün işte o da aynı frekans aralığında. Coil whine da tam bu bölgede oluştuğu için, kulağımız bu sesi hemen fark eder ve doğal olarak rahatsız olmaya başlar.
2. Bölüm: Bu ses neden oluşur? Neler buna sebep oluyor olabilir?
Bu sesin ana sebebi çoğu zaman güç kaynağının yaşlanması. Eski güç kaynaklarında bu ıslık tarzı seslerin çıkmasının nedeni de genelde bu oluyor. PSU yıllandıkça özellikle kondansatörlerin ESR değerleri yükseliryani iç direnç artar. Bu da devrede istenmeyen rezonanslara ve duyulabilir seslere sebebiyet verebiliyor. Aynı durum ana trafo için de geçerli. Bu yüzden bu seslerin çoğu klasik anlamda “coil whine” sayılmaz; çoğunlukla kondansatör kaynaklı rezonans problemleri oluyor. Hatta güç kaynağını güce bağladığınızda bile bağırmaya başlıyorsa bu sebeplerden dolayıdır.
- Bulk kapasitörler -
Bulk kapasitörler güç kaynaklarında genelde ilk ömrünü tamamlayan parçalardan oluyor. Patlamasa bile kapasitesi ciddi şekilde düşebiliyor. Çalışıp çalışmadığını anlamanın en mantıklı yolu elinize bir mikrofarad ölçer almak. Üzerindeki değerle ölçümde çıkan değer arasında ne kadar fark olduğuna bakın. Örneğin 470µF’lik bir kapasitör ölçümde 220µF gösteriyorsa bilin ki o kapasitör artık bitmiş demektir. Değiştirmenin zamanı çoktan gelmiş, hatta geçmiş bile olabilir.
2. ihtimal de kapasitörün içten patlaması ve içindeki sıvının tamamen boşalması. Bunu anlamak zor değil aslında. Kapasitörün dibinde sıvımsı siyahlık, leke ya da kir gibi bir şey görüyorsanız bilin ki kapasitör patlamış ve içindeki elektrolit akmış demektir. Böyle bir durumda o kapasitör kesin değişmeli.
- Sekonder taraftaki kapasitörler -
Bu bölümdeki küçük kapasitörler tahmin edildiğinden çok daha kritik. Boyutlarına aldanmayın; ripple bastırma, feedback stabilitesi ve ana trafonun rezonans kontrolü bu küçük kapasitörlere bağlıdır. Elinizde ESR ölçebilen bir kapasitör test cihazı varsa, kapasitörleri karttan sökerek tek tek ölçün. Kapasite değeri veya ESR, datasheet ile uyuşmuyorsa mutlaka yenisiyle değiştirin. Bu küçük kapasitörlerin bozulması, ana trafonun veya bobinlerin rezonans yaparak ses çıkarmasına sebep olabiliyor.
- Ana trafo -
Ana trfo üstündeki kaplamalar zamanla yırtılabiliyor aşınabiliyor veyahut kuruyıp çatlayabiliyor. Bu sebeple se yapmaya devam edebilir. Elinizde muadil bir trafo varsa değiştirip sesin geçip geçmediğine bakın.
- Filtreleme kapasitörleri -
Filtelemedeki kapasitörler patlak veyahut artık işlevini yerine getirmiyorsa onları değiştirmekte sorunu ortadan kaldırabiliyor. Hatta unu PSU'nun içini açmadan bile anlamak mümkün:
Tek ihtiyacınız olan şey 16V 3300µF (veya benzer kapasite değerinde, düşük ESR’li) bir kapasitör.
Bu kapasitörü Molex üzerinden +12V ve GND hattına paralel bağlayabilirsiniz.
Bu durumda, PSU içindeki filtre kapasitörleri görevini yeterince yapamıyorsa, bu harici kapasitör geçici olarak filtrelemeye yardımcı olur. Eğer sorun filtre kapasitörlerinden kaynaklanıyorsa, sesin azaldığını veya tamamen kesildiğini fark edebilirsiniz.
Fakat dikkat!!!:
Bu yöntem kesin teşhis yöntemi değildir. Ses azalmasa bile PSU’nun içindeki kapasitörler sağlam demek değildir. Ayrıca kapasitörü ters bağlamanız halinde kapasitör patlayabilir bu yüzden son derece dikkatli olun.
Kapasitörlerin kutupları aşağıdaki gibidir:
“–” işareti olan taraf GND’ye bağlanır.
“+” taraf 12V hattına bağlanır.
Bu şekilde. O - kısım GND'ye gelecek. Öbür bacak + oluyor.
-Regulasyon bobinleri-
Son ve en sık karşılaşılan sebeplerden biri de bu kısımdaki bobinler. Bu bobinlerin üzerinden yüksek akım geçtiğinde manyetostriksiyon etkisi ortaya çıkabiliyor. Manyetostriksiyon, bobinin manyetik alan değişimine bağlı olarak mikro ölçekte fiziksel olarak genleşip daralması. Bu mikro titreşimler ise dışarıdan duyduğumuz akustik sese (coil whine) neden oluyor.
Düzeltmenin yollarıda basit. Bobinin büyük bir kısmını gloop ile kaplamak. Bu reçine olabilir ısıya dayanıklı bir madde olabilir. Yeter ki bobin sargılarını bir arada tutsun. Ayrıca bobin çok fazla haraket ediyorsa bir yere sabitleyin. SOğutucuya bile olur.
Yalnız bir bobinin tamamiyle asla kaplamayın. Çünkü bobin yük altında ısınır ve ısıyı atacak bir kısmının kalması gerekli.
-Lehim çatlakları-
Lehim çatlakları da en sık karşılaşılan sebepler arasında. Özellikle eski veya uzun süre yüksek sıcaklıkta çalışan güç kaynaklarında kaçınılmaz bir durum. Çatlak veya soğuk lehim noktaları, komponentlerin titreşim yapmasına, düzensiz akım geçişine ve coil whine benzeri seslere sebep olabiliyor. Bunu düzeltmek için PCB’nin altındaki (bazı modellerde üstteki) tüm lehim noktalarının tek tek tazelenmesi lazım.
Rehber bu kadardı. Umarım beğenmişsinizdir. Görüşürüz
Son düzenleme:
.
