Rehber Ek ve bağlaç olan de/da'nın yazımı

Sık sık bu konuda hata yapıldığını görüyorum. Bu nedenle -de/-da ekinin, de/da bağlacının doğru yazımını kendimce açıklamaya çalışacağım.

Konu içerisinde doğru yazılan ek ve bağlaçları kalın olarak yazacağım, yanlışların ise altını çizeceğim. Hem kalın hem de altı çizili ise duruma göre iki türlü de kullanılabilir.

• En basit haliyle cümleden de/da çıkarıldığında anlam bozulmuyorsa bağlaçtır, bozuluyorsa ektir. Bu durumu aşağıda detaylandıracağım.
• Ek olan -de/-da kelime ile bitişik yazılır.
• Ek olan -de/-da, -te/-ta biçiminde yazılabilir.
• Bağlaç olan de/da kelimeden ayrı yazılır.
• Bağlaç olan de/da, asla te/ta biçiminde yazılmaz.
• Bağlaç olan de/da genellikle vurgulu okunur.
• Kelimede "...dede", "...dada", "...tede" gibi bir kullanım oluyorsa ikinci de/da bağlaçtır, ayrı yazılmalıdır. Örnek: Yemekte de şeklinde yazımı doğrudur. Yemektede gibi bir kullanım yanlıştır.

Sıkça yanlış yapılan kelimeler ve doğruları:

• Bende, sizde, bizde ve benzerleri.
• Tabii kide.
  • Tabii ki de.
• Şu an da.
  • Şu anda, şu an da.
    • Örnek cümleler:
      1. Şu anda bu işle meşgulüm.
      2. "Bu işle meşguldüm, şu an da meşgulüm." veya "Bu işle meşguldüm, şu anda da meşgulüm."
• Hemde.
  • Hem de.
• Yinede.
  • Yine de.
• Pekte.
  • Pek de.
• Yada.
  • Ya da.

Biraz da cümle içinden daha örnek vereyim.

Eki veya bağlacı cümleden çıkarın, cümle bütünlüğünü kontrol edin.

• Maçta top kaleyi bir türlü bulamadı.
  • Maç top kaleyi bir türlü bulamadı. Bütünlük var mı? Hayır, yok.
  • Örnek doğru.
• Hastanede garip bir hava seziyorum.
  • Hastane garip bir hava seziyorum. Bütünlük var mı? Hayır, yok.
  • Örnek doğru.
• Ben de size katılmak istiyorum.
  • Ben size katılmak istiyorum. Bütünlük var mı? Evet, var.
  • Örnek doğru.
• Ben de kalmış paran.
  • Ben kalmış paran. Bütünlük var mı? Hayır, yok.
  • Örnek yanlış. Doğrusu: Bende kalmış paran.
• Onlarında ortamı güzel.
  • Onların ortamı güzel. Bütünlük var mı? Evet, var.
  • Örnek yanlış. Doğrusu: Onların da ortamı güzel.
• Sizdede masa var mı?
  • Sizde masa var mı? Bütünlük var mı? Evet, var.
  • Örnek yanlış. Doğrusu: Sizde de masa var mı? Veya "Sizde masa var mı?".

Bu yöntem başlangıçta kullanılabilir, sonrasında tavsiye etmem. Her zaman doğru olmayabiliyor, bazen de kafa karıştırıcı olabiliyor. Olur da bu bağlaç ve eklere kafa yorarsanız doğru yazım şekli bende olduğu gibi zamanla sizin de aklınıza kazınır.

Ek bir kaynak yok, kendi bildiklerimi anlattım.