Dizüstü PC’ler, Mac’ler ve mobil cihazların yaygınlaşmasıyla hayatımıza giren USB Tip-C standardını diğerlerinden ayıran tek nokta çoğu kişinin sandığı gibi “tersiyle düzünün olmaması, her şekilde takılabiliyor olması” değil elbette. Her çıkan yeni standartta olduğu gibi hepsinin arkasında farklı teknolojiler ve eksikliklerin giderilmiş olmasına dikkat ediliyor.
Teknoloji dünyasında birden çok işlevi görmek için tek bir standart belirlemek oldukça zor. Çoğumuzun bilgisayarları bundan bir 10 sene öncesini düşündüğümüzde her şey için ayrı bağlantı noktası barındırıyordu. Ses için ayrı giriş, fare ve klavye için ayrı giriş, görüntü için ayrı giriş kullanıyorduk. Günümüzde ise USB (Universal Serial Bus / Evrensel Seri Yol) kullanan cihazların yaygınlaşması sayesinde birçoğumuz kalabalık bağlantı portlarından kurtulduk. Yine de halen bu bir standart haline gelebilmiş değil.
Bildiğiniz gibi yıllardır teknoloji alanında yaşanan format savaşları halen devam ediyor. VHS’nin Betamax kasetlere üstünlük sağlaması, CD ve DVD’nin VHS kasetlerin yerini alması ve Blu-Ray disklerle DVD’nin ortadan kalkması gibi gelişmeler geçmişten günümüze hızla ilerliyor. Bugünün standart formatı yarının eski ve terk edilmişi haline gelebiliyor. Bu durumdan etkilenenler ise her zaman olduğu gibi tüketici kesim oluyor. Firmalar birbirleri ile mücadele ederken arada yaşanan sıkıntılar nedeniyle lisanslı teknolojileri terk etmeye başladığında evindeki eski DVD’leri o kadar para vermesine rağmen bilgisayarlarında okutamayacak olanlar hep müşteriler oluyor.
Evrensel Port: USB Tip-C
USB ve USB-C ise bu değindiğimiz eski standart formatlardan çok daha farklı. Firmaların ceplerini doldurmaya çalışmaları ve format savaşlarında yaşanan kıyasıya rekabetten ziyade, adı gibi evrensel bir bağlantı oluşturma hedefiyle ortaya çıkan bir yapıya sahip. En basit teknolojik cihazdan tutun, en gelişmişine kadar günümüzde hemen hemen hepsinde bir USB bağlantısı mevcut. Tak-çalıştır (PNP / Plug N Play) dünyasına USB Tip-C’lerin ise yeni bir soluk getirdiğini söylemek pek mümkün.
USB-C sadece tek bir işleve veya bir iki işlevi görmek amaçlı getirilmiş bir bağlantı standardı elbette değil. Öyle olsaydı emin olun ki bu yazı da olmazdı. Sıradan bir bağlantı noktasından neden bahsedelim ki? Lafı fazla uzatmadan USB-C’nin ne olduğundan, neden tercih edilmesi ve yaygınlaşması gerektiğine değinmeye başlayalım.
USB Tip-C Nedir?
USB Type-C USB standartlarının belirlenmesinden sorumlu olan USB-IF (USB Implementers Forum) tarafından geliştirilen, tek giriş ve çıkış yoluyla çeşitli amaçlar için hem veri hem de güç iletebilen, nispeten yeni bir bağlantı standardıdır. Bu bağlantı noktasına genelde USB Tip-C denilmektedir. Aralarında Microsoft, Samsung ve Apple’ın da bulunduğu yaklaşık 700’den fazla şirket USB-IF üyesidir.
Micro USB ile arasındaki fark ne?
Normalde USB Type-C, hem bağlantı şekliyle hem de giriş noktaları bakımından Micro-USB bağlantılarına benziyor fakat onu tamamen ayıran bir fark daha söz konusu. Aynı Lightning kablolar gibi nereye ve ne şekilde taktığınızın hiçbir önemi yok, doğrudan ters veya düz ayrımı yapmadan takabilirsiniz. Ayrıca USB-C, Micro-USB’den biraz daha kalın ve oval bir dişi girişe sahiptir.
USB-C ve USB 3.2
USB-C bağlantı noktaları teoride en fazla 10 Gbps/saniye hızında aktarım yapabilirler. Bu normal bilinen USB 3.0 hızının iki katına denktir. Bu nedenle en yüksek hızı destekleyen USB-C noktalarına USB 3.2 Gen 1×2 de denilmektedir. Bu ufak isimlendirme farkının asıl nedeni ise 10 Gbps/saniye hızını destekleyen klasik USB arayüzlerinden olan USB-A standardının USB 3.2 Gen 2×1 olarak adlandırılmış olması.
Yine de masaüstü bilgisayarlar dışında mobil tarafa baktığımızda (laptop) 10 Gbps hızını USB ile aktarmak için daha çok USB-C’nin tercih edildiğini görüyoruz. Yine de her USB-C yuvasının 10 Gbps/sn hızını verdiğini düşünmemeliyiz. Bazı USB Type-C girişleri halen 5 Gbps/sn desteklemeye devam etmekte. Cihaz alırken 10 Gbps hızlarını verebilen USB-C portuna sahip olmak için USB 3.2 Gen 1×2 ibaresi veya 10 Gbps ibaresinin geçtiğinden emin olmalısınız.
Hazır bahsetmişken de, bu isimlendirmeler hakkında eleştirmemiz gereken bazı noktalar da var. USB 3 sürümüne ait sayı şeması ise 3.x şeklinde her geçen gün ve yıl karmaşıklaşmaya devam ediyor. USB Tip-C portuna Gen 1 ve Gen 2 şeklinde USB 3.1 de deniliyor. Bu da son kullanıcı gözünden bakıldığında haliyle karmaşık gelebilmekte. USB-IF ise bu duruma müdahale ederek USB 3.2 ile 3.1’deki karmaşık sınıflandırmayı kaldırdı.
USB 3.2 ile USB 3.1 ve SuperSpeed’in değerleri ise aslında aynıdır. Sadece isimlendirmede farklı olan bu standartlar hakkında doğru hız değerini öğrenmek için USB 3.1 etiketini gördüğünüz cihazın üreticisine danışmak en iyisi olacaktır.
En hızlı USB-C portları ise 20 Gbps’a kadar hız sunan USB 3.2 Gen 2×2 kullanıyor. USB-IF tarafından belirlenen 2×2 ile 20 Gbps gibi inanılmaz hızlara ulaşmak için çift şeritli veri aktarım yolu izlendi. Daha yeni bir standart olduğu için çoğu bilgisayarda yer edinmesi için henüz erken. Yine de üst düzey cihazlar veya üst düzey anakartlarda USB 3.2 2×2 portlarına rastlanabilir.
USB Tip-C Noktalarının Asıl Becerileri
USB-C noktalarının bilinen USB-A noktaları gibi veri aktarımı, çeşitli çevre birimlerinin bağlanabilmesi dışında birtakım başka özellikleri daha bulunur. USB-C noktalarının tercih edilmesindeki en önemli nedenlerden birisi akıllı telefon, dizüstü bilgisayarlar gibi cihazları şarj etmek için yeterli gücün bu portlardan alınıp verilebiliyor olması. Günümüzde pek çok ultrabook veya mobilitenin öne çıktığı cihazda klasik şarj girişi yerine, kullanışlılık açısından USB-C noktaları tercih edilmeye başlandı.
Veri iletirken aynı zamanda güç iletebilmesi, bunları eşzamanlı bir şekilde yapabilen bir port olması nedeniyle, gerekli bağlantı kablolarına sahipseniz, DisplayPort, HDMI veya MHL gibi neredeyse her bağlantıyı bu port üzerinden yapabilirsiniz. Pek tercih edilmese de iletebildiği güç sayesinde ses cihazlarını verimli bir şekilde bağlamak için de kullanılabilir. Yine de hem alışılmışın pek dışına çıkılmak istenmediği için, hem de bu cihazlar şarjdayken kulaklık veya hoparlör kullanılmak istenebileceği de düşünülerek dizüstü bilgisayarlar ve mobil cihazlarda halen jak girişleri bulunmakta.
Bir cihaz almadan önce her USB-C noktasının aynı özelliğe sahip olmadığını, teknik açıdan farklı hızlara ve özelliklere sahip olabileceklerini de göz önüne alarak detaylı bir şekilde araştırmanızı öneririz. Şu ana kadar bildiğimiz kadarıyla her nokta eşzamanlı bir şekilde cihaz hem güç iletebiliyor hem de veri. Bütün bunlara ek olarak her USB Type-C noktasına çeşitli şekillerde HDMI veya DisplayPort bağlanabilir fakat üretici cihazın tasarımını buna uygun tasarlamadığı için görüntü alamayabilirsiniz. Bütün bu nedenlerle USB-C portuna çok önem verdiğiniz cihazlarda bu hususlara ve detaylara çok dikkat etmeniz gerekir.
USB-C’de ThunderBolt 3 Desteği
USB-C noktası yardımıyla ThunderBolt 3 protokolünün sunulabilmesi neredeyse makale boyunca değindiğimiz birçok özellikten daha önemli olabilir. 40 Gbps’a kadar veri aktarımına imkan tanıyıp aynı zamanda daha verimli olan ThunderBolt 3 destekli USB-C noktaları cihaza bağlı olarak 100W’a kadar güç çıkışı da sağlayabiliyor.
ThunderBolt 3 destekli bir USB-C portunu kullanarak yüksek hızda veri transferi yapabilir, iki adet 4K 60Hz ekrana video verisi sağlayabilir veya yüksek hızda veri çekebilirsiniz. Bütün bunları bahsettiğimiz portu destekleyen yalnızca bir kablo yardımıyla yapabiliyor olunması sayesinde günümüzde bazı ultrabook üreticileri geleneksel USB-A portlarını kaldırıp yalnızca 1-2 adet USB-C noktası bulunan modelleri piyasaya sundular. Apple Macbook Pro cihazların birçoğu, USB Tip-C noktalardan daha çok yararlanmak adına üzerinde 4 adet port bulundurur. Düşünüldüğünde çeşitli adaptörler yardımıyla klasik bağlantı noktalarından çok daha fazlasına ve çok amaçlı kullanılabilecek bağlantı noktalarına sahip olmuş olursunuz.
Bütün bu avantajların yanında unutulmaması gereken birkaç şey daha mevcut. Her USB-C noktası Thunderbolt 3 desteklemeyebilir. Bazı cihazlarda normal USB-C portuyla, Thunderbolt 3 destekli USB-C noktaları yan yana ayrı şekilde olabilirken, kimisinde de hiç Thunderbolt desteği olmayabilir. Bu belirsizlik yakın zamanlarda gelmesi düşünülen USB 4 standardıyla değişebilir. Yeni nesil USB 4 ile birlikte Thunderbolt desteği gelirken aynı zamanda USB 3 ile de geriye yönelik uyumluluk devam ediyor. Büyük ihtimalle birçok yeni cihaz, USB-C yoluyla fiziksel bağlantının sağlanacağı USB 4 ile beraber ve USB 3.2 Gen 2×2 ile gelecek. USB 4 destekli ilk ürünler ise Apple’ın M1 işlemcili Mac Mini, MacBook Air ve MacBook Pro modelleri oldu.
Geriye Uyumluluk ve Adaptörler
USB-C noktaları, normal USB 3.0 ile uyumludur fakat bağlantı şeklinin farklılığı nedeniyle kullanabilmek için çeşitli dönüştürücü adaptörler ile kabloların kullanılması gerekebilir. Zira USB-A noktaları biraz daha kare ve büyük şekildeyken, USB-C noktaları tam tersi şekilde daha küçük ve daha oval bir bağlantı şekline sahip. Bu özelliği sayesinde ince cihazlar için sıkça tercih edilirken, geleneksel bağlantı şekline sahip olmadığı için çeşitli kablolara ve dönüştürücülere ihtiyaç duyuluyor.
Yeni ve ince dizüstü bilgisayarların çoğunda artık geleneksel portlar kalkmış durumda. Üreticiler yine de kullanışlılık açısından bir şeyler kaybetmemek adına ürün kutusuna gereken dönüştürücü cihazları koyuyor. Apple ise daha farklı bir anlayış benimseyerek USB-C noktalarına Lightning veya Ethernet bağlayabilmek için gereken çeşitli dönüştürücüleri kendisi satıyor. Kutudan böyle bir ek dönüştürücü cihaz çıkmadıysa üzülmeyin, piyasada uygun fiyata alınabilecek birçok dönüştürücü mevcut. Bunlardan birisini kullanabilirsiniz. İlginçtir ki USB-C noktasından RS-232 seri port bağlantısı bile yapabilmenize imkan tanıyan dönüştürücüler mevcut.
Dönüştürücü almanız da şart değil. Kullanacağınız diğer portları destekleyen veya bağlantı noktasını da uzatmak istiyorsanız, doğrudan USB-C uyumlu bir uzatma kablosu işinizi görecektir. Ek olarak satın alabileceğiniz adaptörler ve dönüştürücüler yardımıyla USB-C üzerinden şarj desteği sağlayan dizüstü bilgisayarınızı dışarıdan şarj edebilirken, aynı zamanda Ethernet, HDMI veya çeşitli şekillerde monitör bağlantıları da yapılabilmekte.
Sonuç: USB-C lüks mü? İhtiyaç var mı?
Bunun cevabı aslında kendinizde saklı. Günümüzde bilgisayar aldığınızda bu cihaz bir laptop ise, neredeyse tamamında USB-C noktaları bulunuyor. Ultrabook tercih ettiyseniz zaten ister istemez USB-C noktası sizin için ekstra önem kazanıyor. Masaüstü bilgisayarlarda ise zaten birçok anakartta ve kasada halihazırda USB-C desteği bulunmakta.
Bugün için çok çekici veya önemli gelmeyebilir fakat önümüzdeki yıllar içerisinde USB standardının yaygınlaşmasıyla, nasıl diğer bağlantı şekilleri ve protokolleri terk edildiyse, minimal yapısı ve birçok avantajıyla USB-C’nin de klasik USB bağlantı noktalarının yavaş yavaş terk edilmesini sağlayacağı düşünülüyor.
