Intel, Cooler Master ve EKWB ile Cryo Cooler adını verdiği bir soğutma çözümüyle karşımızda. Peltier (TEC) mantığıyla çalışan bu soğutucu, ortam sıcaklığının altında (sub-ambient) sıcaklık değerleri sunmayı amaçlıyor. Bu soğutucu örneklerine girmeden önce TEC'in tanımını yapalım.
TEC (Thermoelectric Cooler): Bir yarı-iletken maddenin, iki tarafından seramik gibi maddelerle kaplanmasından oluşur. Çalışma mantığı; elektrik verilince bir tarafının soğuması, diğer tarafının ısınması olarak yüzeysel bir şekilde özetlenebilir.
N tipi yarı-iletken maddeler elektron fazlalığı yaşarken p tipi yarı-iletken maddelerde ise elektron eksikliği söz konusudur. Birer n ve p tipi tanecik bağlantı noktasını oluşturarak termoelektrik etkiye sebep olur. Bu devreye doğru akım verildiği zaman, ısıtma veya soğutma amaçlı kullanılabilir.
Bu teknoloji, ortam sıcaklığının bile altında bir soğutma performansı sunuyor. Bu da, Cryo Cooler'ı OC sevdalıları için karşı konulamaz bir hale getiriyor. Mesela ortam sıcaklığının 25 derece olduğu koşullarda; Peltier'ın soğuk kısmının 0, sıcak kısmınınsa 50 derece olması hiç de şaşırtıcı olmayacaktır. Fakat 0 derece gibi mükemmel sıcaklık değerlerinin birtakım dezavantajları da var. Bunların başında da güç tüketimi gelmekte. EKWB'nin TEC'i, 200W'a kadar güç tüketip 300W'a kadar soğutma kapasitesi sunuyor. Ayrıca bu kadar soğuk bir ortam yoğuşmaya da elverişli olacağı için, olası bir yoğuşma durumu için de önlem alınmalıdır. Su ve elektronik elemanların pek iyi anlaşamadığını söylemek yersiz olmayacaktır.
Cryo Cooler teknolojisinin Intel - EKWB ortaklığı tarafında gerçekleşen ürünü olan QuantumX Delta TEC'e yakından bakalım:
Üstteki dik, siyah, kare şeklindeki aygıt Peltier'ın kontrolcüsü. Üstünde 4 adet bağlantı bulunuyor. 8 pinlik bir güç bağlantısı, TEC ile arasındaki bağlantıyı sağlamak için gerekli port, ısı sensörü bağlantısı ve USB bağlantısı bulunuyor. USB bağlantısı hakkında pek bilgiye ulaşamadım ama bilgi aktarımı için olduğu kanısındayım.
Ayrıca kontrolcüde bir de nem sensörü bulunuyor, bu da yoğuşmanın önüne geçmek için alınmış bir önlem olarak karşımıza çıkıyor. Tabanındaki plastik kısım da olası bir yoğuşma durumunda anakart bileşenlerine zarar gelmemesi için düşünülmüş.
Meraklısı için boyutlarını da paylaşıp sıcaklık değerlerine geçeceğim.
Intel, sıcaklık değerlerini kolayca takip etmek ve TEC'i kontrol edebilmek için bir yazılım da geliştirmiş. Intel Cryo Cooler Software ile sıcaklık değerlerini görüntüleyebilir ve Cryo Cooler'ı hangi modda çalıştırmak istediğinizi seçebilirsiniz. Varsayılan olarak Standby modunda geliyor, bu modda soğutucu çalışmıyor ve dolayısıyla herhangi bir güç tüketimi mevcut değil. Fakat böyle bir durumda bile ortam sıcaklığından aşağıda kalmayı başarıyor soğuk taraf. Bunun dışında iki adet seçilebilir mod bulunuyor, bunlar Cryo ve Unregulated modları. Cryo modunda soğutucu işlemci sıcaklığına ve kullanımına bağlı olarak çalışıyor. Yani boştayken yine çok güç tüketmiyor. Unregulated modda ise soğutucu sürekli olarak tam güçte çalışıyor, güç tüketiminin de nirvanaya ulaşacağını belirtebiliriz.
Unregulated mod açıldığında, soğutucunun tam güçte çalışmasından ötürü yoğuşma oluşabileceği ve bu sebeple sistemde kısa devre sorunlarının oluşabileceği uyarısı gösteriliyor. Intel burada soğutucu altındaki plastik kısmın, Cryo Cooler ve anakarta düzgün oturduğundan emin olmamızı tembihliyor ve bu mod açılınca oluşabilecek herhangi bir sorunda sorumluluğun bize ait olduğunu belirtiyor.
Bu modda ve boşta soğutucu 160W güç çekerken soğutucunun -5 derece, işlemcinin de tüm çekirdeklerde 0 derecede çalıştığını görmek mümkün. Hatta videoda belirtildiği üzere işlemcinin 0 dereceden düşük sıcaklıkta çalıştığını söyleyebiliriz. Ancak yazılım negatif değerleri gösteremediği için bu sıcaklık değerlerinde bile 0 derecede çalışıyormuş gibi görünüyor.
Der8auer burada 1,460 V veriyor fakat bu işlemi özel bir i9 10900K ile yaptığını belirtmekte fayda var. Tek çekirdekli Cinebench R20 testinde, tüm çekirdeklerin 5,6 GHz'e ulaştığı ve 1,500 V'a kadar tüketim değerlerine sahip oluyor. Der8auer burada Cinebench R20'nin AVX kullandığı için zor bir test oluğunu belirtmiş, ayrıca çekirdeklerin 5,8 GHz yerine 5,6 GHz'e çıkmasını da buna bağlıyor. Bütün bu değerleri alırken sıcaklık ise yükte olmayan çekirdeklerde 10-15 derece, yükteki çekirdekte de 40 derece olarak görünüyor. Cinebench R20 sonuçları da tek çekirdekte 581, çoklu çekirdekte 6022 oluyor.
Cryo modda ise soğutucunun işlemci kullanımına ve sıcaklığına göre çalıştığını belirtmiştik. Bunu yaparken yoğuşma noktasını göz önünde bulunduruyor ve bu noktanın biraz daha üstünde çalışarak ekipmanınızı güvende tutuyor. Der8auer burada 1440p PUBG testinde tüm çekirdeklerin 5-5,3 GHz arası gidip geldiğini ve 30-45 derece arası çalıştığını belirtmiş. Bu değerlerin yanında da soğutucunun 80-120W arası güç tükettiğini belirtiyor.
Tabii işin içinde der8auer olunca üst seviye OC denemeleri de normal karşılanıyor. Kendisi burada 1,510 V ile 5,8 GHz'e kadar ulaşabildiğini, 5,9 GHz'te ise sistemin çöktüğünü belirtmiş. Bu değerlere de tüm çekirdeklerin 5-10 derecede çalıştığı eklenince ürünün soğutma açısından gerçekten de başarılı olduğunu söyleyebiliriz.
Intel bu ürünün uyumluluğunun 10. nesil Intel işlemcilerle sınırlı olduğunu belirtmiş fakat der8auer bazı modifikasyonlarla Ryzen 9 5950X'te kullanabilmiş.
Bütün kaynaklar ve değerler tarafımca çevirilip birleştirilmiştir.
TEC (Thermoelectric Cooler): Bir yarı-iletken maddenin, iki tarafından seramik gibi maddelerle kaplanmasından oluşur. Çalışma mantığı; elektrik verilince bir tarafının soğuması, diğer tarafının ısınması olarak yüzeysel bir şekilde özetlenebilir.
N tipi yarı-iletken maddeler elektron fazlalığı yaşarken p tipi yarı-iletken maddelerde ise elektron eksikliği söz konusudur. Birer n ve p tipi tanecik bağlantı noktasını oluşturarak termoelektrik etkiye sebep olur. Bu devreye doğru akım verildiği zaman, ısıtma veya soğutma amaçlı kullanılabilir.
Bu teknoloji, ortam sıcaklığının bile altında bir soğutma performansı sunuyor. Bu da, Cryo Cooler'ı OC sevdalıları için karşı konulamaz bir hale getiriyor. Mesela ortam sıcaklığının 25 derece olduğu koşullarda; Peltier'ın soğuk kısmının 0, sıcak kısmınınsa 50 derece olması hiç de şaşırtıcı olmayacaktır. Fakat 0 derece gibi mükemmel sıcaklık değerlerinin birtakım dezavantajları da var. Bunların başında da güç tüketimi gelmekte. EKWB'nin TEC'i, 200W'a kadar güç tüketip 300W'a kadar soğutma kapasitesi sunuyor. Ayrıca bu kadar soğuk bir ortam yoğuşmaya da elverişli olacağı için, olası bir yoğuşma durumu için de önlem alınmalıdır. Su ve elektronik elemanların pek iyi anlaşamadığını söylemek yersiz olmayacaktır.
Cryo Cooler teknolojisinin Intel - EKWB ortaklığı tarafında gerçekleşen ürünü olan QuantumX Delta TEC'e yakından bakalım:
Üstteki dik, siyah, kare şeklindeki aygıt Peltier'ın kontrolcüsü. Üstünde 4 adet bağlantı bulunuyor. 8 pinlik bir güç bağlantısı, TEC ile arasındaki bağlantıyı sağlamak için gerekli port, ısı sensörü bağlantısı ve USB bağlantısı bulunuyor. USB bağlantısı hakkında pek bilgiye ulaşamadım ama bilgi aktarımı için olduğu kanısındayım.
Ayrıca kontrolcüde bir de nem sensörü bulunuyor, bu da yoğuşmanın önüne geçmek için alınmış bir önlem olarak karşımıza çıkıyor. Tabanındaki plastik kısım da olası bir yoğuşma durumunda anakart bileşenlerine zarar gelmemesi için düşünülmüş.
Meraklısı için boyutlarını da paylaşıp sıcaklık değerlerine geçeceğim.
Intel, sıcaklık değerlerini kolayca takip etmek ve TEC'i kontrol edebilmek için bir yazılım da geliştirmiş. Intel Cryo Cooler Software ile sıcaklık değerlerini görüntüleyebilir ve Cryo Cooler'ı hangi modda çalıştırmak istediğinizi seçebilirsiniz. Varsayılan olarak Standby modunda geliyor, bu modda soğutucu çalışmıyor ve dolayısıyla herhangi bir güç tüketimi mevcut değil. Fakat böyle bir durumda bile ortam sıcaklığından aşağıda kalmayı başarıyor soğuk taraf. Bunun dışında iki adet seçilebilir mod bulunuyor, bunlar Cryo ve Unregulated modları. Cryo modunda soğutucu işlemci sıcaklığına ve kullanımına bağlı olarak çalışıyor. Yani boştayken yine çok güç tüketmiyor. Unregulated modda ise soğutucu sürekli olarak tam güçte çalışıyor, güç tüketiminin de nirvanaya ulaşacağını belirtebiliriz.
Unregulated mod açıldığında, soğutucunun tam güçte çalışmasından ötürü yoğuşma oluşabileceği ve bu sebeple sistemde kısa devre sorunlarının oluşabileceği uyarısı gösteriliyor. Intel burada soğutucu altındaki plastik kısmın, Cryo Cooler ve anakarta düzgün oturduğundan emin olmamızı tembihliyor ve bu mod açılınca oluşabilecek herhangi bir sorunda sorumluluğun bize ait olduğunu belirtiyor.
Bu modda ve boşta soğutucu 160W güç çekerken soğutucunun -5 derece, işlemcinin de tüm çekirdeklerde 0 derecede çalıştığını görmek mümkün. Hatta videoda belirtildiği üzere işlemcinin 0 dereceden düşük sıcaklıkta çalıştığını söyleyebiliriz. Ancak yazılım negatif değerleri gösteremediği için bu sıcaklık değerlerinde bile 0 derecede çalışıyormuş gibi görünüyor.
Der8auer burada 1,460 V veriyor fakat bu işlemi özel bir i9 10900K ile yaptığını belirtmekte fayda var. Tek çekirdekli Cinebench R20 testinde, tüm çekirdeklerin 5,6 GHz'e ulaştığı ve 1,500 V'a kadar tüketim değerlerine sahip oluyor. Der8auer burada Cinebench R20'nin AVX kullandığı için zor bir test oluğunu belirtmiş, ayrıca çekirdeklerin 5,8 GHz yerine 5,6 GHz'e çıkmasını da buna bağlıyor. Bütün bu değerleri alırken sıcaklık ise yükte olmayan çekirdeklerde 10-15 derece, yükteki çekirdekte de 40 derece olarak görünüyor. Cinebench R20 sonuçları da tek çekirdekte 581, çoklu çekirdekte 6022 oluyor.
Cryo modda ise soğutucunun işlemci kullanımına ve sıcaklığına göre çalıştığını belirtmiştik. Bunu yaparken yoğuşma noktasını göz önünde bulunduruyor ve bu noktanın biraz daha üstünde çalışarak ekipmanınızı güvende tutuyor. Der8auer burada 1440p PUBG testinde tüm çekirdeklerin 5-5,3 GHz arası gidip geldiğini ve 30-45 derece arası çalıştığını belirtmiş. Bu değerlerin yanında da soğutucunun 80-120W arası güç tükettiğini belirtiyor.
Tabii işin içinde der8auer olunca üst seviye OC denemeleri de normal karşılanıyor. Kendisi burada 1,510 V ile 5,8 GHz'e kadar ulaşabildiğini, 5,9 GHz'te ise sistemin çöktüğünü belirtmiş. Bu değerlere de tüm çekirdeklerin 5-10 derecede çalıştığı eklenince ürünün soğutma açısından gerçekten de başarılı olduğunu söyleyebiliriz.
Intel bu ürünün uyumluluğunun 10. nesil Intel işlemcilerle sınırlı olduğunu belirtmiş fakat der8auer bazı modifikasyonlarla Ryzen 9 5950X'te kullanabilmiş.
Bütün kaynaklar ve değerler tarafımca çevirilip birleştirilmiştir.
EK Launches QuantumX Delta TEC Water Block Featuring Intel Cryo Cooling Technology - ekwb.com
EK, the leading computer cooling solutions provider, announces the release of its EK-QuantumX Delta TEC water block. With more than 15 years of experience as a leader in premium quality cooling solutions, EK, in collaboration with Intel, has developed a next-level solution for enthusiasts...