Bilgisayarımızda kullandığımız her bir bileşenin ayrı bir sürücüsü (driver) var. Uygun sürücüler kullanılmadığında donanımın hiçbir işlevi kalmaz, yani kullanılmaz haldedir. Tıpkı içinde sürücüsü olmayan bir araba gibi.
İnternet ortamında sık sık sürücüler ve sürücü güncellemeleriyle ilgili konular açılır. Son kullanıcılar genellikle bu yazılımları indirir, kurar ve bilgisayarını kullanmaya devam eder. Biz biraz daha detay vereceğiz.
Aygıt Sürücüsü Nedir?
Aygıt sürücüsü, bir bilgisayara bağlı donanım bileşenlerini veya çevre birimlerini yöneten, bunların bilgisayarla sorunsuz bir şekilde çalışmasını sağlayan, kullanıcı arayüzü (UI) olmayan bir yazılım programıdır. Başka bir deyişle, PC’ye bağlı belirli bir aygıtı çalıştıran özel bir yazılımdır. Donanıma bir yazılım arayüzü sunarak işletim sistemlerinin ve diğer bilgisayar uygulamalarının donanım işlevlerine erişmesini sağlar.
Donanım, aygıt sürücülerinin aygıtla etkileşime girdiği bir bilgisayar veri yolu/iletişim alt sistemine bağlıdır. Sürücüler donanımla bağlantılıdır ve işletim sistemine özgü olarak çalışır.
Cihaz sürücüsünün birincil amacı, bilgisayarların ve ağ donanım bileşenlerinin belirli aygıtlarla arayüz oluşturmasına ve etkileşime girmesine izin vermektir. Belirli bir aygıt türüyle ilgili olarak çekirdek tarafından yapılan istekleri ele alırlar. Aygıt sürücüleri, bilgisayarın işletim sisteminin ve uygulamaların aygıta erişebileceği veya aygıt için istekte bulunabileceği mesajları ve mekanizmaları tanımlar. Ayrıca bilgisayara iletilmek üzere aygıt yanıtlarını ve mesajlarını da işlerler.
Aygıt Sürücüleri Nasıl Çalışır?
İngilizce driver olarak da bilinen sürücüler, işletim sistemi çekirdek katmanı içinde çalışır. Donanıma ve işletim sistemine özel olan bu özel yazılımlar oldukça ayrıcalıklı bir ortamda çalışır çünkü donanım işlemlerine düşük seviyeli erişime ihtiyaç duyarlar.
Aygıt sürücüleri, bilgisayar işletim sisteminin (OS) geliştirildikleri donanımla arayüz oluşturmasını sağlar. Aygıtı bilgisayara bağlayan bir bilgisayar veriyolu aracılığıyla sürücüler ve aygıt iletişim kurar.
Söylediğimiz gibi, her işletim sistemi için ayrı bir sürücü yazılması gerekir. Bir köprü görevi gören donanım sürücüleri, aygıt talimatlarına erişmek ve bunları yürütmek için işletim sisteminden bilgi almalıdır. Yani sürekli olarak donanım ve işletim sistemi arasında bir bağlantı vardır. Donanımın çıktısını veya mesajını aldıktan sonra işletim sistemine sürücüler iletir. Modemler, yönlendiriciler, hoparlörler, klavyeler ve yazıcılar gibi aygıtların çalışması için aygıt sürücüleri şarttır.
Sürücü Türleri
Son kullanıcılar genellikle ekran kartı veya ses kartı gibi donanımların sürücüleriyle ilgileniyor. Ancak bu iş oldukça kapsamlı. Şimdi kısa kısa sürücü türlerine bakalım:
- Kernel (çekirdek) aygıt sürücüleri: Çekirdek aygıt sürücüleri, işletim sisteminin bir parçası olarak işletim sistemi (OS) ile yüklenen bazı genel donanımlardan oluşur. Anakart, işlemci ve BIOS gibi. Gerektiğinde çağrı yapılır ve RAM’e yüklenirler.
- Kullanıcı modu aygıt sürücüleri: Bu sürücüler kullanıcı modunda çalışır. Başka bir deyişle, kullanıcıların oturum sırasında tetikleyebileceği, yani kullanmak isteyebileceği sürücüler. Birçok kişi sürekli olarak harici tak ve çalıştır cihazları kullanıyor. Bu aygıtlar da çalışmak için sürücülere ihtiyaç duyar. Kullanıcı modu aygıt sürücüleri, Windows sitemlerde Win32 uygulaması ile çekirdek modu sürücüleri veya diğer işletim sistemleri arasında arayüz sağlamakta.
- Karakter sürücüleri: Karakter aygıt sürücüleri donanıma yapılandırılmamış erişim sağlar. Belirli bir aygıt adresi kullanmadan aygıtlara ve aygıtlardan veri aktarırlar. Sıralı veri akışı olarak her seferinde bir baytın okunmasına veya yazılmasına izin verirler. Karakter sürücüleri giriş/çıkışı tampon önbellek aracılığıyla işlemez, bu nedenle G/Ç’yi işleme konusunda daha esnektirler.
- Blok sürücüleri: Blok aygıt sürücüleri donanıma yapılandırılmış erişim sağlar. Giriş/çıkış gerçekleştirmek için çekirdek tarafından sağlanan bir tampon önbellekten dosya sistemi blok boyutlu tamponları kullanırlar. Tampon önbellek, blok aygıtlar aracılığıyla sık erişilen blokları depolamak için çekirdek tarafından oluşturulan bir bellek havuzudur.
- OEM sürücüleri: Aygıt sürücüleri genel ve OEM şeklinde kategorize edilebilir. Genel sürücüler diyerek donanım ile birlikte gelen sürücülerden bahsediyoruz. Belirli bir aygıt türünün farklı markalarıyla genel sürücüler kullanılabilir. Örneğin Linux, manuel olarak başka bir yazılım yüklemeye gerek kalmadan çalışan çeşitli genel sürücülerle çalışır. OEM’ler, işletim sistemi yüklendikten sonra ayrıca yüklenmesi gereken kendi özel aygıt sürücülerini oluşturabilirler. OEM sürücüleri klavye gibi donanımların ana işletim sistemi ile iletişim kurmasını sağlar. Örneğin OEM sürücüleri, aydınlatma kontrol sisteminin Google Assistant ve Alexa’daki OEM donanımıyla entegre edilmesi gibi işlevleri etkinleştirir.
- Sanal aygıt sürücüleri: Sanal aygıt sürücüleri, sanal makineleri veya VM’leri kontrol etmek için gereklidir. Hem sanallaştırma hem de sanallaştırma olmayan ortamlarda çalışırlar. Bu sürücüler sanal ortamda ana cihazın donanımını taklit etmek için kullanılır.
- BIOS: BIOS, bir bilgisayardaki en temel sürücüdür. Sabit disk biçimlendirildiğinde bile BIOS kullanılabilir haldedir zira bir salt okunur bellek (ROM) yongasında tutulur. BIOS, bir bilgisayarda önyükleme işleminden ve sonrasında talimatlar sağlamakla görevlidir. Ayrıca ilk başlangıçtaki POST işlemini gerçekleştiren de BIOS’tur. Dahası, klavye ve monitör gibi temel donanımlar için sürücüler sağlayarak cihazların işletim sistemiyle amaçlandığı gibi çalışmasını sağlar.
- Anakart sürücüleri: Anakart sürücüleri hem Windows hem de Linux’un kullanabileceği basit uygulamalardır. İşletim sistemi içinde bulunurlar ve temel bilgisayar işlemlerini sağlarlar. Bu sürücüler, klavye-farenin, USB aygıtlarının ve I/O bağlantı noktalarının çalışmasını sağlayan uygulamalardan oluşur. Bazı anakartlarda video ve sesi destekleyen sürücüler de bulunur. Bildiğiniz gibi, anakart sürücüleri yonga setine (Z790 ve B560 gibi) özeldir. Anakart üzerindeki bileşenleri ve tüm özellikleri düzgün şekilde kullanmak için ek sürücüler yüklemek gerekebilir.
- Açık kaynaklı sürücüler: Ücretsiz ve açık kaynaklı bir lisans altında yayınlanan sürücüler de var. Örneğin açık kaynaklı grafik sürücüleri, ekran grafik donanımının bir parçasıysa ekrana giden çıkışı kontrol eder. Açık kaynaklı sürücülerin kaynak kodu herkesin erişimine açıktır ve böylelikle geliştiricilerin işbirliği yapması daha kolay hale gelir.
Sürücü Kurulumu ve Güncellemelerin Önemi
Windows sistemlerdeki her donanımın sürücüsü, tüm sürümlerde bulunan Aygıt Yöneticisi üzerinden merkezi olarak yönetiliyor. Windows 10 ve Windows 11 çoğu zaman sürücüleri otomatik olarak yükler. Bazı zamanlarda ise Windows Update aracılığıyla güncellemeler sağlanabilir.
Eğer Windows sorunlu bir sürücü kurduysa veya başka bir sorun yaşadıysanız driver’ları farklı bir kaynaktan indirmeniz gerekebilir. Böyle durumlarda donanım ne olursa olsun, yazılımları üreticilerin resmi web sayfasından indirmenizi tavsiye ediyoruz.
Bir üretici sürücü güncellemesi yayınladığında bunu yüklemek sizin sorumluluğunuzdadır. Örneğin NVIDIA ve AMD gibi şirketler sürücü güncellemesini yapabilmemiz için ek araçlar (GeForce Experience gibi) sağlıyor. Eğer üreticinin özel merkezi programları varsa sürücüleri bu programlar aracılığıyla yükleyebilir veya güncelleyebilirsiniz.
Piyasada bağımsız sürücü güncelleme yazılımları da bulunuyor lakin bunları önermiyoruz. Böyle yazılımlar her zaman güvenli değildir. Ayrıca bazı zamanlarda uyumsuz sürücüler indirebiliyor ve farklı sorunlar açabiliyor.
Donanımın türüne de bağı olarak, bazı şirketler sık sık, bazı şirketler ise ender olarak sürücü güncellemesi sağlıyor. Bu güncellemelerin temel amacı hataları gidermek, performansı artırmak, uyumluluk sağlamak ve optimizasyon sağlamaktır. Nadiren de olsa sürücü güncellemeleri yaptığımızda çeşitli sorunlarla karşılaşabiliyoruz. Ancak genel olarak, driver güncellemeleri kullanıcının, son tüketicinin faydasınadır.
Sözlerimizi noktalarken sürücüler konusunda size fayda sağlayabilecek makaleleri aşağıya bırakalım:
- Ekran Kartı Sürücüleri Nasıl Tamamen Kaldırılır?
- Ekran Kartı ve Sürücü Sürümü Nasıl Öğrenilir?
- Windows Kurulumunda Hiçbir Sürücü Bulunamadı Hatası Nasıl Çözülür?
- Intel UHD Graphics Sürücü Güncelleme Rehberi
- NVIDIA Sürücü Yükleme ve Güncelleştirme Rehberi
- AMD Sürücü Yükleme ve Güncelleştirme Rehberi
- Windows 10 Otomatik Sürücü Yüklemeyi Kapatma Rehberi
- Yeni Sisteme Windows 10 ve Sürücü Kurulumu Rehberi
- Bilinmeyen Aygıt Sürücüsünü Kolayca Bulma
