yüklem: İş, kılış, oluş, hareket, durum bildiren; haber veren; cümleyi bir yargıya bağlayan çekimli öğedir.
- Araba kalabalığı şehri yaşanmaz hâle getirdi.
- Şehri bu hâle getiren bir olumsuzluk da insanların birbirlerini sevip saymamalarıdır.
Yüklemin özellikleri.
cümlenin temel öğesidir. Cümle yargı bildiren bir söz; yüklem de yargıyı üstlenen öge olduğuna göre yüklemsiz bir cümle olamaz.
- Araba kalabalığı şehri yaşanmaz hâle? Cümle değil.
- Şehri bu hâle getiren bir olumsuzluk da? Cümle değil.
yüklem, tek kelimeden de oluşabilir bir kelime grubundan da.
- Yaşlılara saygı, topumun geçmişine olan saygısını gösterir.
- İnsanlar birbirlerinin hakkına riayet etmeliler.
cümle oluşturmaya yeterli olan tek öge yüklemdir.
diğer unsurlar, yüklemin anlamını desteklemek üzere cümlede bulunur.
Yüklemin yeri.
Türkçede asıl öge en sonda bulunduğu, yardımcı öğeler daha önce geldiği için Türkçe söz dizimine göre yüklem cümlenin en sonundadır. Bütün öğeler sıralanır, sonra bunlarla hazırlanan haber veya yargı yükleme yüklenir.
- Gökyüzünün başka rengi de varmış.
- Yağız atlar kişnedi, meşin kırbaç şakladı.
şiirde, atasözlerinde ve günlük konuşma dilinde yüklem cümlenin sonunda değil de herhangi bir yerinde olabilir.
- "uzar gider bir sessizlik içinde / bir uçtan bir uca türkistan toprakları."
- Birden kapandı birbiri ardınca perdeler.
- sakla samanı, gelir zamanı.
Yüklemin türleri.
fiil cümlesinin, yani iş, oluş, kılış, hareket, durum bildiren cümlelerin yüklemi çekimli bir fiildir. Bu fiil, basit, türemiş ya da birleşik olabilir.
Fiile ait zaman ve şahıs kavramları yüklemde ek hâlinde bulunur. Ayrıca öge olarak da bulunabilir.
- Bir ipte iki cambaz oynamaz. Hiçbir zaman.
- Yarın buraya gelecekler. Onlar.
isim cümlesinin, yani iş, oluş, kılış, hareket, durum bildirmeyen cümlelerin yüklemi de ek-fiille çekimlenmiş bir isimdir. Bu, isim soylu herhangi bir kelime (sıfat, zamir, zarf, edat) olabilir.
- Ben bir türküm; dinim cinsim uludur.
- Yeniden doğmuş gibiyim.
- Tabiattaki en iç açıcı renk yeşildir.
- Çık hızlısın.
* bu ek-fiiller bazen düşebilir.
- İçimde en güzel duygular saklı.(dır)
* ek-fiile ait zaman ve şahıs kavramları yüklemde ek hâlinde bulunur. Ayrıca öge olarak da bulunabilir.
- Gökyüzünün başka rengi de varmış.
Yüklemin sayısı.
bir cümlede birden fazla özne, zarf tümleci, dolaylı tümleç, nesne bulunabilir, ama yüklem tektir. Bir söz dizisi içindeki yüklem sayısı cümle sayısını gösterir.
- "Yağız atlar kişnedi, meşin kırbaç şakladı,
- Bir dakika araba yerinde durakladı."
- "Yol onun, varlık onun,
- Gerisi hep angarya."
Yüklemdeki kelime sayısı.
yüklem tek kelimeden oluşabileceği gibi bir kelime grubu da olabilir.
- Bin yıldan uzun bir gecenin bestesidir / bu.
- Bin yıl sürecek zannedilen kar sesidir / bu.
- Dönülmez akşamın ufkundayız.
- Güzel yüzü, geniş bir gülümseyişle / ışıl ışıldı.
Yüklemsiz cümleler (eksiltili cümle)
yüklemi söylenmeyen cümlelere eksiltili (kesik) cümle denir. Yüklemin söylenmemiş olması cümlenin anlamında eksiklik meydana getirmez. Dinleyici ya da okuyucu cümlenin söylenmemiş kısmını ya kendisi tamamlar ya da zaten bilinmektedir.
- Kıratın yanında duran ya huyundan ya suyundan.
- Az veren candan, çok verev maldan.
- Dalgalandığın yerde ne korku ne keder.
"Seni istikbal için önce gelmek cihana,
Ve başkasından almak sonra geliş müjdeni,
Bir nefes dinlenmeden yıllarca koşmak sana,
Aramak her tarafta, bulmamak asla seni. (han duvarları)
* bazı kesik cümleler önceki cümlenin yardımıyla tamamlanır.
- Bilmiyorum aradan ne kadar zaman geçti. Belki altı ay... Belki bir yıl.
- Buralarda hiç yol yoktur. Hatta keçi yolu bile...
- _ nerede çalışıyordun?
_ Türk dil kurumunda. (çalışıyorum)
- _ kardeşin kaçıncı sınıfta okuyor?
_ ikinci sınıfta. (okuyor)
Bu şekilde dostum umarım anlamışsındır.
