II. Dünya Savaşı sonrası birçok ülke olası bir üçüncü dünya savaşına hazırlık yapmaya başladı. Birçok ülke inmek ve kalkmak için herhangi bir piste ihtiyaç duymayan VTOL yeteneğine sahip uçaklar istiyorlardı. VTOL yeteneğine sahip bir uçak stratejik olarak çok avantajlıydı. Hem batı tarafı(A.B.D, Avrupa, NATO) hem de doğu tarafı(Rusya ve içine kattığı devletler) savaş planlarını düşmanlarının lojistik hatlarını keserek(Havaalanlarını bombalamak vs.) karşı tarafın hava üstünlüğünü engellemek istiyorlardı. Böyle bir durum olsa bile VTOL yeteneğine sahip uçaklar bir pist olmadan kalkabilir ve düşmana karşılık verebilirdi.
Rus yapımı YAK-141. Çok başarılı prototipleri üretilse de seri üretime geçemedi.
ABD üretimi Lockheed XFV prototipi. Hiçbir zaman seri üretime geçmedi ve başarılı olamadı. A.B.D. bunun gibi birçok fütüristik tasarım denese de kullanışlı bir uçak yapamadı.
Birçok ülke VTOL uçaklar üzerine özellikle 1950-1960'lı yıllarda çok çalıştı. Rusya, VTOL uçaklar üzerinde birçok çalışma yaptı. Yak-36, Yak-38 ve Yak-141 gibi çok başarılı prototipler yapmıştı. Savaş sonrası daralan ekonomi ve SSCB'nin çökmesiyle bu projeler hiçbir zaman seri üretime geçemedi. A.B.D birkaç uçak çalışması yaptı. Çok fütüristik ve çok ilginç uçak tasarımları yapmışlardı ancak hiçbir zaman kullanılabilir ve işlevsel uçaklar üretemediler. Fransa ve bazı Avrupa ülkeleri de VTOL uçaklar için çalıştı ancak düzgün ilerleme kaydedemediler.
Hawker Siddeley P.1127 Test Edilirken
İngiltere, operasyonel ve VTOL yeteneğine sahip bir uçak istiyordu. İngiltere'nin önemli Hawker Siddeleyçalışmalara başladı. Bu çalışmaların sonucunda ilk prototip olan Hawker P.1127 ortaya çıktı. Bu prototip ilk testleri başarıyla geçti ve batıda yapılan ilk VTOL uçağı oldu. Bu prototip dikine iniş-kalkış yapabiliyordu ve bunu yaparken de mühimmat taşıyabiliyordu. Daha sonra bu prototipin adı Kestrel olararak değiştirildi. 1961 yılında A.B.D, İngiltere ve Batı Almanya, Hawker Siddeley firması ile dokuz adet prototip uçağın üretilmesi için anlaştı. Bu üretilen dokuz adet prototip A.B.D, İngiltere ve Batı Almanya tarafından test edildi. Uçağın prototipi başarılı olmasına rağmen yeterli değildi. Kestrel, hiçbir zaman seri üretime geçmedi ancak geliştirilmeye devam edildi.
British Aerospace'in TSR-2 Prototipi Sergilenirken
Kestrel geliştirilirken NATO'nun "NATO Basic Military Requirement 3" şartlarını karşılaması için süpersonik özelliğe sahip Hawker Siddeley P.1154 bir sürümü geliştirilmeye başlandı ancak sonradan İngiliz hükumeti "NATO Basic Military Requirement 3" şartlarını es geçip uçağı kendi geliştirmeye devam etti. 1964 yılında İşçi Hükümeti'nin seçilmesinin ardından İngiliz Donanması'nın F-4 Phantom II'ları satın alması ve British Aerospace'in TSR-2 isimli uçağının gelişimi nedeniyle P.1154 projesi iptal edildi.
İngiliz Hava Kuvvetleri İçin Üretilen İlk Nesil Harrier
P.1154 projesinin iptalinin ardından İngiliz Hava Kuvvetleri süpersonik hızlara çıkabilme yeteneğine sahip olmayan Kestrel'in yükseltilmiş bir sürümünü istedi ve ASR 384 isimli gereksinimlerini yayınladı. British Aerospace(Hawker Siddeley firması Harrier üretilmeden önce birkaç İngiliz havacılık firması ile beraber British Aerospace firması adında birleşmişti.) tarafından 1966 yılında Kestrel'in geliştirilip seri üretime sokulmasına karar verildi. Harrier'in ilk prototipi 1967 yılında ortaya çıktı. 1969 yılında ise İngiliz Donanmasına ve İngiliz Hava Kuvvetleri'nde görev yapmaya başladılar. 1960'lı yılların sonunda A.B.D ve İngiltere Harrier'in Üretimi konusunda görüşmeler yapıldı. British Aerospace ve McDonnell Douglas(Sonradan Boeing bünyesine katıldı.), Amerikan üretimine hazırlık olarak 1969'da bir ortaklık kurdu. Daha sonra üretimin A.B.D'de yapılmasının daha ucuz olması nedeniyle uçaklar Amerika'da üretildi. A.B.D. Deniz Piyade Kolordusu tarafından 102 adet AV-8A ve 8 adet TAV-8A(Çift Kişilik) satın aldı. İlk nesil Harrier'dan toplamda 278 adet üretildi.
A.B.D. Deniz Piyade Kolordusu İçin Üretilen İkinci Nesil Harrier(AV-8B)
1970'lerin başında A.B.D ve İngiltere ilk nesil Harrier'in yetersizliklerini gidermek için iki ülke arasında ortak bir proje başladı. İlk başta uçağın motorlarının geliştirilmesi planlandı. Bütçe kesintileri nedeniyle İngiltere bu projeden ayrıldı ve McDonnell Douglas uçağı geliştiren tek şirket haline geldi. McDonnell Douglass ilk nesil Harrier'i yeniden tasarlandı. Uçağın motoru daha da güçlendirildi, uçağa fazladan hardpoint(Füzelerin ve bazı sensörlerin takıldığı bölüm) eklendi ve uçağın aerodinamik kabiliyetleri geliştirildi. AV-8B ismiyle ortaya çıkan ikinci nesil Harrier ilk uçuşunu 1981 yılında yaptı ve 1985 yılından itibaren A.B.D. Deniz Piyade Kolordusu'na teslim edilmeye başlandı. 1981 yılında İngiltere projeye tekrar katıldı ve projede ciddi bir pay aldı. Daha sonradan uçağa gece saldırı yeteneği ve radar gibi önemli yükseltmeler de yapıldı. 1985-2003 yılları arasında 337 adet uçak üretildi ve teslim edildi. Üçüncü nesil Harrier'de planlanıyordu ancak daha sonradan vazgeçildi.
Rolls Royce Pegasus Motoru Sergilenirken
Harrier, Rolls Royce ve Bristol ortak üretimi olan Pegasus isimli motorları kullanıyorlar. Bu motor güç çıkışını diğer uçaklarda olduğu gibi arka kısmından değil, yanlarda bulunan dört adet egzoz tarafından vermekte. Bu dört egzoz açısı değiştirilebilir şekilde tasarlanmıştı. İniş ve kalkış yapacağı zaman uçağın egzozu yere bakacak şekilde, normal uçuşlarda ise arkaya doğru bakmakta. Egzozlar pilot vasıtasıyla kontrol edilebilmekte. Motorun ilk versiyonları sadece 11,500 lbf(40 kN) güç üretebiliyordu. Daha sonradan motor sürekli güçlendirildi ve en son sürümünde 23,800 lbf(106 kN)'ye kadar çıkartıldı. Bu motorun su enjeksiyon sistemi bulunuyordu. Kalkış sırasındaki itki gücü sıcak havalarda motorun bıçaklarının ısınması nedeniyle bu sistem motora eklenmiştir. Motorun süpersonik hızlara çıkabilme yeteneği yoktur.
Harrier'ın Hardpoint Noktaları
Harrier(AV-8B modeli), altı adet hardpoint(Mühimmat, sensör ve yakıt depolarının takıldığı bölüm) barındırmakta ve 25mm mermi çapına sahip olan GAU-12 makineli topa sahipti. 5 namlulu olan bu top dakikada 4200 mermi atma yeteneğine sahip. Uçak yanında 300 adet mermi taşıyabilmekte. Uçak AIM-9, AIM-120 gibi hava-hava füzelerini ve çeşitli hava-kara mühimmatlarını da kullanabiliyor. Toplamda 4.200 kilogram mühimmat kapasitesine sahip.
Harrier Uçak Gemisinden Kalkış Yaparken
Uçağın en önemli özelliği dikey iniş-kalkış yeteneği idi. Uçak, helikopter gemilerini ve STOVL tipi uçak gemileri tarafından kullanılabiliyordu. Harrier uçakları dikey iniş-kalkış yeteneğine sahip olsa da kalkış yaparken çok kısa bir piste ihtiyaç duymaktadırlar. Uçak dikey olarak kalkarken maksimum kalkış ağırlığı 9 tondur. Uçağın kendisiyle beraber kaldırabileceği faydalı yük(Mühimmat, yakıt vs.) sadece 3 tondur. 3 tonluk faydalı yük bir uçak için çok azdır. Ne uçağınıza düzgün mühimmat takabilirsiniz ne de onu yeterince uçuracak bir yakıt koyabilirsiniz. Uçak kısa bir pistten(300 metre yeterlidir) kaldırılarak kanatlarda kaldırma kuvveti oluşturulması sağlanır ve uçağın maksimum kalkış ağırlığı artar. Bu sayede uçağın maksimum kalkış ağırlığı 14 tona çıkar ve faydalı yük kapasitesi hem yakıtla hem de mühimmatla kalkmaya yetecek kadar artar.
İspanya Hava Kuvvetlerine Air Harrier
Bu uçak A.B.D ve İngiltere tarafından yoğun olarak kullanılmıştır. İspanya ve İtalya da kendi uçak gemilerinde bu uçak gemileri için satın almış ve kullanılmıştır. Günümüzde bu uçaklar yavaş yavaş emekli edilmeye başlamıştır. Donanma uçağı olması nedeniyle karada kullanılan uçaklara göre çok daha hızlı yıpranmakta ve eskimekte. A.B.D Harrier'leri 2025 yılına kadar kullanmaya devam edecek ve F-35B'lerle değiştirecek. İngiltere ise bu uçakları çoktan emekli edip F-35B'lere geçmeye başladı. İspanya ve İtalya da bu uçakları F-35B'ler ile değiştirmeyi planlamakta.
Harrier(AV-8B Harrier II Plus)'ın Teknik Özellikleri:
Genel özellikleri
Rus yapımı YAK-141. Çok başarılı prototipleri üretilse de seri üretime geçemedi.
ABD üretimi Lockheed XFV prototipi. Hiçbir zaman seri üretime geçmedi ve başarılı olamadı. A.B.D. bunun gibi birçok fütüristik tasarım denese de kullanışlı bir uçak yapamadı.
Birçok ülke VTOL uçaklar üzerine özellikle 1950-1960'lı yıllarda çok çalıştı. Rusya, VTOL uçaklar üzerinde birçok çalışma yaptı. Yak-36, Yak-38 ve Yak-141 gibi çok başarılı prototipler yapmıştı. Savaş sonrası daralan ekonomi ve SSCB'nin çökmesiyle bu projeler hiçbir zaman seri üretime geçemedi. A.B.D birkaç uçak çalışması yaptı. Çok fütüristik ve çok ilginç uçak tasarımları yapmışlardı ancak hiçbir zaman kullanılabilir ve işlevsel uçaklar üretemediler. Fransa ve bazı Avrupa ülkeleri de VTOL uçaklar için çalıştı ancak düzgün ilerleme kaydedemediler.
Hawker Siddeley P.1127 Test Edilirken
İngiltere, operasyonel ve VTOL yeteneğine sahip bir uçak istiyordu. İngiltere'nin önemli Hawker Siddeleyçalışmalara başladı. Bu çalışmaların sonucunda ilk prototip olan Hawker P.1127 ortaya çıktı. Bu prototip ilk testleri başarıyla geçti ve batıda yapılan ilk VTOL uçağı oldu. Bu prototip dikine iniş-kalkış yapabiliyordu ve bunu yaparken de mühimmat taşıyabiliyordu. Daha sonra bu prototipin adı Kestrel olararak değiştirildi. 1961 yılında A.B.D, İngiltere ve Batı Almanya, Hawker Siddeley firması ile dokuz adet prototip uçağın üretilmesi için anlaştı. Bu üretilen dokuz adet prototip A.B.D, İngiltere ve Batı Almanya tarafından test edildi. Uçağın prototipi başarılı olmasına rağmen yeterli değildi. Kestrel, hiçbir zaman seri üretime geçmedi ancak geliştirilmeye devam edildi.
British Aerospace'in TSR-2 Prototipi Sergilenirken
Kestrel geliştirilirken NATO'nun "NATO Basic Military Requirement 3" şartlarını karşılaması için süpersonik özelliğe sahip Hawker Siddeley P.1154 bir sürümü geliştirilmeye başlandı ancak sonradan İngiliz hükumeti "NATO Basic Military Requirement 3" şartlarını es geçip uçağı kendi geliştirmeye devam etti. 1964 yılında İşçi Hükümeti'nin seçilmesinin ardından İngiliz Donanması'nın F-4 Phantom II'ları satın alması ve British Aerospace'in TSR-2 isimli uçağının gelişimi nedeniyle P.1154 projesi iptal edildi.
İngiliz Hava Kuvvetleri İçin Üretilen İlk Nesil Harrier
P.1154 projesinin iptalinin ardından İngiliz Hava Kuvvetleri süpersonik hızlara çıkabilme yeteneğine sahip olmayan Kestrel'in yükseltilmiş bir sürümünü istedi ve ASR 384 isimli gereksinimlerini yayınladı. British Aerospace(Hawker Siddeley firması Harrier üretilmeden önce birkaç İngiliz havacılık firması ile beraber British Aerospace firması adında birleşmişti.) tarafından 1966 yılında Kestrel'in geliştirilip seri üretime sokulmasına karar verildi. Harrier'in ilk prototipi 1967 yılında ortaya çıktı. 1969 yılında ise İngiliz Donanmasına ve İngiliz Hava Kuvvetleri'nde görev yapmaya başladılar. 1960'lı yılların sonunda A.B.D ve İngiltere Harrier'in Üretimi konusunda görüşmeler yapıldı. British Aerospace ve McDonnell Douglas(Sonradan Boeing bünyesine katıldı.), Amerikan üretimine hazırlık olarak 1969'da bir ortaklık kurdu. Daha sonra üretimin A.B.D'de yapılmasının daha ucuz olması nedeniyle uçaklar Amerika'da üretildi. A.B.D. Deniz Piyade Kolordusu tarafından 102 adet AV-8A ve 8 adet TAV-8A(Çift Kişilik) satın aldı. İlk nesil Harrier'dan toplamda 278 adet üretildi.
A.B.D. Deniz Piyade Kolordusu İçin Üretilen İkinci Nesil Harrier(AV-8B)
1970'lerin başında A.B.D ve İngiltere ilk nesil Harrier'in yetersizliklerini gidermek için iki ülke arasında ortak bir proje başladı. İlk başta uçağın motorlarının geliştirilmesi planlandı. Bütçe kesintileri nedeniyle İngiltere bu projeden ayrıldı ve McDonnell Douglas uçağı geliştiren tek şirket haline geldi. McDonnell Douglass ilk nesil Harrier'i yeniden tasarlandı. Uçağın motoru daha da güçlendirildi, uçağa fazladan hardpoint(Füzelerin ve bazı sensörlerin takıldığı bölüm) eklendi ve uçağın aerodinamik kabiliyetleri geliştirildi. AV-8B ismiyle ortaya çıkan ikinci nesil Harrier ilk uçuşunu 1981 yılında yaptı ve 1985 yılından itibaren A.B.D. Deniz Piyade Kolordusu'na teslim edilmeye başlandı. 1981 yılında İngiltere projeye tekrar katıldı ve projede ciddi bir pay aldı. Daha sonradan uçağa gece saldırı yeteneği ve radar gibi önemli yükseltmeler de yapıldı. 1985-2003 yılları arasında 337 adet uçak üretildi ve teslim edildi. Üçüncü nesil Harrier'de planlanıyordu ancak daha sonradan vazgeçildi.
Rolls Royce Pegasus Motoru Sergilenirken
Harrier, Rolls Royce ve Bristol ortak üretimi olan Pegasus isimli motorları kullanıyorlar. Bu motor güç çıkışını diğer uçaklarda olduğu gibi arka kısmından değil, yanlarda bulunan dört adet egzoz tarafından vermekte. Bu dört egzoz açısı değiştirilebilir şekilde tasarlanmıştı. İniş ve kalkış yapacağı zaman uçağın egzozu yere bakacak şekilde, normal uçuşlarda ise arkaya doğru bakmakta. Egzozlar pilot vasıtasıyla kontrol edilebilmekte. Motorun ilk versiyonları sadece 11,500 lbf(40 kN) güç üretebiliyordu. Daha sonradan motor sürekli güçlendirildi ve en son sürümünde 23,800 lbf(106 kN)'ye kadar çıkartıldı. Bu motorun su enjeksiyon sistemi bulunuyordu. Kalkış sırasındaki itki gücü sıcak havalarda motorun bıçaklarının ısınması nedeniyle bu sistem motora eklenmiştir. Motorun süpersonik hızlara çıkabilme yeteneği yoktur.
Harrier'ın Hardpoint Noktaları
Harrier(AV-8B modeli), altı adet hardpoint(Mühimmat, sensör ve yakıt depolarının takıldığı bölüm) barındırmakta ve 25mm mermi çapına sahip olan GAU-12 makineli topa sahipti. 5 namlulu olan bu top dakikada 4200 mermi atma yeteneğine sahip. Uçak yanında 300 adet mermi taşıyabilmekte. Uçak AIM-9, AIM-120 gibi hava-hava füzelerini ve çeşitli hava-kara mühimmatlarını da kullanabiliyor. Toplamda 4.200 kilogram mühimmat kapasitesine sahip.
Harrier Uçak Gemisinden Kalkış Yaparken
Uçağın en önemli özelliği dikey iniş-kalkış yeteneği idi. Uçak, helikopter gemilerini ve STOVL tipi uçak gemileri tarafından kullanılabiliyordu. Harrier uçakları dikey iniş-kalkış yeteneğine sahip olsa da kalkış yaparken çok kısa bir piste ihtiyaç duymaktadırlar. Uçak dikey olarak kalkarken maksimum kalkış ağırlığı 9 tondur. Uçağın kendisiyle beraber kaldırabileceği faydalı yük(Mühimmat, yakıt vs.) sadece 3 tondur. 3 tonluk faydalı yük bir uçak için çok azdır. Ne uçağınıza düzgün mühimmat takabilirsiniz ne de onu yeterince uçuracak bir yakıt koyabilirsiniz. Uçak kısa bir pistten(300 metre yeterlidir) kaldırılarak kanatlarda kaldırma kuvveti oluşturulması sağlanır ve uçağın maksimum kalkış ağırlığı artar. Bu sayede uçağın maksimum kalkış ağırlığı 14 tona çıkar ve faydalı yük kapasitesi hem yakıtla hem de mühimmatla kalkmaya yetecek kadar artar.
İspanya Hava Kuvvetlerine Air Harrier
Bu uçak A.B.D ve İngiltere tarafından yoğun olarak kullanılmıştır. İspanya ve İtalya da kendi uçak gemilerinde bu uçak gemileri için satın almış ve kullanılmıştır. Günümüzde bu uçaklar yavaş yavaş emekli edilmeye başlamıştır. Donanma uçağı olması nedeniyle karada kullanılan uçaklara göre çok daha hızlı yıpranmakta ve eskimekte. A.B.D Harrier'leri 2025 yılına kadar kullanmaya devam edecek ve F-35B'lerle değiştirecek. İngiltere ise bu uçakları çoktan emekli edip F-35B'lere geçmeye başladı. İspanya ve İtalya da bu uçakları F-35B'ler ile değiştirmeyi planlamakta.
Harrier(AV-8B Harrier II Plus)'ın Teknik Özellikleri:
Genel özellikleri
- Mürettebat: 1 pilot
- Uzunluk: 14,12 m
- Kanat açıklığı: 9,25 m
- Yükseklik: 3,55 m
- Kanat alanı: 22,61 m^2
- Boş ağırlık: 6.340 kg
- Yüklü ağırlık: 10.410 kg
- Maksimum Kalkış Ağırlığı:
- Kısa pistten kalkış: 14.100 kg
- Dikey kalkış: 9.415 kg
- Santral : 1 × Rolls-Royce Pegasus motoru, 23.500 lbf (105 kN) güç üretiyor
- Maksimum hız : Mach 0.9 (673 mp/h, 1.083 km/h)
- Menzil: 2200 km
- Savaş yarıçapı: 556 km
- Maksimum Menzil(Mühimmatsız ve yakıt tankları ile beraber): 3300 km
- Tırmanma Sürati: 75 m/s
- Kanat yükleme : 94,29 Ib / (fit kare) (460.4 kg / m 2 )
- Top: 1 × General Dynamics GAU-12 Equalizer 25 mm çapa sahip 5 namlulu gatling topu, sol bölmede gövde altına monte edilmiş, sağ bölmede 300 mermi taşıyabilmekte.
- Roketler:
- 4 × LAU-5003 roket podları
- Füzeler:
- Havadan havaya füzeler:
- 4 × AIM-9 Sidewinder
- 4 × AIM-120 AMRAAM(Sadece radara sahip modellerde)
- Havadan karaya füzeler:
- 4 × AGM-65 Maverick
- Havadan havaya füzeler:
- Bombalar:
- CBU-100 misket bombaları
- Mark 80 serisi güdümsüz bombalar
- Paveway serisi lazer güdümlü bombalar
- Çeşitli JDAM Bombaları
- Raytheon APG-65 radarı
- AN / AAQ -28V LITENING hedefleme podu
