Bir Türk'ün Gözünden "Mauser" Hikayesi: Kısım 1 - Genel Tarihçe

ÖN SÖZ

Dreyse tarafından tanımlanan bolt-action tüfek kavramını janr haline getiren birileri varsa onların Mauser kardeşler olduğuna kesinlikle şüphe yok. Mauser kardeşlerin tasarladığı silah sistemleri zaman içerisinde daha da mükemmelleşerek birçok milletin ordusunun envanterini süsledi, onlarca savaşta yer aldı, yer aldıkları savaşlarda da milyonların canını aldı.

O milletlerden birisi olan Türk milleti ise bu sistemi o kadar çok benimsedi ki gördüğü her tüfeğe “Mavzer” dedi, ismine türkülerde yer verdi. Verdi vermesine ama bu kadar benimsediği bir kültüre de pek sahip çıkamadı. Şu an baktığımızda Mauser serisi hakkında internette hiç elle tutulur bir Türkçe kaynak bulamıyorsak bu bizim kabahatimiz. Yok diye de öyle bırakacak değiliz, bugün o kaynağı oluşturmaya başlayacağız.

KAYNAKÇA

Bu seride yararlandığım temel kaynaklar Ludwig Olson’un “Mauser Bolt Rifles” ve Naci Yorulmaz’ın “Büyük Savaşın Kara Kutusu” kitapları oldu. Olson’un kitabının e-kitap formatı olmadığından fiziksel bir kopyasını satın almam gerekti. Kütüphanemde nadide bir eser de olsun istedim.





İÇERİK

Bu yazı serisinde ayrıntılı teknik incelemelerden politikaya kadar birçok konuya değineceğiz. İçeriğimizi zaman içerisinde parça parça yayınlayıp sizlerle buluşturacağım. Bunun sebebi hem karakter sınırına takılmamak hem de sizleri bir anda çok fazla ayrıntı içinde boğmamak. Technopat'ta tablo kullanmanın pek de pratik bir şey olmadığını keşfetmemden dolayı içerik tablomun görselini bırakıyorum:


Bu kısımda Mauser’in fakirlikten zenginliğe olan başarı hikayesini okuyacağız. Serimize güzel bir girizgah olması dileğiyle.

DOĞUŞ

Hikayemiz Franz Andreas Mauser adında bir askerin ordu göreviyle Wuerttemberg devletinde bulunan, Neckar Nehri üzerine kurulu Oberndorf köyüne gelmesiyle başlıyor. Ordu görevi biten Franz, burada bulunan Wuerttemberg Silah Fabrikası’nda işe başlıyor. Franz’ın 1819’da yaptığı evlilikten olacak 13 çocuktan en küçükleri olan Wilhelm 1834’te, Peter Paul ise 1838’de doğuyor. Bu iki ismi unutmuyoruz.

Paul 1859’da Ludwigsburg’a askerlik görevi için çağrılıyor. Başta topçu olarak görev yapan Paul, çalışkanlığıyla üslerinin dikkatini çekiyor. Ağızdan doldurmalı ateşli silahlarla tanışması da askerlikte oluyor. Görevi biten Paul evine dönüyor ve abisi Wilhelm ile bir top tasarlıyor ama asıl geleceğin küçük ateşli silahlarda olduklarını fark etmeleri uzun sürmüyor. Babasının çalıştığı fabrikada çalışan Paul, abisiyle beraber burada Dreyse tüfeğini yeniden dizayn ediyor.



DEVRİM

Tasarlanan bu yeni sistemdeki devrimsel nitelik ise silahın kendisini kurma kolunun dönüşsel hareketiyle kurmasıdır. Dreyse hakkındaki yazımı okuyanlar bilir ki Dreyse’nin kurma aşaması birkaç adım daha içermektedir ve manuel olarak yapılmaktadır. Paul da askeri bu zahmetten kurtarmak istemektedir. Paul ayrıca bu sistemi metalik fişek kullanacak şekilde daha da geliştirmiştir.


PAZARLAMA

Bu yeni silah iyidir, güzeldir de alacak müşteri bulunsa daha da iyi olacaktır. Önce Wuerttemberg Savaş Bakanlığı’na giderler. Bakan bunlara, ellerindeki ağızdan doldurmalı Minié tüfeklerinden memnun olduklarını söyleyerek orta parmak çeker. Bu kadar vizyonsuzluk miras kalsa kalsa Türk Telekom’a kalmıştır galiba. Dururlar mı, hayır tabii ki. Prusya’ya giderler. Oradaki bakan da ellerindeki standart Dreyselerden memnun olduklarını söyler ve yine kardeşlere yol verir. Yine durmazlar ve bu sefer de Avusturya’ya giderler. Avusturyalı bakan akıllı adamdır ve silahtaki geleceği görmüştür ama bir sorun vardır... Avusturya daha yeni Waenzl silah dönüşüm sistemini başlatmıştır ve sistemi bu yeni silah için maalesef değiştiremez. Keşke daha erken gelseydiniz der.



ESNAF

Avusturya bu yeni Mauser silahını kabul edemez ama bakan bu yeni silahı o sıralar Avrupa’da volta atan Samuel Norris’e gösterir. O da kimdir: Samuel Norris, ABD’li Remington firmasının Avrupa temsilcisidir ve Avrupa devletlerine silah satmak için bir yukarı bir aşağı gezmektedir. Norris esnaf tipli bir adamdır ve hemen ampulü yakar. Oberndorf’a yola koyulur ve Mauser kardeşleri bulur. Der ki gelin sizinle anlaşalım ve arada şöyle olduğunu rivayet ettiğim bir konuşma geçer:

-Ben size bu tüfeği daha da geliştirebilmeniz için gereken finansmanı sağlayacağım ama patentleri benim üstüme alacağız, sizin de köşede adınız geçecek. Eğer anlaşmayı bozarsam da patentleri kendi üstünüze alabileceksiniz.
-Olur.

Norris’in nihai amacı elbette kardeşlere destek vermek değildir. Norris, bu yeni Mauser tüfeğinin mekanizmasını kullanarak Chassepot tüfeğini metalik fişek kullanabilir hale getirmek ve bu modifiyeli tüfeği Fransızlara satarak para kazanma derdindedir.



PATENT

Norris alır kardeşleri yanına ve 1867’de hep beraber Liege’ye giderler. Orası da neresidir diyecek olursanız Liege, Belçika’da bulunan büyük bir endüstri şehridir ve Avrupa’nın silah tasarım merkezlerindendir. Kardeşler burada ileride Mauser-Norris 67/69 ismini verecekleri bir tüfek ve bu tüfeğin mekanizmasıyla modifiye edilmiş bir Chassepot tasarlarlar. Bunların patenti 1868’de alınır. Patent 1868’de alınmış ama isminde 69 var diyebilirsiniz, ben de isim 1869’da verilmiş olmalı diye cevap verebilirim.



ÇARŞI

Norris alır patenti, gider Fransızlara. Fransızlar da uğraştırma bizi metalle falan filan diyerek Norris’i kapıya koyar. Evdeki hesap çarşıya uymaz maalesef. Ayrıca Norris’in kendi başına yaptığı bu işler Remington firmasının da kulağına gider ve firma Norris’i ABD’ye çağırır. Dolayısıyla kontrat bozulur. Lakin Norris anlaşmayı bozmadan önce kardeşlerin Bavyera’daki silah testleri sonrasında tasarladığı bir ara modeli de Prusyalı yetkililere göndermiştir. Paul 1869’un Aralık ayında, Wilhelm de 1870’in Nisan ayında Oberndorf’a geri dönmüştür.


BAŞARI

Oberndorf’a geri dönen kardeşlerden devam edecek olursak her şey bitti gibi gözüküyor olabilir ama beklenmedik bir durum yaşanır ve Norris’in Prusya’ya gönderdiği gönderdiği tüfek beğenilir. Prusyalı yetkililer Mauser kardeşleri Berlin yakınlarındaki Spandau silah tesislerine çağırır. Mauser kardeşleri Wilhelm temsil eder. 2 Aralık 1871’de Prusya bu yeni Mauser tüfeğini Dreyse’nin yerine hizmete almaya karar verir. Silahın üstünde birkaç değişiklik daha yapılmasının ardından 14 Şubat 1872’de Mauser tüfeğimiz “Piyade Tüfeği Model 71” namıyla Prusya ordusunun hizmetine alınır.

Mauser kardeşler bu kadar geniş çapta gelecek bir silah siparişinin altından nasıl kalkabilir diye düşünebilirsiniz. Zaten Prusya da Model 71’lerin üretimini Mauser kardeşlere değil Alman devletlerinin silah fabrikalarına ve Avusturyalı Steyr firmasına yaptırır. Yukarıda bahsettiğim Alman silah fabrikaları ise Spandau’da, Amberg’de, Erfurt’ta ve Danzig’de bulunan devlete ait tesislerdir.


FİRMA

Artık bir firma haline gelen Mauser kardeşler ilk siparişlerini 1872’nin Nisan ayında Prusya’dan alırlar: 3000 adet Model 71 arka nişangahı. Bu siparişi tamamlamak için Oberndorf’ta küçük bir tesis açarlar. Aynı sene içinde Bavyera’dan da 100.000 adet Model 71 arka nişangahı siparişi alınır. Kardeşler bu çapta bir iş için bir zamanlar çalıştıkları Wuerttemberg Silah Fabrikası’nı almayı düşünürler ama alamazlar. Onun yerine Oberndorf’tan bir yer alıp burada sonradan “Upper Works” adını verecekleri fabrikalarının inşasını başlatırlar.

23 Aralık 1872’de Mauser firmasının adı Oberndorf’taki ticaret sicil kaydına “Gebrueder Wilhelm und Paul Mauser” olarak geçer. “Wilhelm ve Paul Mauser Kardeşler” yani. Bunu Mauser firmasının ilk silah kontratı izler: Wuerttemberg devleti, 100.000 adet Model 71 siparişi için Mauser’le masaya oturur. Silah kontratı karşılığında Wuerttemberg devleti, silah fabrikasını Mauser’e 200.000 Gulden karşılığında satmaya karar verir.

YÜKSELİŞ

Mauser’in fabrikayı alacak sermayesi yoktur ve dolayısıyla bir yerden bu parayı bulması gerekecektir. Wuerttemberg’deki Vereinsbank ile 5 Şubat 1874’te bir ortaklık anlaşması imzalanır. Banka, 1.000.000 Mark ile firmamıza ortak olur. Ayrıca inşası biten “Upper Works” fabrikası da bankaya devredilir.

23 Mart 1874’te Wuerttemberg Silah Fabrikası, “Central Works” adıyla Mauser’in mülkiyetine geçer. 20 Ağustos’ta ise “Upper Works” tesisinde bir yangın çıkar ve ve ciddi hasara sebep olur. Zarar gören kısım 8 hafta içinde yeniden inşa edilerek operasyonel duruma getirilir. Wuerttemberg’in 100.000 adetlik Model 71 siparişinin tamamlanması 1878’i bulacaktır. Mauser Çin için de 26.000 adet Model 71 üretecektir. 1878’den 1881’e kadar firmanın hali durgundur ve kardeşler camdan dışarıyı seyretmektedirler. Sonra birisini göreceklerdir: Sırpları.

KAYIP

1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı’nın galip taraflarından olan yeni bağımsız Sırbistan, ordusunu donatmayı düşünmektedir. Wilhelm, Belgrad’a gider ve kontratı Mauser’e kazandırır. Ama bir sorun vardır ki Wilhelm hastadır ve durumu da kötüye gitmektedir. Kendisi Sırp kontratının alınmasından bir süre sonra, 13 Ocak 1882’de vefat ederek Paul’u yalnız bırakır.


TİCARET

Devam edecek olursak 1 Nisan 1884’te Mauserlerin firmasının adı “Waffenfabrik Mauser” olarak değişir, “Mauser Silah Fabrikası” yani. Mauser’in ortağı olan banka, firmanın 2000 hissesinden 1666 adedini elinde tutmaktadır ve ayrıca firmanın başına da bir yönetici atamıştır: Alfred Kaulla. Paul, artık firmasının tam sahibi değildir ve sadece teknik lider konumundadır. Paul bu senelerde Model 71/84’ü, ilk şarjörlü Mauser modelini tasarlar ve Alman hizmetine sokar. 1886-1887 seneleri Mauser firması için bereketlidir. Piyasadaki diğer bir Alman silah üreticisi olan Loewe şirketiyle ortak olup Osmanlı ihalelerine giren Mauser firması 550.000 adetlik Model 1887 kontratını kazanır ve Türklere silah üretmeye başlar.



28 Aralık 1887 tarihi Mauser firması için önemlidir çünkü Mauser’e ortak olan banka, elindeki tüm hisseleri Loewe şirketine satar ve Loewe Mauser üzerindeki en büyük hak sahibi olur. Loewe aynı zamanda Alman mühimmat üreticilerinden “Deutsche Metallpatronenfabrik Lorenz”i de satın alır. Yine anlamını bilmiyorsunuz değil mi, “Alman Metalik Fişek Şirketi Lorenz” demek. Böylece sipariş alınan tüfekler için kendi mühimmatını üretebilme gücünü de elinde bulundurur.


"Soldan Sağa: Ludwig Loewe ve kardeşi Isidor. Ludwig 1886'da ölünce yerine kardeşi Isidor geçer."
ÖFKE

Sene 1888 olur. Almanlar, Model 1888’i hizmete alırlar. Fakat bu tüfek bir Mauser değil, Alman yetkililerin oluşturduğu bir komisyon tarafından tasarlanmıştır ve bu komisyonda Paul yoktur. Silaha bakıyoruz, bir Mauser tüfeği; ismine bakıyoruz, bir Mauser tüfeği değil. Model 1888 bir Mauser değildir, Mauserdir diyenlere itibar etmeyiniz! Paul bunu bir hakaret olarak görür ve öfkesinden Model 1889’u tasarlar. Bu silah da Almanlara kapak olsun dercesine Belçika ihalelerini kazanır. Ama ne yazıktır ki Paul Belçikalılar için tüfek üretemez çünkü hala Türklere Model 1887 üretmektedir. Belçika da der ki madem sen meşgulsün biz de kendi üretim ağımızı kuralım. 1889’da Liege’nin yanındaki Herstal’da bir konsorsiyum kurulur: Fabrique Nationale d’Armes de Guerre ya da kısaca FN.


"Model 1888 Komisyon Tüfeğini Mauser olarak nitelendirmek yanlıştır!"


AÇILIM

Mauser 1890’da Osmanlı, 1891’de Arjantin, 1892’de İspanya, 1894’te İsveç, 1895’te de Şili ile anlaşmalar yaparak işini büyütür. 1895’te “Süpürge Sapı” lakaplı C96’nın patenti alınır. 7 Kasım 1896’da Loewe, Mauser, FN, Deutsche Metallpatronenfabrik ve diğer birkaç mühimmat fabrikası birleşerek DWM’yi oluşturur. 5 Nisan 1898’de Almanya, Model 1898’i hizmete alır. Model 1898 türevi tüfekler Osmanlı da dahil olmak üzere birçok ülke tarafından sipariş edilir. İleri yıllarda daha çok yarı otomatik tabanca ve tüfeklerle ilgilenen Mauser tasarladığı yarı otomatik tüfeklerden birisi olan C98’i 1901’de test ederken kaza geçirir ve sol gözü kör olur. 1896’da Kayser 2. Wilhelm’e yarı otomatik bir tüfek tasarlama sözü vermiş olup bunu takıntı haline getirmiş olması da bir hayli ilginçtir.



"Deutsche Waffen und Munitionsfabriken, Alman Silah ve Mühimmat Limited Şirketi manasına geliyor. DWM de kısaltması. Sağda Winston Churchill'den bile onay alan meşhur C96 var."

SAVAŞ

Paul 29 Mayıs 1914’te vefat eder. Miras bıraktığı şirketi Birinci Dünya Savaşı dolayısıyla büyük işler yapar ama savaş sonrası Versay Anlaşması’na takılır. Silah üretemeyen şirket hesap makinesi, dikiş makinesi ve hatta araba üretmiş. Ürettikleri küçük bir arabaya da Mauser ördeği demişler. Şirketin ismi de 30 Mayıs 1922’de “Mauser-Werke” yani “Mauser Yapım” olmuş. Şirketin çalışan sayısı Birinci Dünya Savaşı’ndaki 7000’lerden 700’lere düşmüş. Şirket tam felaketin ortasındayken ortaya kim çıktı tahmin edin: Naziler! 1930’lu yıllarda başlayan yeniden silahlanma programıyla birlikte firma savaşın sonuna dek başta Kar98k olmak üzere Walther P38, Luger P08, Flak 38 uçaksavar, MG34 makineli tüfek gibi birçok silahı aktif şekilde üretmiş. Firmanın tesislerinde Almanların yanı sıra savaş esirleri ve Aryan ırk olmayan insanlar(!) de çalıştırılmış. Müttefik uçakları tarafından bombalanan Oberndorf tesislerinde hayatını kaybeden işçiler de olmuş.


"Mauser'in savaş arası periyodda tasarladığı arabalardan birisi."
BARIŞ

Savaşın sonlarına doğru, 20 Mayıs 1945’te Fransızlar, Oberndorf’taki Mauser tesislerini işgal etmiş. 1947’de Fransızlar firmanın tasfiye kararını verene dek üretim devam etmiş. Tasfiye kararıyla firmanın makineleri diğer ülkelere taşınmış, binaların bazıları için yıkım emri verilmiş. Kalan binaları diğer firmalar almış. Eski Mauser mühendislerinden Edmund Heckler, Theodor Koch ve Alex Seidel de taşınan makinelerden bir kısmını alarak sizin çok ama çok iyi bildiğiniz Heckler & Koch firmasını kuracaklar bu arada.


"Heckler & Koch firmasını G3, MP5 gibi popüler silahlarıyla tanıyoruz."

Tasfiye emri 1959’da kaldırılmış ve Mauser endüstriyel makine üretimine devam etmiş. Daha sonradan “Mauser-Schaerer” ismini alacak otomotiv endüstri şirketi OTNIMA ile ortak olmuş. 1963’te dönemin ünlü atıcılarından birisi olan Walter Gehmann’ın tasarladığı bir av tüfeğini üretme lisansı alan Mauser bu tüfeği Model 66/Model 660 ismiyle üretip pazarlamış. Model 66 ile büyük bir başarı yakalayan Mauser havacılık endüstrisine de girerek savaş uçakları için toplar tasarlamış. Bu sektördeki başarısıyla ilgi çeken firmayı gözüne bir ara Rheinmetall firması kestirmiş ama 1 Ocak 1979’da başka bir firmaya kaptırmış.

SON

Mauser’in av tüfeklerinin üretiminden de sorumlu savunma dalı ayrı bir firma haline gelerek 1995 ve 1996’da, iki adımda Rheinmetall’a satılmış. Av tüfeklerinin başarı yakalayamamasından dolayı Rheinmetall av tüfekleriyle alakalı birimi sonradan SIG’e satmış. SIG’e satılan bu “Mauser-Jagdwaffen” kısmı şu anda hala av tüfeği satıyor. Mauser’in Rheinmetall bünyesinde kalan kısmı ise şu anda gemiler, helikopterler vs. için büyük çaplı savunma teknolojileri üretiyor.

El emeği göz nuru içeriğimi okuduğunuz için teşekkür ediyorum. Serinin devamında görüşmek dileğiyle!
-Ben Mauserciyim Arkadaş!/Bilham .338