Meşhur Lee-Enfield Serisinin Öncüsü: Uzun Lee-Metford Mark 1
Bugün bambaşka bir seriye geçiş yapıyoruz: Lee-Enfield serisine. İngilizlerin tam iki dünya savaşı boyunca kullanıp bırakamadıkları, her bir üyesi sinir bozucu on çeşit varyasyona sahip olan, enteresan silah isimlendirmelerinden geçilmeyen bu seriye başlamadan önce serinin öncülü olan ilk tüfeğe; Lee-Metford'a bakacağız. İyi okumalar.
Kaynak: C&Rsenal
ÖN BİLGİ VE TARİHÇE
İngilizlerin 1867’de Snider-Enfield ile metalik fişek furyasına girdiğini söylemiştik. Bu silahı beğenmeyip 1871’de de Martini-Henry’e geçen İngilizler, 93 Harbi sonrası başlayan şarjörlü [“repeater”] tüfek çağına ayak uydurmak istemekteydiler. Biraz [biraz değil bayağı] ayrıntıya inelim öyleyse.
İNGİLİZ SİLAHLARINDA İSİMLENDİRME Ama asıl konuya girmeden önce İngiliz tüfekleri hakkında genel bir bilgi vereyim: Martini-Henry, Lee-Metford, Lee-Enfield gibi isimlendirmelerde en başa mekanizmayı tasarlayan kişinin adı koyulur, daha sonra ise namluyu tasarlayan kişinin adı gelir. Örneğin bu silah Lee’nin mekanizmasının ve Metford’un namlusunun bir kombinasyonudur. |
REMINGTON-LEE 1879
Öyleyse öncelikle mekanizmayı tasarlayan kişiden, James Paris Lee’den başlayalım. 1878’de ABD’de; çıkarılabilir ilk kutu şarjörün patentini alan ve bu sistemi yine kendisinin tasarladığı bir mekanizmayla buluşturan Lee, ortaya bir tüfek çıkarır. Elindeki silahı önce Remington firmasına götürür ama adamlar pek pas vermez. Sonradan Sharps firmasına giden Lee, gerekli imzaları atar ve tasarladığı silahın üretimine başlanır. Ama Sharps şirketi sonradan iflas edecek ve bu silahların kalan siparişlerinin üretimini Remington üstlenecektir, isimdeki Remington buradan gelmektedir.
DENEMELER
Şarjörlü tüfek çalışmalarına başlamış olan İngilizlerin akıllarındaki fişek ise .402 kalibredir. Başlarda ellerindeki Martini-Henry’leri “hopper” tipi şarjörlerle donatan İngilizler ortaya .402 kalibre Enfield-Martini’yi çıkarır. 1879’da Sharps şirketinden Albay Frank Hyde, Lee’nin tasarımı olan bu tüfeği Londra’da İngilizlere gösterir. Halihazırda zaten böyle bir tasarımı kovalayan İngilizler, Lee’nin tasarımını beğenir ve sonradan 1879’da bir komite kurarak şarjörlü yeni bir tüfek alınıp alınmaması üzerine yoğunlaşırlar. Yeni bir silahın gerektiği anlaşılınca denemeler başlar.
5 fişek kapasiteli ilk Remington-Lee modeli, Kropatschek, Vetterli, Winchester Model 1876 gibi majör tasarımlar bu denemelerde boy gösterecektir. 1882’de donanmanın isteğiyle yeni bir deneme süreci başlatılır. Bu denemelere ise Remington-Lee’nin yanında Mannlicher, Chaffee-Reese ve Owen Jones gibi tasarımlar katılır. Denemelerin sonunda başka bir komite daha kurulur. Bu esnada denemelere yeni bir silah daha katılır: Remington-Lee 1882. 1879 modelinin iyileştirilmiş versiyonu olan bu silahın bir de Bethel Burton tipi versiyonu tasarlanır yani Lee-Burton.
1886’ya gelindiğinde ise finale sadece 3 silah kalacaktır:
- Kutu şarjörlü Remington-Lee 1882.
- Bethel Burton tipi “hopper” şarjörlü Lee-Burton.
- Yine “hopper” şarjörlü bir Owen Jones tasarımı.
Modifiye edilmiş bir Martini-Henry olan Owen Jones ve Lee-Burton, .402 kalibre fişek kullanırken kutu şarjörlü Lee ise .43 kalibre fişek kullanmaktadır. Eldeki Enfield-Martini modelleriyle olan parça uyumluluğu ve .402 kalibre fişek kullanmasından dolayı Owen-Jones’e göz kırpan İngilizler, özellikle de donanma bu tüfeklerden 5.000 adet sipariş eder. Siparişlerin verildiği Enfield Kraliyet Küçük Silah Fabrikası’nın müfettişlerinden Albay Arbuthnot, itiraz ederek yeni bir deneme sürecini daha başlatır. Bu sefer Owen-Jones ile Lee-Burton baş başa mücadele edecek ve Lee-Burton galip gelecektir.
YENİ FİŞEK [DUMANSIZ BARUTLU DEĞİL]
Dumansız barutun icadıyla küçülen fişekler de bu arada İngilizlerin dikkatini çeker ve 1887’de komisyon, İsviçreli Albay Rubin’in tasarladığı .303 kalibrelik fişeği incelemeye koyulur. Bu iş görür diyen İngilizler .402 kalibreye tekmeyi vurup bu yeni .303 kalibrelik fişeği hizmete alır. Böylece bu fişeği kullanan eski Enfield-Martini de tarihe karışır. [Meraklısına: Albay Rubin’in tasarımı olan kaplamalı yani “jacketed” fişek tasarımı kendisine hem Lebel 1886’da hem de Model 1888 Komisyon Tüfeği’nde yer bulacaktır.]
FİNAL TESTLER
Fişeğin üstünde de karar kılındıktan artık son aşamaya gelinir. Şarjör kutu mu olsun yoksa "hopper" mi diye düşünen İngilizler, Lee’nin en son tasarımı olan Remington-Lee 1885’in şarjöründen ilham alarak şarjörü iyileştirirler. Model 1885’ten gelen bu özellikle şarjörü isterseniz çıkarıp, isterseniz de silaha takılı halde teker teker doldurabiliyorsunuz. Model 1885 ile gelen bir diğer özellikse mekanizmanın arkasında bulunan çift kilitleme barları olacaktır. Ardından dönemin mühendislerinden Joseph Speed’in tasarladığı şarjör bağlantı aparatı da sisteme eklenir ve şarjör sistemine son dokunuş da yapılmış olunur.
William Ellis Metford’un tasarımı olan “polygonal” yivli namlu da Lee’nin sistemine entegre edilir ve ortaya çıkan tüfek Lee-Metford Mark 1 namıyla 1888’de hizmete alınır. Metford’un namlu tasarımının tüm ihale süreci boyunca denendiğini de hatırlatmadan geçmeyelim. Yine 1888’de imparatorluğun çeşitli yerlerine denenmek üzere bu tüfeklerden gönderilir. Kanada, Hindistan, İrlanda ve Mısır’a gönderilip farklı koşullarda test edilen tüfeğin üzerinde küçük değişiklikler yapılır:
- Süngü yuvası harbinin arkasına alınır.
- “Cocking piece” ve kovan topuğunda basitleştirmeler yapılır.
- Şarjör kapasitesi 7’den 8’e yükseltilir.
- Silahın soluna emniyet, önüne de ahşap kundak eklenir.
- 1888 denemelerinde çuvallayan .303 Rubin fişeği, .303 Mark 1'le değiştirilir.
- Enfield Kraliyet Küçük Silah Fabrikası
- Sparkbrook Kraliyet Küçük Silah Fabrikası
- Londra Küçük Ateşli Silahlar Fabrikası [devlete ait değil]
- Birmingham Küçük Ateşli Silahlar Fabrikası [devlete ait değil]
MÜHİMMAT PROFİLİ: .303 British Mark 1 ve Mark 2 [7.7x56mmR]
Mark 1 fişeklerin kolayca parçalanması sonucu Temmuz 1890’da Mark 2 fişeğe geçilecektir. Kasım 1891’de ise Cordite Mark 1 yani İngilizlerin dumansız barutlu ilk fişeği piyasaya çıkacaktır.
“CORDITE”
Devam edecek olursak; İngilizler sonradan tasarlayacakları dumansız barutlu ilk fişeklerini Lee-Metford modellerinde kullanmaya çalışınca namluların aşındığını görürler. Bunun sebebi ise İngilizlerin “cordite” denen ve daha yüksek sıcaklıklara ulaşarak patlayan bir dumansız barut tipi kullanmasıdır.
MEKANİZMA, DİPÇİK VE NAMLU PROFİLİ
“POLYGONAL” YİVLİ NAMLU
Metford’un tasarladığı “polygonal” yivli namlunun kullanılmış olmasının sebebi fişeğin dumansız değil kara barut kullanmasıdır. Kara barutun geleneksel tipteki yivleri tıkaması ve balistik performansı düşürmesinin sonucu olarak bu yönteme başvurulur. Geleneksel ve “polygonal” yiv terimlerini Martini-Henry yazımda detaylıca anlatmıştım, henüz okumadıysanız burada bekliyorum. Sene 1888 olmuş, İngilizler neden hala kara barut kullanıyor derseniz de sebebi İngilizlerin bu konuda pek tecrübeli olmamasıdır diyebilirim.
ÇIKARILABİLİR ŞARJÖR
Bu silahta James Paris Lee’nin patentini aldığı çıkarılabilir şarjör mevcut. Şarjör tek sıralı 8 fişek alabiliyor. Şarjörü ya tepeden teker teker ya da çıkartıp teker teker doldurmanız gerekiyor, ortada henüz bir kızak sistemi yok. Ayrıca askerler çıkardıkları şarjörleri kaybetmesin diye şarjörler silaha zincirlerle bağlanmış. Askerlere bir de yedek şarjör zimmetlenmiş ama bu yedek şarjör taşıma durumuna 1891’de son verilmiş.
ÜST AHŞAP KUNDAK
İlk tasarlanan Lee-Metford modellerinde üst ahşap kundağın ucu düzmüş. Bu ahşap kundak gövdeye metal bir halka ile de sıkıca bağlı. Askerin silahını temizlemek için bu ahşap kundakları düzgün sökemeyip çatlattığı görülünce kundağın önü, sökmeyi kolaylaştıracak şekilde yeniden tasarlanmış.
Süngü takma. Kaynak: Forgotten Weapons
EMNİYET
Mekanizmanın sol tarafındaki yaylım ateşi nişangahının yanında küçük bir emniyet aparatı yer alıyor.
MARK 1* [YILDIZI GÖRDÜN MÜ?]
Mark 1’in değiştirilmiş hali olan ve daha sonradan da Mark 2’ye dönüşecek olan bu silahın amacı da İngilizlerin eldeki çalışır silahları atmak istememesi. Eldeki Mark 1’lerin neredeyse hepsi Mark 1*’a dönüştürülmüş. Mark 1*’deki değişiklikler şöyle:
- Emniyet gereksiz görüldüğü için kaldırılmış.
- Gez ve arpacık Lewes değil “barleycorn” tarzda üretilmiş yani ucunda çıkıntı olan dar bir dörtgen şeklinde. [“Barleycorn” = Arpa tanesi, arpacık kelimesinin bununla bir alakası olmalı]
Sağ alttaki görsel sıkıştırılınca yazılar bulanıklaşmış. Yeşil yerde şöyle yazıyor: Tepesinde çıkıntı bulunan yeni arpacığa dikkat ediniz.
MARK 2
Mark 2’de Mark 1*’dakilere ek olarak şunlar mevcut:
- Arka askı aparatı tetiğin önünden dipçiğe taşınmış.
- Dipçikteki disk yandan alınıp dipçiğin arkasına eklenmiş.
- Çift sıralı 10 fişek kapasitesi olan yeni şarjöre geçilmiş.
- Şarjörün bağlı olduğu zincir basitleştirilmiş.
- Mekanizmanın baş kısmı, gövde kısmına daha kolay takılabilir şekilde yeniden dizayn edilmiş.
SAVAŞ PROFİLİ
İkinci Boer Savaşı’nda Lee-Enfield’lerin yanında bu silahlar da kullanılacaktır.
Lee-Enfield serisinde görüşmek üzere, hoşça kalın.
Tüm Metinlerin Yazımı, Görsel Derlemesi ve Düzenlemesi: Bilham
