Sıcaklık, sürekli çalışan her ürünle birlikte ortaya çıkan bir yan etkendir. Arabanın motoru çalışırken, bilgisayar donanımları işlem yaparken sürekli olarak ısı üretir. Hatta insan bile koşuya çıktığında bir süre sonra terlemeye başlar. Sıcaklıklar birçok alanda yönetilmesi gereken bir durum ve sürekli çalışan cihazlar olumsuz etkilenebiliyor.
PC parçaları söz konusu olduğunda ısıyı yönetmenin pasif soğutmadan fanlara ve hatta sıvı soğutuculara kadar çeşitli yolları var. Ancak mühendislerin yıllar içinde geliştirdiği çözümler bile işe yaramayabiliyor. Böyle durumlarda GPU ve CPU gibi birimler fazla ısınıyor, kendini korumaya almak için çeşitli kısıtlama algoritmaları devreye giriyor. İşte buna teknoloji dünyasında thermal throttling, yani termal kısıtlama deniyor.
Thermal Throttling Nedir?
Ekran kartınızın PCB’sinde görev yapan grafik işlemcisi oyunları oynatırken sayısız işlem yapar, çok fazla ısı üretir. Soğutma sistemi sıcaklık değerlerine göre yüksek hızlara ulaşabilir, ancak birçok etkenden dolayı bileşenlerin fazla ısındığını görebiliyoruz. CPU ve GPU, yüksek ısıyı dışarı atamadığında hızını düşürür ve böylelikle kullanıcı deneyimi de sekteye uğrar. Yani özetle performans düşüşü yaşanır.
Sıcaklıklar güvenli bir çalışma aralığına düşene kadar çekirdek ve bellek frekansları (dolayısıyla kare hızları da) düşmeye başlar. Tüm modern donanımlar elektronik bileşenlerin zarar görmemesi için koruma özelliğine sahiptir. Başka bir deyişle, çip kendini herhangi yanma, kısa devre ve kapanma gibi olumsuz süreçlere karşı korumaya alır.
Termal kısıtlama getirildiğinde bazen oyunlar oynanmaz hale bile gelebilir. FPS değerleri öyle seviyelere gelir ki oyunu kapatmak zorunda kalırsınız. Oyundan örnek veriyoruz lakin bu sistemdeki herhangi bir iş yükü için geçerli olabilir. Termal kısıtlama sırasında herhangi bir hasar yaşanmaz, ancak o andaki yüksek sıcaklıklar çeşitli hasarlara yol açabilir, bileşenin ömrü kısalabilir.
Özellikle dizüstü bilgisayar kullanıcıları termal problemlerden çok fazla dert yanıyor. Dizüstü bilgisayarlarda 90 derecenin üstünü görmek pek de zor değil. Kullanıcılar, böyle durumlarda yüksek sıcaklıklardan dolayı klavyeye bile zor dokunuyor. Sıcaklık problemlerini aşmak için çeşitli yöntemler var; ekstra fan kullanmak, termal macun yenilemek, sistem temizliği yapmak ve hava sirkülasyonunu geliştirmek gibi.
Yüksek Sıcaklıklar Nasıl Önlenir, Throttling Sonrası Neler Yapılabilir?
Performansı korumak için sıcaklıkları belirli seviyelerde tutmaktan başka çare yok. Her GPU ve CPU’nun çalışma şekli farklıdır. Bazı grafik yongaları daha fazla ısınırken bazıları oldukça serin çalışır. Bildiğiniz gibi, piyasada farklı soğutma sistemlerine sahip birçok farklı model yer alıyor.
Termal daralmanın sisteminiz üzerindeki etkisini belirleyen çeşitli senaryolar var. Kasa seçimi, soğutma çözümü, fanların kullanım şekli, termal macunun durumu ve hava akışı dikkate alınması gereken başlıca faktörler.
PC Kasası
Boş alanı fazla olmayan kasalar ısıyı içinde hapseder, hava akışını engeller. Bu da işlemci ve ekran kartının daha sıcak çalışmasına neden olur. Daha büyük, fazla fan yuvasına sahip ve ferah bir kasa işleri kolaylaştıracaktır. Kasaya doğru şekilde yeni fanlar taktığımızda hava akışı da iyileşir. Kasanın üst kısmına eklenecek fanlar, GPU’nun ürettiği ısının kasadan dışarı daha verimli şekilde uzaklaştırılmasını sağlar. Ayrıca kasanızın içindeki hava sıcaklığı düştüğünden dolayı CPU, RAM ve SSD gibi diğer bileşenler de daha serin kalır.
Hep masaüstü bilgisayarlardan bahsediyoruz zira dizüstü bilgisayarın soğutma sistemini değiştirme gibi bir şansımız yok. Laptop üreticileri de yıllardır çalışarak yeni soğutma tasarımları yapıyor. Yeni nesil dizüstü bilgisayarlar hem güçlü donanımlara sahip, hem de oldukça hafif. Laptop kullanırken soğutma performansını iyileştirmek için termal macun yenilemesi yapabilirsiniz. Öte yandan kasanız toz bağlamışsa genel bir temizlik bilgisayarı rahatlatacaktır.
Ürün Seçimi
Seçtiğiniz ekran kartı markası ve modeli kişisel tercihine bağlı. Ancak modele de bağlı olarak soğutma çözümü bazen oldukça önemli olabilir. Blower (üfleyici) tipi fan taşıyan referans tasarımlar, kartı serin tutmak için genellikle tek bir fan kullanır. Soğuk hava grafik kartının arkasından çekilir ve konektörlerin bulunduğu uçtan dışarı atılır. Bu tasarım verimlidir ancak tek fan performansı düşürür.
Bir ekran kartı seçerken genellikle çok fanlı soğutma çözümüne sahip bir kart seçmek daha iyidir. Doğal olarak model yükseldikçe kesenin ağzı da açılıyor. Soğutma sistemi güçlü olduğunda ısı GPU’dan daha verimli şekilde uzaklaşır, böylelikle daha sorunsuz bir deneyim yaşarız. Sonrasında ise iş kasanın hava akış kalitesine kalıyor.
Yardımcı Yazılımlar
Eğer halihazırda bir ürününüz varsa ve çok ısınıyorsa ücretsiz olarak kullanılabilen bazı araçlar işinize yarayabilir. MSI Afterburner, EVGA PrecisionX ve ASUS Tweak gibi yardımcı programlar ile özel bir fan eğrisi ayarlayabilirsiniz. Fan eğrisini manuel olarak ayarlayarak GPU belirli bir sıcaklığa ulaştığında fanların daha agresif bir şekilde çalışmasını sağlayabiliyoruz.
Fabrika çıkışlı olarak fan hızları gürültü ve performans arasında bir denge kuracak şekilde optimize ediliyor. Bazı modellerde bu denge daha çok gürültü bastırma odaklı ve termal kısıtlamalar yaşanabiliyor. Fan ayarı yaptığımızda kaçınılmaz olarak gürültü seviyesi artacak fakat grafik yongası ısıyı daha rahat dağıtabilir, böylelikle performans korunur.
Voltaj Ayarı ve Undervolt
Fan gürültüsünü işitmek istemiyorsanız termal kısıtlama sorunlarının üstesinden gelmek bir çözüm daha var: düşük voltaj. Bazen kartınızın kullandığı voltaj miktarı, kartınızın doğru çalışmasını sağlamak için olması gerekenden daha yüksek ayarlanır. Yüksek voltajlar, saat ve bellek hızı aynı kalsa bile daha fazla ısı üretilmesini sağlar.
Bazen küçük miktarda düşürülen voltajlar bile termal kısmayı azaltacak veya hatta ortadan kaldıracak seviyede iyileştirebilir. Özellikle belirtelim, bu garantili bir çözüm değil ve kararlılık sorunlarına neden olabilir. Ayrıca fan eğrisi ayarı yapmak daha risksiz olduğundan dolayı çoğu kullanıcı için daha iyi bir seçenek. Aşağıdaki makalemizden GPU undervolt konusunu detaylıca inceleyebilirsiniz:
MSI Afterburner gibi programlar, GPU fan kontrolünün yanı sıra voltaj ve frekans ayarı gibi birçok ince ayar içeriyor. Ayrıca sıcaklıkları, çekirdek-bellek frekanslarını ve GPU kullanımını da izleyebiliyor.
Sıcaklık ve frekans değerlerini ayrıntılı olarak izlediğinizde donanımın ne zaman kısıtlamaya geçtiğini daha iyi anlayabilirsiniz. Bu arada, ekran kartı fan ayarı yapmasanız bile soğutma sistemi jet motoru gibi ses çıkarmaya başladıysa aşırı ısınma yaşanıyor olabilir. Böylelikle kısıtlama noktasına ulaşırsınız, performans düşmeye başlar.
Sıcaklığınız belirlenen noktaları aşarsa ve frekanslarınız düşmeye başlarsa işe koyulmanın zamanı gelmiş demektir. 80 derecenin altındaki her şey normaldir, ancak yine de 70 derecenin üzerini görmeyi pek istemeyiz. Örneğin GeForce GTX 1080 Ti 84 derecelik bir kısılma noktasına sahip. Yani sıcaklıkları 80 derecenin altında tutmakta yarar var. Bununla birlikte, her kartın farklı bir kısma noktası olduğunu da hatırlatalım.
Ekran Kartı Sıcaklığı Nasıl Ölçülür?
Birçok kullanıcı, bilgisayarlarının içindeki tozu temizlemeden aylar hatta yıllarca kullanabilir. Sonucunda ise yüksek sıcaklıklar, daha düşük performans ve hatta bileşen arızasıyla karşı karşıya kalabilirsiniz. Arızalardan bahsetmişken, bu bağlantı üzerinden GPU’ların yıpranma süreci ve ömrüyle ilgili makalemize ulaşabilirsiniz.
GPU-Z
Ana GPU-Z ekranı, GPU frekansı, bellek frekansı, VBIOS sürümü, sürücü sürümü ve daha fazlası olmak üzere ekran kartınızla ilgili temel bilgileri gösterir. Kartınızın çalışma frekanslarını görmek için burayı kullanabilirsiniz, ancak Sensors (Sensörler) sekmesi bu durumda daha kullanışlı. Sensörler kısmından sıcaklıkları, frekansları, fan hızlarını ve diğer ayrıntıları izleyebilirsiniz. Ayrıca “Log to file” seçeneği sayesinde tüm değerlerin bir dökümünü metin belgesi olarak bilgisayarınıza kaydedebilirsiniz.
GPU-Z çalışırken minimum 15 dakika olmak üzere bir oyun çalıştırın. Özellikle bu süreçte grafikleri yoğun, ağır oyunlar oynamanızda fayda var. Oyundan çıkın, ardından GPU-Z’ye geri dönün ve işlerin zaman içinde nasıl ilerlediğini görmek için ‘log’ dosyasına bakın. Ayrıca isterseniz test için FurMark gibi test yazılımlarını da kullanabilir, kartınızın sıcaklığını anlık olarak izleyebilirsiniz. Bununla birlikte, Sensors sekmesindeki bilgiler ekran kartı modeline göre değişiklik gösterebilir.
MSI Afterburner
MSI Afterburner‘ı hız aşırtma ve undervolt gibi işlemler için kullanabilirsiniz, ancak buradaki asıl amacımız izleme yeteneklerini kullanmak. Aşağıdaki ekran görüntüsü GPU kullanımını, sıcaklıkları, çekirdek frekansını ve bellek frekansını gösteriyor. Biz burada FurMark’ı çalıştırdık ve sıcaklıkla birlikte kullanım oranlarının arttığını grafikte görebilirsiniz. Ayrıca buradan anlık olarak her saniyeyi fare yardımıyla kontrol etmek mümkün. Afterburner’ın güzel bir yönü de çeşitli sensörler için ulaşılan maksimum değeri göstermesi.
Bu arada MSI Afterburner ayarlarında birçok kullanıcı arayüzü mevcut ve istediğinizi seçebilirsiniz. Burada “Default MSI Afterburner v3 skin” arayüzünü görüyorsunuz. Öte yandan CPU frekansını, sıcaklıklarını ve kullanımını çekirdek bazında takip edebilirsiniz. Her şeyin detaylı bir dökümüne ulaşmak istiyorsanız, izleme monitörüne sağ tıklayın ve “Geçmişi olay günlüğü olarak kaydet” seçeneğine tıklayın.
Bir hatırlatma olarak, MSI Afterburner aracılığıyla FPS’nin tüm donanımsal bilgileri oyun içinden takip edebilirsiniz. Tüm detaylar buradaki rehberimizde mevcut.
HWiNFO
HWiNFO belki de en detaylı izleme imkanı sunan araç olabilir. Yalnızca ekran kartınızın sıcaklıklarını, kullanımını ve frekans hızlarını kontrol etmekle kalmaz, aynı zamanda CPU, anakart, SSD’ler ve diğer donanımlarınız için de ayrıntıları gösterebilir. HWiNFO’nun en önemli unsuru, desteklenen GPU’lar için GDDR6 ve GDDR6X sıcaklıklarını da raporlaması diyebiliriz. Temel olarak GeForce RTX 30 serisi ve Radeon RX 6000 serisinde raporlama yapılıyor ve diğer pek çok yardımcı program bunu yapamıyor. GDDR6X termal değerleri, özellikle kripto madenciliği yapan insanlar için de kullanışlı olabilir.
İzleme işlemi için HWiNFO64’ü başlatın ve “Yalnızca Sensörler” seçeneğine tik atın. Bu durumda yine tüm verileri bilgisayarınıza (sağ alt kısımda yeşil artı işaretli defter simgesi) kaydedebilirsiniz. Saat simgesi ise o ana kadar kayıtlara geçen her şeyi sıfırlamaya yarıyor.
Bir oyun veya farklı bir grafik iş yükü çalıştırın. Bu süreçte ana pencereyi izleyebilir veya en azından 15 dakika geçtikten sonra günlük dosyasını kontrol edebilirsiniz. HWiNFO, izlenen tüm öğeler için minimum, maksimum ve ortalama rakamları raporlayabiliyor. Ekran görüntüsünü almadan önce yine FurMark’ı çalıştırdık, bu nedenle sıcaklıklar biraz yüksek. Eğer RTX 3090 gibi bir ekran kartınız varsa listelenen parametrelerin sayısı aşağıdaki gibi daha fazla olacak. Ayrıca burada GDDR6X bellek sıcaklıklarının 104 dereceye kadar ulaştığını görebilirsiniz.
Aşağıda size yardımcı olabilecek farklı makalelerimizi bulabilirsiniz:
