Mustafa Kemal Atatürk (1881)
Selânik,
Osmanlı İmparatorluğu - 10 Kasım 1938,
İstanbul,
Türkiye),
Türk asker ve
devlet adamıdır.
Türk Kurtuluş Savaşı'nın başkomutanı ve
Türkiye Cumhuriyeti'nin
kurucusudur.
I. Dünya Savaşı sırasında
Osmanlı ordusunda görev yapan Atatürk,
Çanakkale Cephesi'nde
miralaylığa,
Sina ve Filistin Cephesi'nde ise
Yıldırım Ordular Grubu komutanlığına atandı. Savaşın sonunda,
Osmanlı İmparatorluğu'nun yenilgisini izleyen
Kurtuluş Savaşı ile simgelenen
Türk Ulusal Hareketi'ne öncülük ve önderlik etti. Türk Kurtuluş Savaşı sürecinde
Ankara Hükûmetini kurdu, Türk Orduları Başkomutanı olarak
Sakarya Meydan Muharebesi'ndeki başarısından dolayı 19 Eylül 1921 tarihinde "
gazi" sanını aldı ve
mareşallik rütbesine yükseldi. Askerî ve siyasal eylemleriyle
İtilaf Devletleri ve destekçilerine karşı yengi kazandı. Savaşın ardından
Cumhuriyet Halk Partisini "Halk Fırkası" adıyla kurdu ve ilk genel başkanı oldu. 29 Ekim 1923'te
Cumhuriyetin İlanı ardından
Cumhurbaşkanı seçildi. 1938'deki ölümüne dek dört dönem bu görevi yürütmüş olup günümüze değin Türkiye'de en uzun süre cumhurbaşkanlığı yapmış kişidir.
Atatürk; çağdaş,
ilerici ve
laik bir
ulus devlet kurmak için siyasal, ekonomik ve kültürel alanlarda
sekülarist ve
milliyetçi nitelikte
yenilikler gerçekleştirdi. Yabancılara tanınan ekonomik ayrıcalıklar kaldırıldı ve onlara ait üretim araçları ve demir yolları
millîleştirildi.
Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu ile eğitim, Türk hükûmetinin denetimine girdi.
Seküler ve
bilimsel eğitim esas alındı. Binlerce yeni okul yapıldı. İlköğretim ücretsiz ve zorunlu duruma getirildi. Yabancı okullar devlet denetimine alındı. Köylülerin sırtına yüklenen
ağır vergiler azaltıldı. Erkeklerin
serpuşlarında ve
giysilerinde bazı değişiklikler yapıldı.
Takvim, saat ve ölçülerde değişikliklere gidildi.
Mecelle kaldırılarak yerine seküler
Türk Kanunu Medenisi yürürlüğe konuldu. Kadınların
sivil ve siyasal hakları pek çok
Batı ülkesinden önce tanındı.
Çok eşlilik yasaklandı. Kadınların tanıklığı ve miras hakkı, erkeklerinkiyle eşit duruma getirildi. Benzer olarak, dünyanın çoğu ülkesinden önce olarak Türkiye'de kadınlara ilkin yerel seçimlerde (1930), sonra genel seçimlerde (1934)
seçme ve seçilme hakkı tanındı. Ceza ve borçlar hukukunda
seküler yasalar yürürlüğe konuldu.
Sanayi Teşvik Kanunu kabul edildi.
Toprak reformu için çabalandı.
Arap harfleri temelli
Osmanlı alfabesinin yerine
Latin harfleri temelli yeni
Türk alfabesi kabul edildi. Halkı okuryazar kılmak için
eğitim seferberliği başlatıldı.
Üniversite Reformu gerçekleştirildi.
Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı yürürlüğe konuldu. Sınıf ve durum ayrımı gözeten
lakap ve unvanlar kaldırıldı ve
soyadları yürürlüğe konuldu. Bağdaşık ve birleşmiş bir ulus yaratılması için
Türkleştirme siyaseti yürütüldü.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları,
Türk Hava Yolları,
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü,
Hıfzıssıhha Enstitüsü,
Türkkuşu,
Sümerbank,
Etibank,
Türk Tarih Kurumu,
Türk Dil Kurumu,
Diyanet İşleri Başkanlığı ve daha birçok kamu kurumu Atatürk tarafından veya Atatürk'ün desteğiyle
kuruldu. Yerli tarım, tekstil, makine, uçak ve otomobilendüstrilerinin gelişimini destekledi. Tüm bunlara karşın Atatürk'ün hedefleri ile ülkenin
sosyopolitik yapısı arasındaki uçurum kapanmadı.