Not: Yazının tamamı ekşisözlükten alıntıdır.
Rusya ile karşılaştırarak küçümsenmesi dramatik bir hata olacak olan durumdur. Nedenlerine değinmeden önce Cds'in ne anlama geldiğini incelemekte fayda var.
1) CDS nedir? Döviz cinsi kredi kullanılması durumunda ödenecek faize nasıl etki eder?
CDS kısaca kredi aldığınızda batma riskinize karşı ödenen primdir. Aslında baz puan cinsindendir. Bir ülkenin yaklaşık olarak ödeyeceği döviz cinsi kredi faizlerine temelden etki eder. Ödenmesi beklenen ortalama faiz aşağıdaki formülden elde edilebilir. Edilebilir diyorum çünkü CDS aşırı yükseldiğinde yüksek faizle bile kreditör bulunamayabilir.
Döviz cinsi kredi faizi = CDS + libor
* + fed faizi.
Mesela fed faizi 175 baz puan, libor 200 baz puan, Türkiye CDS ise 900 baz puan olsun. Toplamları 1275 baz puan yapar yani Türkiye hazinesi döviz cinsi tahvil ihraç etse ödemesi beklenen faiz %12.75 olacaktır. Libor her durumda aynı miktarda etki etmeyebilir ihraç kanallarına bağlı olarak tabii.
Fed faiz artırdıkça uluslararası piyasalarda da paranın devir hızı düşeceğinden dolayı bankalar arası faiz oranı olan libor faizi de yükselecektir.
2) Hangi kurumlar CDS değerlerine bağlı olarak ödemek zorunda kalırlar?
Genellikle finans dışı kesim yani finansal olmayan şirketler ve devlet hazinesi borçlanırken CDS primine bağlıdır. Bankalar kredi kullanırken genellikle sendikasyon kredisi kullanırlar. Finans kurumlarının batması tüm dünya için felaket olacağından dolayı onlar CDS'ten görece az etkilenirler ama özel kesim ve özellikle de devlet tahvil ihraç ederken olumsuz etkilenir.
Özel kesim için üzücü olan ise yeni borç bulamamak olduğu kadar eski borçlarını ödemek yerine yeni borçla çevirmek isterken de sıkıntılar çıkar. Geçmişteki bir kredi için mesela %4 faiz ödeyen bir şirket borcun ödenme zamanı geldiğinde bunu %12 ile çevirmek yerine bir kısmını kapatmak isteyebilir. Bu durumda şirketler net dış borç ödeyicisi olurlar.
Özel sektörün döviz borcu azalmaya başlar ama bunun piyasalara yansıması sistemden döviz çıkışıdır. Döviz çıktığı için de kur yükselir. Kurun yükselmesini istemeyen hazine ise borçlanır. TL cinsi faizler yükselmesin diye iç piyasadan bile dövizle borçlanır. Bunların bedeli en ağır olanlarından biri ise kur korumalı mevduattır.
2018'den beri özel sektörün döviz borcu azalırken devletin döviz borcu artmaktadır. Bir nevi özel sektörün borcunu devlet üzerine almış gibi olmuştur.
3) CDS artışı ne kadar tehlikelidir?
Cds priminin artması direkt olarak döviz piyasasına etki etmez. Ani bir finansal oynaklıkta da CDS artabilir. Şirketler ve devlet için kötü olan şey CDS priminin uzun süre yüksek seyretmesidir. Şirketler vadesi gelen borçlarını çevirmez veya çeviremezler. Çevirmediklerinde borcu kapatmak isterler bu da kuru zıplatır. Çeviremediklerinde batarlar bu da şirket iflaslarını ve artan işsizliği beraberinde getirebilir.
Bu yüzden anlık zıplamalar değil borç çevirme takvimine bağlı olarak cds - zaman grafiğinin altında kalan alan yani CDS'in integrali daha önemli ve belirleyicidir.
Diyelim ki bir yılda vadesi gelen ortalama borcunuz 180 milyar dolar ve beklenen cari açığınız da 50 milyar dolar olsun. Bir yılda bulmanız gereken finansman 230 milyar dolar olur. 180 milyar doların 170 milyarı anapara 10 milyarı da faizi olsun. Yeni durumda bu borcu kapatmak yerine çevirirseniz borcunuz yüksek CDS nedeniyle 180*1.1275=202.5 milyar dolar olur. Tabii bu hesap böyle yapılmaz ortalama borç vadesi ve ortalama borç faizine bakmak gerek ama ben kafanızda canlansın diye sayıları örnek verdim.
Bu durumda ertesi sene aynı 50 milyar dolar cari açık için bulunması gereken finansman 252.5 milyar dolar olacaktır. Şirketler bunu yapmak yerine vadesi geldiğinde borçlarının bir kısmını kapatmayı seçebilirler. Bu durumda piyasadan kapatma oranlarına göre farklı miktarlarda döviz çıkar. Bu da kurları yükseltir.
4) Türkiye ile Rusya neden CDS konusunda bir değil?
Bunun nedeni çok basit Rusya enerji ihracatı yüksek olduğundan dolayı cari fazla veriyor. CDS sizin borç alma faizinizi etkiler. Borç almadığınız sürece borç alma faizinizi umursamazsınız. Senelerce cari fazla vermiş bir ülke olduğu için rezervleri güçlü ve dış ticaret hadleri yüksektir.
Rusya'nın enerji ve gıda sorunu büyük ölçüde yoktur. Bunun yerine azalan nüfusuyla başı derttedir. Ayrıca eğitimli Rusların da ülkelerini terk etme isteği en azından bazı bölgelerde yüksektir. Bu durum da başka sorunlara yol açar. Oligarklar nedeniyle Rus ekonomisinde yolsuzluk yüksektir ama doğal kaynaklarının varlığı bu verimsiz yapının sürdürülebilmesine şimdilik izin verir.
Türkiye içinse durum oldukça karamsar. Rezervleri negatifte ve bunun olma nedeni aslında yurt içi yerleşiklere kendi parasını satıp duruyor olmamız. Satılan dövizlerin bir kısmı cari açık finansmanına giderken bir başka kısmı da eline geçen parayla döviz alan ananız babanız eşiniz kardeşiniz vs.
Zaten bu yüzden negatif rezerve düşmeyi başarabildik. Yabancı olsa bu durumda parasını Türkiye'de tutmaktan kaçınırdı ve kaçınıyor da. Geçen ismini hatırlamadığım bir ekonomist yazmıştı. Bakanın şubat ayındaki londra ziyaretinden bugüne kadar geçen sürede 10 milyar dolarlık çıkış yapmış yabancı yatırımcılar. Bakan ise bu ziyaretinden sonra Türkiye'ye ilginin çok büyük olduğunu söylemişti.
Durumun sürdürülemeyeceği ise çok açık. Sistemin teorik olarak satılabilir döviz rezervinin cari açığı finanse edemeyeceği yere geldiğinde patlaması gerekiyor. Bunun önüne geçebilecek tek alternatif ise faiz artırımı olur, daha doğrusu cari fazla vermek olur. TL'ye değer kaybettirmemize rağmen hala cari fazla veremiyoruz. Zaten bu yüzden geçen gün TL'nin hala değerli olduğuna dair başlıklar gündem oldu.
İmkansız üçleme hipotezi bize fazla alternatif kalmadığını söylüyor.
- 1) Ya faiz artırılacak.
- 2) Ya sermaye kontrolleri gelecek.
- 3) Ya da döviz kuru tutulamayacak.
Bunun yerine kurda kontrollü yükselişi deneyebiliriz ama bunu yaparken kullanılabilir rezerv yönetimini dikkatli yapmak zorundayız. Bildiğim tek bir şey var. Elde kalan kullanılabilir rezervler bir eşiğe düştüğü anda 3 numara o kadar sert vuracak ki çok kısa bir sürede 1 ile 2 arasında bir tercih yapılmak zorunda kalınacak.
Ama şu an ne o eşiği biliyorum, ne o eşiğe ne zaman gelineceğini biliyorum, ne de karar vericilerin o karar anı geldiğinde 1 ile 2 arasındaki hangi seçeneği tercih edeceğini biliyorum.
eksisozluk.com
