Rehber Linux'un Kitabını Yazıyoruz: 101 | Başlangıçtan Ustalığa Komutlar ve Sistem Yönetimi!

/
├── bin/   → En temel komutlar burada (ls, cp, mv, cat falan)
├── sbin/  → Yönetici komutları (fdisk, iptables gibi "yetki" isteyenler)
├── etc/   → Ayarların kalbi (tüm config dosyaları burada yatar)
├── home/  → Senin, benim evimiz (kullanıcı dosyaları: /home/ahmet)
├── root/  → Büyük patronun (root) ev dizini
├── var/   → Sürekli değişenler (loglar, mailler, veritabanları)
├── tmp/   → Çöplük (geçici dosyalar, reset atınca silinir)
├── usr/   → Kullanıcı programları ve kütüphaneler
│   ├── bin/ → Senin kurduğun programlar genelde buraya düşer
│   └── local/ → Elle derleyip kurdukların
├── opt/   → Dışarıdan gelen paket programlar
├── dev/   → Donanımlar (disk, usb, terminal hepsi dosya demiştim ya, hah işte burada)
├── proc/  → Sistemin röntgeni (çalışan süreçler, RAM bilgisi vs.)
├── mnt/   → Geçici disk bağlama noktası
├── media/ → USB takınca otomatik buraya gelir
├── boot/  → Açılış dosyaları (kernel, grub)
└── srv/   → Sunucu verileri (web sitesi dosyaları falan)

echo $SHELL

ls -la /home/ahmet

man ls      # Manuel sayfası (kullanma kılavuzu, biraz uzundur)
ls --help   # Hızlı yardım (özet geçer)
whatis ls   # Bu komut ne işe yarar tek cümleyle söyle
which python # Bu programın dosyası nerede?

pwd             # Neredeyim ben? (Yolu gösterir)
cd /var/log     # Işınla beni Scotty (Dizine git)
cd ..           # Bir üst kata çık
cd ~            # Evime dön (Home dizini)
cd -            # Bir önceki olduğun yere geri dön (çok pratiktir)
ls              # Ne var ne yok dökülün
ls -lah         # Detaylı, gizlileri göster, boyutları insan gibi (MB, GB) yaz
tree            # Dizinleri ağaç gibi dallı budaklı göster

mkdir projeler          # Klasör aç
mkdir -p a/b/c          # İç içe klasör aç
touch not.txt           # Boş dosya oluştur (veya tarihini güncelle)
echo "Selam" > not.txt  # Dosyaya yazı yaz (eskisini siler!)
echo "Naber" >> not.txt # Dosyanın altına ekle (eskisine dokunmaz)

cp dosya.txt kopya.txt  # Kopyala
cp -r klasör/ yeni_yer/ # Klasörü içindekilerle kopyala
mv dosya.txt yeni.txt   # İsim değiştir (aslında olduğu yerde taşımaktır)
mv dosya.txt /tmp/      # Başka yere taşı
rm dosya.txt            # Sil (Geri dönüşüm kutusu YOKTUR, dikkat!)
rm -r klasör/           # Klasörü sil
rm -rf klasör/          # Klasörü ve içindeki her şeyi sorusuz sualsiz sil (Aman diyim, elin titresin bunu yazarken!)

cat dosya.txt       # Hepsini ekrana bas
less dosya.txt      # Sayfa sayfa oku (en temizi budur, 'q' ile çıkarsın)
head dosya.txt      # Sadece başını göster (ilk 10 satır)
tail dosya.txt      # Sadece kuyruğunu göster (son 10 satır)
tail -f log.txt     # Log dosyasını canlı takip et (log akarken izlemek için birebir)

ln -s hedef_dosya kisayol # Soft link (Kısayol oluşturur)

find /home -name "*.txt"      # İsme göre dosya bul
find /var -size +100M         # 100MB'dan büyük dosyaları bul (disk dolunca lazım olur)
locate dosya.txt              # Veritabanından hızlıca bul

grep "hata" log.txt          # İçinde "hata" geçen satırları getir
grep -i "hata" log.txt       # Büyük küçük harf takılma
grep -r "config" /etc/       # Klasörün içindeki tüm dosyalarda ara
grep -v "info" log.txt       # İçinde "info" geçenleri GETİRME (filtrele)

sed 's/eski/yeni/g' dosya.txt  # Dosyadaki "eski" kelimelerini "yeni" yap (ekrana basar)
sed -i 's/eski/yeni/g' dosya.txt # Dosyanın içinde kalıcı değişiklik yap

awk '{print $1}' dosya.txt     # Sadece 1. sütunu yazdır
awk '{print $1, $3}' dosya.txt # 1. ve 3. sütunu yazdır

sort dosya.txt      # Sırala
uniq dosya.txt      # Tekrarlayanları temizle (önce sort lazım!)
wc -l dosya.txt     # Kaç satır var say
cut -d":" -f1 /etc/passwd # Dosyayı böl ve parçayı al
history | grep "docker"   # Geçmişte yazdığım docker komutunu bul

ls -la | grep ".txt"          # Listele VE txt olanları süz
cat log.txt | grep "Error" | wc -l  # Hataları bul VE say
komut > dosya.txt             # Çıktıyı dosyaya yaz (eskisini siler)
komut >> dosya.txt            # Çıktıyı dosyanın sonuna ekle

sudo useradd -m ahmet    # Ahmet diye kullanıcı aç, evini de yap
sudo passwd ahmet        # Ahmet'e şifre ver
sudo userdel -r ahmet    # Ahmet'i sil, evini de başına yık
whoami                   # Ben kimim lan?
id                       # Kimlik bilgilerimi dök

sudo groupadd yazilimcilar       # Grup kur
sudo usermod -aG yazilimcilar ahmet # Ahmet'i gruba ekle (-aG önemli, yoksa diğer gruplardan atılır!)

sudo komut      # Komutu patron (root) yetkisiyle çalıştır
su -            # Komple root kullanıcısına geç (şifre ister)
sudo -i         # Root terminaline geç

chmod +x script.sh       # Çalıştırma izni ver (herkese)
chmod u+w dosya.txt      # Sahibine yazma izni ver
chmod 755 dosya.txt      # Sayısal mod (Sahip full, diğerleri okur/çalıştırır)
chmod 777 dosya.txt      # Herkese her izni ver (Güvenlik açığıdır, yapma yanarsın!)
chmod 600 key.pem        # Sadece ben okuyup yazayım (SSH anahtarları için şart)

sudo chown ahmet dosya.txt       # Dosyanın sahibi artık Ahmet
sudo chown ahmet:yazilimcilar dosya.txt # Sahibi Ahmet, grubu Yazılımcılar
sudo chown -R ahmet klasor/      # Klasörün içindeki her şeyi Ahmet'e ver

ps aux              # Tüm çalışan süreçleri dök
top                 # Görev yöneticisi (canlı takip)
htop                # Top'un daha renklisi, daha yakışıklısı (kurman gerekebilir)
pgrep nginx         # Nginx'in PID numarasını bul

kill 1234           # 1234 numaralı sürece "kapan" sinyali gönder (nazikçe)
kill -9 1234        # Naziklik bitti, kafasına sık (zorla kapat)
killall firefox     # Tüm firefox süreçlerini temizle

sudo systemctl start nginx      # Başlat
sudo systemctl stop nginx       # Durdur
sudo systemctl restart nginx    # Kapat aç (en sık kullanılan)
sudo systemctl status nginx     # Durum ne? Çalışıyor mu?
sudo systemctl enable nginx     # Bilgisayar açılınca otomatik başlasın

df -h               # Disklerde ne kadar yer var? (İnsan okunabilir formatta)
du -sh klasor/      # Bu klasör kaç GB yer kaplıyor?
lsblk               # Takılı diskleri ve bölümleri göster

sudo mkfs.ext4 /dev/sdb1  # Diski ext4 formatına çevir (dikkat, veri gider!)
sudo mount /dev/sdb1 /mnt # Diski sisteme bağla (mount et)
sudo umount /mnt          # Diski çıkar

ip addr             # IP adresim ne? (ifconfig eskide kaldı)
ping google.com     # İnternet var mı? Karşı taraf cevap veriyor mu?
ss -tuln            # Hangi portlar açık, kim dinliyor?

ssh ahmet@192.168.1.5       # Sunucuya bağlan
ssh -p 2222 ahmet@sunucu    # Farklı porttan bağlan
scp dosya.txt ahmet@sunucu:/tmp # Dosyayı sunucuya fırlat

sudo ufw allow 22       # SSH'a izin ver
sudo ufw allow 80       # Web sitesine izin ver
sudo ufw enable         # Duvarı aktifleştir
sudo ufw status         # Durumu göster

sudo apt update         # Market listesini güncelle (önce bunu yap!)
sudo apt upgrade        # Kurulu programları güncelle
sudo apt install nginx  # Nginx kur
sudo apt remove nginx   # Nginx kaldır

sudo dnf install nginx  # Kur
sudo dnf update         # Güncelle

tail -f /var/log/syslog   # Logu canlı izle
journalctl -u nginx       # Nginx servisinin loglarına bak
journalctl -xe            # Son hataları detaylı dök

crontab -e      # Zamanlama dosyasını aç

0 3 * * * /home/ahmet/yedek_al.sh

tar -cvf yedek.tar dosyalar/      # Arşivle
tar -xvf yedek.tar                # Arşivi aç
tar -czvf yedek.tar.gz dosyalar/  # Hem arşivle hem sıkıştır (gzip)

rsync -avz kaynak/ hedef/         # Senkronize et
rsync -avz kaynak/ user@sunucu:/hedef/ # Sunucuya yedekle

#!/bin/bash
ISIM="Ahmet"
echo "Selam $ISIM, bugün nasılsın?"
if [ -f "/etc/passwd" ]; then
    echo "Dosya yerinde duruyor."
fi

chmod +x selam.sh
./selam.sh

docker run hello-world      # Test et
docker ps                   # Çalışan konteynerlar
docker images               # İndirilmiş imajlar
docker-compose up -d        # Tüm sistemi ayağa kaldır (compose dosyasıyla)