Merhaba. Başka panel rehberleri de olduğunu biliyorum fakat benim forumda gördüğüm en yeni rehber 2 yıllık ki 2 yılda monitör dünyasında çok şey değişti. IPS’lerin hız olarak kat ettiği devasa yol, IPS ve TN’lrein arasındaki renk uçurumunun kapanması, VA’ların konumu ve OLED’lere yavaştan göz kırpılması gibi.
Eğer amacıma ulaşdıysam rehberi okuduktan sonra paneller hakkında aklınızda neredeyse hiçbir sorunun kalmamış olması gerekiyor.
Bu yüzden hala aklınıza takılan bir şey olursa yazın, cevabını biliyorsam hemen rehbere ekleyeyim.
4 ana panel tipine değineceğim. IPS, TN, VA ve geleceğin teknolojisi OLED.
QLED, NanoIPS vs. panel değildir, panellerin ve bazen arka aydınlatmanın da üstüne uygulanıp görüntüyü geliştiren ek teknolojilerdir.
HIZ
İlk tepkime süresi ile başlayalım. Tepkime süresini piksellerin renk değiştirme hızı, bir renkten diğer renge geçiş süresi olarak düşünebilirsiniz. Bu süre ne kadar düşük olursa o kadar iyi.
Görüntünün ekrandan ne hızla kaybolduğuna ve bıraktığı ize etki eder.
Gecikme (Input Lag), yani görüntünün ekran kartından monitöre ulaşma süresi ile karıştırmamak lazım.
Bahsettiğimiz tepkime “MPRT, GTG” gibi birimler ile belirtilen, göze sokulan bir değerdir.
Gecikmeyi (Input Lag) üreticiler bile genelde sitelerine yazmaz.
“10ms ping ile 30ms ping arasındaki fark anlaşılmıyor, buna göre 1ms ile 5ms monitör arasındaki fark hiç ama hiç anlaşılmaz” gibi alakasız ve garip bağdaştırmalar de bu karışıklıktan kaynaklanıyor.
O zaman tepkimeye geçelim.
Bir kere sanılanın aksine VA paneller tepkime olarak “IPS’lerden hızlı ve TN’lere hız olarak yakın” değildirler, aksine tepkime olarak en yavaş paneldirler.
Evet, VA’lar günümüzde genel olarak en yavaş panellerdir. “FPS oyunları için VA çok iyi, IPS alınmaz” cümlesinin söylenme sebebi de bu yanılgıdır.
Eskiden VA’lar daha hızlı olsa da şu an ,2021 yılında, genel olarak IPS’lerden gerideler.
Peki yüksek tepkime nelere sebep olur? Ghosting ve hareket bulanıklığına.
Ghosting testlerine de bakabilirsiniz ayrıca, VA’lar genelde epeyce fazla yapıyor IPS’lere göre.
Bkz. Ghosting ve hareket bulanıkığı nedir;
Bu görselde hem ghosting, hem de hareket bulanıklığı mevcut. Arkadan bir hayaletin takip etmesi ghosting, UFO’nun bulanıklığı da motion blur.
Sağdaki görsel ise tepkime olarak çok çok iyi bir modeli temsil ediyor diyebiliriz.
Ama bu VA ile rekabetçi oyun oynanmaz demek değil, sadece rekabetçi oyunlar için özellikle VA önermek çok saçma ve temelsiz. Burayı özellikle vurguluyorum.
Ayrıca tüm VA’lar yavaştır anlamı çıkmasın, bu rehberdeki çoğu şey genellemedir. Modellere göre farklılıklar olabilmektedir.
TN’ler ise genel olarak tepkimesi en hızlı paneldir, bu yüzden E-Sporculara önerilirler. Bu fark da kapanınca, ki kapanıyor FastIPS’ler sağ olsun, kendilerini toprağa gömebiliriz yavaştan
OLED’ler monitör kanadında çok aktif olmamalarına karşın OLED olan monitörler TN’lere göre bile daha iyi tepkime sunabiliyor.
Çoğu paneller hakkındaki yazıda “IPS paneller gerçek 1ms olamaz“ veya “IPS’ler en fazla 3-4ms olabilmiştir” tarzı yazılar görmüşsünüzdür. Veya VA panel, fark etmez. Hala geçerli mi bu? Birkaç sene öncesine kadar evet, fakat şu an bu biraz değişti. Şimdi böyle denmesinin sebeplerini ve cevaplarını yazayım.
MPRT, GtG gibi bir tepki süresi türü.
MPRT tamamen önemsiz değil, ama pazarlama stratejisi olarak kullanılıp dandik monitörleri satmak için de kullanıldığı da maalesef olmuyor değil.
1ms MPRT monitörler nadir ve pahalı olan 1ms GtG monitörler ile karıştırılmakta olduğundan böyle söylemler olmakta.
GtG daha isabetli sonuçlar verdiğinden ve MPRT’nin aksine daha fiziksel bir sonuç olduğundan 1ms MPRT’lere sahte 1ms/gerçek 1ms değil diyebilirsiniz, bir sıkıntı yok.
AMA bunun sebebinin GtG’yi baz almanız olduğunu da mutlaka açıklayın derim.
Yoksa garip yanlış anlaşılmalar ortaya çıkabiliyor.
“IPS’ler gerçek 1ms değil, 1ms yazan IPS 3-4ms’e tekabül eder.” gibi temeli doğru olan ama ağızdan ağıza böyle garip, matematik formülü gibi formlara gelmiş cümlelerin de sebebi 1ms MPRT monitörlerin genelde 4ms GtG olmasıdır mesela.
IPS panelleri üreten firmalar sanki yalan söylüyormuş gibi anlaşılıyor bu sebep açıklanmayınca.
Kısacası olay MPRT ve GtG tepki süresindeki ayrım.
Peki, 1ms GtG IPS veya VA yok mu? Var!
IPS’lerde son 1-2 yılda epeyce 1ms GtG monitör çıktı. Bunlarda NanoIPS ve FastIPS’lerin de payı büyük.
Bkz. 1ms GtG IPS monitörlerden bazıları;
LG 27GL850-B UltraGear™ Nano IPS 1 ms Oyun Monitörü | LG Electronics Türkiye
TUF Gaming VG259QM｜Monitör｜ASUS Türkiye
ViewSonic XG2405 24" FHD 1ms 144Hz IPS GAMING Monitör
VA’larda ise Samsung Odyysey G7/G9 ile 1ms GtG ilk oldu diye biliyorum. Arkası gelir umarım.
Yani artık IPS/VA paneller de gerçek 1ms olabilir. Ha tabii ki 1ms GtG TN monitörlere göre çok daha seyrekler, ama en azından artık “IPS’ler gerçek 1ms olamaz“ cümlesinin geçerliliği yok.
IPS/VA’lara gerçek 1ms olamaz denmesinin 2. Sebebine gelelim.
TN olsun, IPS olsun fark etmeksizin neredeyse her monitörün tepkime modları vardır. Ve 1ms gibi vaat edilen tepkime süresi de bu modların en hızlısında erişilebilir.
Fakat bu en hızlı modların bazen yan etkileri olabilmektedir.
Yan etkiler dediğim şeyler en hızlı tepkime modunu açınca oluşabilen “Inverse ghosting”, parlaklık düşmesi ve Adaptive Sync ve titreşim önleme gibi teknolojilerin kapanması gibi olaylar. Inverse ghosting’den örnek;
Ghosting’e benziyor ama arkada farklı, renkli bir hayalet var. Normal ghosting’den daha fazla göze batan, bence daha rahatsız edici bir şey.
İşte bu tarz yan etkiler IPS ve VA’larda daha sık ve yoğun görülebildiğinden yukarıdaki ifade kullanılabilmektedir. Fakat TN’lerde de hiç olmuyor değil ki?
Evet, bu yan etkilere sahip monitörler düzgün bir 1ms deneyimi sunmuyor, ama gerçek değil demek de yanlış bilgilendirmeye girer.
Bunlar yan etkilere rağmen kağıt üstünde 1ms, 4ms veya ne vaat ettiyse, bunu sunuyor ise gerçek değil demek doğru olmaz. “Pazarlama stratejisi” gibi bir ifade daha doğru olacaktır.
Çünkü yan etkiler 1ms tepkiyi hissiyat olarak kötüleştirse de teknik olarak 2-3ms yapmıyor. Sadece deneyiminizi baltalıyor.
Eğer bahsettiğiniz modelde bu yan etkiler çok yüksek düzeyde ise “Düzgün/Gerçek bir 1ms deneyimi sunmuyor” demek daha doğru olacaktır.
Bu arada bu yan etkiler tabii ki de her monitörde yok ve olanlarda da aynı şiddette değil.
Şimdi sayacağım sebep IPS’lere değil tüm panellere söylenen bir şey.
Haksızlar mı? Hayır, bu yanlış değil. Her renkte 1ms olamazlar elbette. Fakat bu biraz kafa karışıklığı yaratıp yanlış anlaşılabiliyor. Yani 1ms GtG kusursuz bir ölçü birimi değil elbette ama özellikle seçilmiş ve farkını da hissedebildiğimiz bir şey (1ms GtG ile 5ms GtG’nin farkını çoğu insan görebilir mesela).
Griden griye olayını uzun uzun anlatırsam konu sapacaktır, neden griden griye olduğunu okumak isteyenler buradan okuyabilir;
How is Monitor Response Time Measured?
Benim demek istediğim şey, gerçek 1ms değil deyince kullanıcının „E o zaman bu ms olayları kandırmaca, e o zaman ben ms olaylarına hiç girmeyeyim“ diye düşünebilmesi. Elbette işin içinde pazarlama stratejileri var, ama böyle düşünmek yanlış.
Küsürat olayları da aynı şekilde. 1ms GtG yazan bir monitör 1.7ms vs. çıkabilir, çıkıyor da. HardwareUnboxed incelemelerini izleyebilirsiniz.
Ama monitörlerin tam 1ms olmaması 1ms’i tamamen önemsiz yapmaz.
Özetle bu madde de ilk madde gibi, teknik olarak doğru sayılabilecek ama çok yanlış şekillerde kullanılabilen bir söylem.
Gecikme hakkında konuşulacak pek bir şey yok, çünkü gecikme tepkimenin aksine panel türü ile doğrudan bağlantılı değil.
ÖZETLE: Tepkime genel olarak TN >IPS > VA durumunda. OLED’ler hakkında çok karşılaştrma yapamasak da TN’leri geçebiliyorlar. Genel olarak epey iyiler.
Tabii bu bir genelleme. TN için zor ama IPS bir monitör VA bir monitörün arkasına modele göre rahatlıkla düşebilir. Yani hakkında bilginiz olmayan bir VA’ya bu rehberi göstererek yavaş demeyin, yanlış yönlendirebilirsiniz.
Tazeleme Hızları
Resmin kaynağı:
Günümüzde doğrudan panel ile ilgili olmayan etkendir.
Eskiden tazeleme hızlarına göre paneller seçilirdi. Mesela IPS’ler 120Hz’in üstüne çıkamazdı, 240Hz alternatiflerin hepsi TN’di vs. vs.
Artık paneller arasında böyle farklar yok. IPS’ler de, VA’lar da 240Hz rahatlıkla olabiliyor.
Mesela panel karşılaştırmalarında VA’lara “Tazeleme hızı olarak IPS’lerden daha iyidirler” yazılır ama bu da bir zamanlar IPS’lerin 144Hz’e çıkamayıp VA’ların çıkabilmesinden kaynaklanan önemini yitirmiş bir bilgi diyebiliriz.
Avantaj hala var, ama bu avantaj fiyattan ibaret. Yani bence vurgulanmasına gerek yok, zaten fiyat bölümünde VA’ların daha uygun olduğunu söyleyeceğim. 2. defa tazeleme hızını avantaj saymak bence günümüzde gerekli değil.
TN’ler için de aynısı geçerli. Eskinin aksine IPS ve VA’lar TN‘lere yetişti. Hatta ilk 360Hz monitörün IPS olduğunu düşünürsek bu farkın yok olduğunu söyleyebiliriz. Tazeleme hızı olarak fark pek yok, fiyat farkı var sadece. Eskiden öyle değildi.
Özetle: Günümüzde panellerin fiyat dışında birbirine tazeleme hızı olarak pek bir üstünlüğü yok.
Panellerin görüntü kalitesine etkilerini konuşalım şimdi. Renkler olsun, siyahlar olsun, doğruluk olsun vs.
Renk canlılığı ile başlayalım.
Bilindiği üzere renk kalitesi olarak „OLED>IPS>VA>TN” denir, ama bu devasa bir genelleme ve inanılmaz derecede basitleştirilmiş bir cümle.
Burada bölüyorum, konuyu anlayabilmeniz için renk gamını mutlaka iyi bilmeniz gerektiğini düşünüyorum.
Bu rehberimi mutlaka okuyun derim;
Rehberi okuduysanız devam ediyorum.
Oysaki „OLED>IPS>VA>TN” diye yapılan bu devasa genelleme sadece renk gamları birbirine yakın iken geçerlidir.
Mesela “Renk canlılığı” olarak (doğruluğu, hassasiyeti demiyorum. Buraya dikkat.) yüksek renk gamına sahip bir VA ile normal bir IPS karşılaştırmasında bırakın IPS’in geçmesini VA’ya yaklaşamaz bile.
Bkz. yüksek renk gamına sahip bir VA vs renk olarak standart bir IPS;
IPS olan 8 bit ve sRGB %100 kapsıyor. VA olan da 8 bit ama sRGB %125 kapsıyor. Görüyorsunuz hangisi daha iyi
Tabii ki fotoğraflarda gerçeğe göre fark daha az olacaktır. Yine de bariz belli oluyor.
Renk gamının canlılıkta panel türünden daha önemli olduğunu anlatabilmişimdir umarım.
Peki renk gamını panel etkiler mi? Evet, etkiler.
Mesela sRGB %100 gibi bir oran bir IPS için ancak giriş seviyesi kabul edilebilirken bir TN için çıkılabilecek en yüksek seviyelerden biri.
VA’lar da renk gamı olarak bir günlük kullanıcı/oyuncu için IPS’ler ile epey benzer. Giriş seviyesi VA’lar sRGB %95 – 100 civarı olurken orta - üst seviyelere çıkıldıkça DCI P3 %95, sRGB %125 gibi değerleri görebiliyoruz.
Günlük kullanıcı için dedim, çünkü profesyonel düzeye çıkıldığında IPS’lerin bariz bir üstünlüğü mevcut.
VA’ların renk gamı açısından şöyle bir avantajı var; yukarıda bahsettiğim ortalamanın üstü renk gamutlarını bir IPS oyuncu monitörü’nde (144Hz ve üzeri) görmek için hiç olmazsa 2000TL harcamak gerekirken bir VA’da 1500TL’ye bile yüksek renk gamına sahip oyuncu monitörleri bulunabiliyor.
Ne IPS, ne de VA’lar çok nadir durumlar dışında (Baskı/grafik tasarım için kullanılan profesyonel IPS monitörler bu nadir durumlara bir örnek) tipik bir OLED ile renk konusunda yarışamazlar bile. Bkz. OLED bir laptop;
%178 sRGB! İnanılmaz! Üstelik bu bir laptop.
Ama bir o kadar pahalı ve nadirler. Normal boyutta, yani 24-32” arası OLED monitör sayısı bir elin parmağını geçmiyor diye biliyorum, yine de teknoloji geliştikçe yaygınlaşacaktır.
Renk gamutları yine muazzam olan bir tanesi;
Dell 30 UltraSharp OLED Monitor | UP3017Q | Dell USA
Yanlız şuna deyinmek isterim. “OLED vs QLED” karşılaştırmaları oluyor ve QLED’lerin daha iyi renk hacmine sahip olduğu söyleniyor. Fakat bu TV’ler için söyleniyor ve TV işi monitörlerden farklı.
Monitörlerdeki QLED’lerin bir çoğunun standart OLED’leri geçecek seviyede olmadığını gönül rahatlığı ile söyleyebilirim.
Renk gamına yeterince değindiğimi düşünüyorum.
Bir de TN olayı var. Bir taraf TN’lerin rezalet ötesi renklere sahip olduğunu, bir IPS/VA’ya geçince şok olduklarını söylüyor. Aynı renk gamına sahip monitörler için bile bunu söyleyenler var.
Diğer taraf ise TN’lerin renk olarak zayıf olsalar da bir IPS/VA’ya geçince hiç abartıldığı gibi bir şey yaşamadıklarını, farkın göz ardı edilebilir olduğunu söylüyor. Hangisine inanalım?
Bu yazdıklarım görüş değil, deneyim bu arada. Bir TN’den IPS/VA’ya geçen insanların kurduğu 2 tür cümle.
Böyle insanların tecrübelerini epeyce okumuş, araştırmış biri olarak söyleyebilirim ki bu 2 zıt ifade de yaşanabiliyor.
Bazı TN’ler gerçekten çamur gibi görüntü sunarken bazıları fena olmayan, çoğu insanın kabul edebileceği bir görüntü sunabiliyor.
İşte burada da panel kalitesi var. Eski ve ucuz, renk gamı vs. belli olmayan bir TN panelde ilk dediğim durumla karşılaşmanız olası iken yeni nesil ve kaliteli bir TN’de 2. Durumu yaşamanız daha muhtemel.
Bu arada yeni nesil panel demek yeni çıkan monitörlerdeki paneller veya bilindik marka monitörler demek değil kesinlikle. Şu an yeni çıkıp fiyat düşürmek için kötü panel kullanan bir çok monitör var (Piyasanın çoğunluğu desem yanılmış olmam sanırım). Bu yüzden “TN’lerin renk eksisi eskide kaldı” diyemiyorum.
Panelin kalitesini de kağıt üstünden kestiremediğimizden (Renk gamı normal olan TN'lerden de memnun olmayan insanlar var) bir TN alınırken deneyip almak en iyisi.
E peki nereye bakalım derseniz, kullanıcı yorumlarına bakın. Özellikle forumlarda monitör değiştirip deneyimlerini anlatan çok.
Renk doğruluğu, renklerin olması gerekene ne kadar yakın olduğudur. Bir nevi gerçekçilik olarak düşünebilirsiniz.
Bu konu monitörlere göre değişebilse bu konuda en yüksek potansiyele sahip panel OLED hariç (OLED monitörler hiç yaygın olmadığından onları dahil etmiyorum, profesyonel monitör piyasasına IPS’ler hükmediyor) IPS’dir, aynı zamanda profesyonel iş için tek alternatifdir.
VA veya TN renk doğruluğu olarak ne kadar kalibre edilirlerse edilsinler, bir profesyonel için yetersiz kalırlar.
Bunun birçok sebebi var, renk derinliği olsun renk gamı potansiyeli olsun, ama çok bilinmeyen ve asıl engel olan şey ise görüş açısına çok benzer bir etken olan gamma kaymasıdır.
Gamma kayması bildiğiniz görüş açısına bağlı bozulma gibi, bir monitöre farklı açılardan bakılınca gamma’nın kayarak görüntünün beyazlaması veya kararmasıdır. “Ee ne alaka, profesyoneller kafasını çok mu oynatıyor?” diyebilirsiniz
Hayır. Siz kafanızı tam ortalayıp kafanızı 1 milim bile kıpırdatmasanız dahi gamma kaymasına maruz kalırsınız. Çünkü ne kadar düz bakarsanız bakın, monitörün köşesindeki piksellere bakış açınız ile ortasındaki piksellere bakış açınız farklı olacaktır.
Bu da monitörün kenarındaki renk ile ortasındaki renklerin aynı olmamasına, yani renk tutarsızlığına sebep olur ki bu monitör bir profesyonel için kullanılamaz demektir. İşte bu olay VA ve TN’lerde, özellikle TN’lerde oluyor.
Peki bu profesyonel olmayan birini rahatsız eder mi veya normal kullanıcı fark eder mi?
Cevap: VA’larda ve kötü olmayan TN’lerde hayır. Sabit bir renk açıp dikkat ederseniz fark edebilirsiniz belki. Yani „bende yok bu“ yazmanıza gerek yok.
Peki kötü TN’lerde nasıl oluyor? Onlarda da bu size kötü renkler şeklinde yansıyabiliyor. Üstelik bu kötü renkler renk gamına da yansımıyor. Çünkü renk gamı ekrana yaslanmış bir cihaz tarafından kusursuz bir açı ile ölçülüyor.
Şimdi gamma kayması için birkaç fotoğraf koyayım.
HP 25er/es: Parlak 1080p 60hz LG AH-IPS Panel
BenQ Zowie RL2460: Mat 1080p AUO TN Panel
Resimlerin kaynağı: IPS vs TN vs VA Gallery 1: Sweaters & Vertical Gamma Shift — Steemit
Kenarlardaki çizginin renk değişimini görmüş olmalısınız.
Tabii ki bu monitörler epey eski monitörler ve benim bahsettiğim „yeni teknoloji ve kaliteli“ TN’lerde durum bu kadar da kötü olmayacaktır.
Ama durum aşağı yukarı budur.
Potansiyel gelebilecek bir soru: Özellikle IPS’lerde olmak üzere VA ve TN’lerde de ışık sızması var ve sızma olan bölümde renkler biraz değişebiliyor. O zaman IPS nasıl uygun oluyor?
Cevap: Profesyonel tasarımcı monitörlerinde ışık sızması da minimum seviyededir.
Renk doğruluğunu elimden geldiğince anlattığımı düşünüyorum.
Renk kalitesi başlığı altında renk derinliğine de değiniliyor. TN’lerin genelde 6 bit ve çok nadiren gerçek 8 bit olduğu, IPS’lerin gerçek 10 bit olabildiği ve genelde 8 bit olduğu, VA’ların da genelde 8 bit olduğu söylenir.
Artık monitörlerin fiyatlarını düşürmek amacıyla IPS, TN, VA fark etmeksizin 1500-2000TL altı neredeyse tüm monitörler (Özellikle oyuncu monitörleri) 6 bit + FRC.
Ha günlük bir kullanıcı/oyuncu için 8 bit yerine 6 bit + FRC kullanmak çok mu kötü olur, hiç sanmıyorum. Bu tarz kullanıcılar „monitör için bir artı“ deyip geçebilirler.
Renk derinliği hakkında bilgi için bu rehbere bakabilirsiniz:
Renk dışında siyahların nasıl göründüğü de var, ve bu konuda VA, IPS ve TN’leri açık ara farkla eziyor. OLED, VA’yı da açık ara farkla eziyor.
Siyahların nasıl göründüğü kontrast ile ilgilidir (Statik kontrast). Sakın milyonlu rakamlara çıkabilen ve pazarlama stratejisinden ibaret olan dinamik kontrast ile karıştırmayın.
Statik kontrast’ın ne ifade ettiğini başka bir rehberde anlatmayı düşünüyorum ama özet olarak monitörün aynı anda gösterebildiği en parlak beyaz ile en karanlık siyahın arasındaki farktır.
Mesela statik kontrast’ı 1000:1 olan bir monitörde aşağıdaki görseldeki siyah ve beyaz kutucuklar arasında 1000 kat parlaklık farkı vardır.
Mesela beyaz kısım 250cd, siyah kısım da 0,25cd ise 1000:1 kontrasta sahiptir o monitör.
Bkz. Statik kontrast’ın ölçümü;
Resmin kaynağı: https://i.rtings.com/assets/products/HmbRtkWA/lg-cx-oled/contrast-large.jpg
Ha ayrıca, kontrast beyaz kalitesini etkilemez. Ben dahil birçok insan söylemiştir „Daha iyi siyahlar ve beyazlar sağlar“ diye ama yanlış. Beyaz kalitesi başka bir şey. Beyaz kalibrasyon cihazı ile ölçülüyor.
Beyaz kalitesi panellerden çok modellere göre değişiyor.
Her neyse, 1000:1, 3000:1 falan ne olduğunu anlattığıma göre değerlere geçebilirim.
Statik kontrast olarak en iyi IPS’ler 1500:1’leri zorlarken (Genelde 1000:1’lerdir), kontrast olarak en kötü VA’lar bile kolay kolay 2500:1 altına düşmezler.
Genel olarak VA’lar 3000:1’dir, iyileri de monitörlerde ve TV’lerde 5000:1 oranını dahi zorlayabilemktedir.
Bu fark siyah/koyu sahnelerde daha da belli olur, özellikle de karanlık bir ortamda kullanacaksanız daha çok göze batar. Karanlık ortamda IPS’ler siyahları “Grimsi” gibi gösterirken VA’lar daha koyu gösterir. Bkz VA vs IPS;
Resmi aldığım site: https://voltcave.com/ips-vs-tn/
Aydınlık bir ortamda aradaki farkı görmeniz epey zor ama karanlıkta tipik IPS ve TN’lerin resimdeki kadar gri olması işten bile değil. Hatta buna bazen ışık sızması, IPS glow vs. de ekleniyor ve karanlıkta berbat bir deneyim sunabiliyorlar.
İşte bu yüzden IPS görüntüde en iyisi diye kestirip atmamak lazım. Karanlıkta film izlemeye bayılan birine sağdaki gibi bir şey önerme ihtimaliniz var.
OLED’ler ise bu işin zirvesidir. Her piksel teker teker aydınlatıldığından siyah sahnelerde tamamen sönebilirler ve görebileceğiniz en iyi siyahı görürsünüz. Kontrast olarak “sonsuz: 1“ diye geçebilirler. Bunun ötesi şu anda yok. Bkz;
LG 48 CX OLED Review
Resmin kaynağı: https://www.rtings.com/tv/reviews/lg/cx-oled
Formalite icabı ölçüm yapılınca da 400.000:1 gibi uçuk rakamlar çıkabiliyor. Standart bir IPS’den 4000 kat daha iyi
“100 Milyon :1 monitörler bile var” diyebilirsiniz. Ama onlar pazarlama stratejisinden ibaret olan dinamik kontrast oranı, biz statik (Doğal) kontrasttan bahsediyoruz.
Yeni nesil TN’ler de IPS’ler ile benzerdir, ama illa karşılaştırmak gerekirse daha düşük kontrastlı olmaya eğilimlidirler. Günümüzde genelde yakınlar, ama 800:1 altına sarkan TN’ler ve 1200:1 civarında olan IPS’ler de epeyce var. Yine de genel olarak çok fark olmadığını söylemeliyim. TN için resim koymuyorum, IPS vs VA karşılaştırmasındaki IPS‘den çok farklı olmayacaktır.
Fakat IPS’lerde genel olarak ışık sızması epey kötü durumda olduğundan kontrasta rağmen TN’ler IPS’lerden genel olarak daha iyi siyahlar sunacaktır.
Eski veya çok ucuz TN’ler ise 600:1 gibi komik rakamlarda olabiliyor. Siyah yerine gri görmek istemiyorsanız yaklaşmayın derim.
600:1 TN olan bir örnek: EG220QP
GÖRÜŞ AÇISI:
IPS’ler bu konuda OLED dışında en iyi panellerdir. Denildiği gibi 178 dereceden dikey/yatay olarak görüş açısına sahiptir.
Bu 178 dereceden bakınca bozulma olmaz demek değil kesinlikle, ama o kadar aşırı bir açı ile baksanız dahi görüntü diğer panellere göre az bozuluyor.
VA panellerde de 178 derece görüş açısı yazsa da IPS’lerin gerisindedirler. VA’larda bozulma daha çok olur. 178 derecede belki VA’da da yazılar okunabilir, ama görüntüde bozulma aynı olmaz, VA’larda daha fazla bozulur.
TN’lerde de bazen 170/160 derece yazabilir (Yatayda 170, dikeyde 160 derece) ama sakın “Arada çok az fark var, 160 derece de aşırı fazla“ diye düşünmeyin. Öyle yazılabiliyor, ama bir TN’e 170 dereceden bakma ile bir VA’ya, hatta IPS‘e 170 dereceden bakmak çok çok farklıdır.
Resmin kaynağı: TN panel vs IPS panel (PLS, AMVA , AH-IPS, etc.) vs PVA panel (S-PVA, SVA) vs VA panel (MVA, S-MVA, AMVA) review | Tab-tv
Fotoğraf abartılı değil. Özellikle kötü görüş açılarında VA’larda görüntü beyazlarken TN’de karardığından bunun isabetli bir görsel olduğunu düşünüyorum.
Tabii ki görüş açısı olarak pek iyi olmayan IPS’ler, berbat olan VA’lar ve “Daha az berbat“ olan TN’ler var.
OLED’ler bu konuda da en iyisi. 180 dereceye kadar görüş açısı sunabiliyorlar. Muazzamlar, nereden bakarsanız bakın bozulma neredeyse hiç olmuyor. Arkadaş neden bu kadar iyiler ya
KAVİS:
Evet, bu da modele göre değişiyor gibi olsa da IPS ve TN’lerde kavis yok denecek kadar azdır (Ultrawide’ları dahil etmiyorum), hatta şu ana kadar gördüğüm kavisli IPS ve TN’ler (Ultrawide dışında) bir elin parmağını geçmez.
Kavis isteyen biri otomatik VA’ya yönelmiş, IPS/TN monitörlerin %99’unu elemiş olur. Kavisli monitör istemeden önce bunu göz önünde buludurun.
OLED’ler ise TV’lerde kavisli oluyor, monitor olarak kavisi bırakın düzü bile yok neredeyse
Peki kavis ne işe yarar? Görüş alanını arttırır ve insaları film ve oyunların daha etkileyici görünmrsini sağlayabilir.
Fakat tam tersi olarak insanları rahatsız da edebilmektedir, en iyisi kavisli bir modeli denemek.
Görüş alanı ile yukarıda anlattığım görüş açısını karıştırmayın. Hatta bunun için bir görsel koyayım;
Resmin kaynağı: UltraWide vs Dual Monitors [The Complete Guide] - DisplayNinja
Kavisin “Radius, yani R” değeri ne kadar düşük olursa kavis o kadar fazla olur. Ayrıca kavisli monitörlerde ışık sızması genelde biraz fazla olabiliyor.
FİYAT:
Fiyat olarak TN‘ler çok uygundur. Üretim maaliyetleri düşüktür. Bunun en büyük sebebi eski bir teknoloji olmaları. “F/P“ diye geçen monitörlerin büyük bölümü de TN’dir.
VA’lar da TN’ler kadar olmasa da uygun fiyatlıdır. bence F/P’ın zirvesi diebileceğimiz bir çok monitör VA. Hem iyi görüntü kalitesi, hem de uygun fiyat. Hatta şöyle bir olay var, aynı fiyattaki VA ile IPS arasında VA’lar renk olarak daha iyi olabiliyor.
Mesela X VA monitörü aynı fiyatta sRGB %125 olabilirken IPS olan %95-105 arası olabiliyor. Tabii profesyonel iş için her halükarda yine IPS, ama oyunlarda/filmlerde canlı renkler bekleyen birine şahsen ben daha yüksek renk gamutlu bir VA öneririm böyle bir durumda.
Tabii diğer özellikler de önemli, sadece gamuta bakarak karar verilmez. Ama ne anlatmak istediğimi anlamışsınızdır.
IPS’ler eskisi kadar pahalı olmasa da hala TN ve VA’lardan daha pahalılar. Ama teknoloji geliştikçe daha da ucuzlayacaktır diye düşünüyorum, IPS’lerin üretim maaliyetini düşüren türevler geçmişte de sürekli çıkmış.
OLED’ler son kullanıcı için daha yeni bir teknoloji, özellikleri de böyle olunca ateş pahasına satılıyorlar. Telefonlar ve üst düzey TV’ler dışında pek karşımıza çıkmıyorlar zaten. Ki o kadar güzel özelliklerine rağmen bahsedecğim 1 eksi yüzünden almaktan vaz geçebilirsiniz.
PANELLERİN PROBLEMLERİ
Işık sızması
IPS ve VA panellerin %99’unda ışık sızması görülür, bunda bir problem yok.
İade vs. etseniz dahi yeni alacağınızın ondan daha iyi olacağının bir garantisi yok.
Önemli olan bunu şiddetidir. Siyah ekran dışında dahi belli olup sizi rahatsız ediyor ise ancak o zaman iade/değişim mantıklı olacaktır, çünkü diğer türlü yenisinin eskisinden iyi olacağının bile garantisi yok.
Resmin kaynağı: Too Much Backlight Bleed?
TN’lerde ise daha az sıklıka ve daha zayıf şekilde görülür. Ama bu ışık sızmalı TN‘in sıkıntılı olduğu anlamına gelmez, yukarıda dediğim şey bunun için de geçerli. Şiddetine göre değişir.
OLED’lerde arka aydınlatma olmadığından bu olay neredeyse hiç olmaz.
Yani ışık sızması OLED dışındaki tüm panellerde LED arka aydınlatmanın doğası gereği normal bir şeydir.
OLED yanığı
Geldik dananın kuyruğunun koptuğu yere. Öve öve bitiremediğimiz OLED’ler sırf bu yüzden bile elenebilir. OLED panellerde bir görüntüyü uzun süre açık tuttuğunuzda, özellikle yüksek parlaklık talep eden bir görüntü olursa, o görüntü kısa bir süre içinde ekrana yapışabilir, hatta kalıcı dahi olabilir.
Resmin kaynağı: Real Life OLED Burn-In Test on 6 TVs
Tabii bunun için bazı parlaklık kontrolü teknolojileri, OLED temalar vs. geliştirilmiş olup geliştirilmeye devam etse de bunlar nihai çözümler değil ve hala OLED’ler oldukça riskli. Ama şahsen ben OLED’in geleceğin teknolojisi olduğunu düşünüyorum.
PANEL TÜREVLERİ:
Panellerin türevleri var birde. Mesela bir sürü IPS türü var, başka üreticiler yeni ve gelişmiş türevler üretebiliyor. IPS türü dememizin sebebi de LG’nin öncü olması. Yani IPS de bir markaya ait. Samsung’unkilere PLS denir mesela.
ÖNEMLİ UYARI: Siteler panel türevlerini belirtmeden direkt „IPS, VA“vs. yazabilir. Mesela monitor AHVA da olsa, AH-IPS de olsa üreticiler genelde kafa karıştırmasın diye sadece IPS yazar. DisplaySpesifications veya başka sitelerden daha ayrıntılı şekilde bakabilirsiniz.
SVA (Super Vertical Alignment):
SVA panel, Samsung’un ürettiği VA panel türevi paneldir. “Super Vertical Alignment” demektir.
Vertical Alignment bizim bildiğimiz VA’nın açılımı.
Standart VA’lardan çok farklı değil. Normal VA’lardan daha iyi görüş açısı sunduğunu iddia etse de görüş açısı olarak kötü durumda olan modeler de var.
Örnek SVA monitör: 24" Curved Gaming Monitor | LC24RG50FQEXXS | Samsung SG
AHVA (Advanced Hyper-Viewing Angle):
AUO’nun ürettiği IPS türevi panellere verdiği isimdir. IPS’ler ile çok benzerlerdir. Çıktıkları zaman tazeleme hızı (120Hz’i aşan ilk IPS türevi diye biliyorum) ve tepkime ile öne çıksalar da şu an bariz bir fark yok.
En belirgin farkları kontrast olarak IPS’ler arasında çok iyi olmaları. 1200-1300:1 civarı kontrasta rahatca çıkabiliyorlar. VA’lara göre yine berbat ama IPS’ler arasında gayet iyi.
Örnek AHVA monitör; https://www.asus.com/tr/Monitors/TUF-Gaming-VG27AQ/
PLS (Plane to Line Switching):
Samsung’un ürettiği IPS türevi paneldir. Aynı sayılırlar. PLS daha fazla parlaklık sunduğunu idda etse de IPS’ler arasında pek fark yok. Ayrıca üretim maliyetini düşürdüğünü iddia eder.
Örnek PLS monitor: https://www.samsung.com/tr/monitors/flat/fhd-monitor-with-super-slim-design-24-inch-ls24f354fhmxuf/
AH-IPS (Advanced High-Performance IPS):
LG’nin ürettiği gelişmiş IPS’lere verdiği isimdir. Özellikle renk doğruluğu ve çözünürlük olarak oldukça gelişmiş bir panel, hatta renk olarak en gelişmiş/potansiyeli yüksek IPS türü diyebilirim. Bazı Apple Retina ekranlarda da bu var diye biliyorum.
Tabii ki her AH-IPS iyidir diye bir şey yok.
Örnek AH-IPS monitor: https://www.benq.com/tr-tr/monitor/stylish/gw2406z/specifications.html
ÖZETLE: Her panelin eksileri ve artıları vardır, kendinize uygun olanı seçmelisiniz. “EN iyi panel” diye bir şey yok. Ha soracak olursanız, OLED’lerin buna çok yakın olduğunu düşünüyoum.
Ama bu rehberin size artı-eksileri tartıp seçiminizi kolaylaştıracağını düşünüyorum.
Bu kadardı. Umarım işinize yarar. Biraz uzun olduğunun farkındayım fakat tam olarak ne demek istediğimi böyle anlatabildim.
Eğer amacıma ulaşdıysam rehberi okuduktan sonra paneller hakkında aklınızda neredeyse hiçbir sorunun kalmamış olması gerekiyor.
Bu yüzden hala aklınıza takılan bir şey olursa yazın, cevabını biliyorsam hemen rehbere ekleyeyim.
4 ana panel tipine değineceğim. IPS, TN, VA ve geleceğin teknolojisi OLED.
QLED, NanoIPS vs. panel değildir, panellerin ve bazen arka aydınlatmanın da üstüne uygulanıp görüntüyü geliştiren ek teknolojilerdir.
HIZ
İlk tepkime süresi ile başlayalım. Tepkime süresini piksellerin renk değiştirme hızı, bir renkten diğer renge geçiş süresi olarak düşünebilirsiniz. Bu süre ne kadar düşük olursa o kadar iyi.
Görüntünün ekrandan ne hızla kaybolduğuna ve bıraktığı ize etki eder.
Gecikme (Input Lag), yani görüntünün ekran kartından monitöre ulaşma süresi ile karıştırmamak lazım.
Bahsettiğimiz tepkime “MPRT, GTG” gibi birimler ile belirtilen, göze sokulan bir değerdir.
Gecikmeyi (Input Lag) üreticiler bile genelde sitelerine yazmaz.
“10ms ping ile 30ms ping arasındaki fark anlaşılmıyor, buna göre 1ms ile 5ms monitör arasındaki fark hiç ama hiç anlaşılmaz” gibi alakasız ve garip bağdaştırmalar de bu karışıklıktan kaynaklanıyor.
O zaman tepkimeye geçelim.
Bir kere sanılanın aksine VA paneller tepkime olarak “IPS’lerden hızlı ve TN’lere hız olarak yakın” değildirler, aksine tepkime olarak en yavaş paneldirler.
Evet, VA’lar günümüzde genel olarak en yavaş panellerdir. “FPS oyunları için VA çok iyi, IPS alınmaz” cümlesinin söylenme sebebi de bu yanılgıdır.
Eskiden VA’lar daha hızlı olsa da şu an ,2021 yılında, genel olarak IPS’lerden gerideler.
Peki yüksek tepkime nelere sebep olur? Ghosting ve hareket bulanıklığına.
Ghosting testlerine de bakabilirsiniz ayrıca, VA’lar genelde epeyce fazla yapıyor IPS’lere göre.
Bkz. Ghosting ve hareket bulanıkığı nedir;
Bu görselde hem ghosting, hem de hareket bulanıklığı mevcut. Arkadan bir hayaletin takip etmesi ghosting, UFO’nun bulanıklığı da motion blur.
Sağdaki görsel ise tepkime olarak çok çok iyi bir modeli temsil ediyor diyebiliriz.
Ama bu VA ile rekabetçi oyun oynanmaz demek değil, sadece rekabetçi oyunlar için özellikle VA önermek çok saçma ve temelsiz. Burayı özellikle vurguluyorum.
Ayrıca tüm VA’lar yavaştır anlamı çıkmasın, bu rehberdeki çoğu şey genellemedir. Modellere göre farklılıklar olabilmektedir.
TN’ler ise genel olarak tepkimesi en hızlı paneldir, bu yüzden E-Sporculara önerilirler. Bu fark da kapanınca, ki kapanıyor FastIPS’ler sağ olsun, kendilerini toprağa gömebiliriz yavaştan
OLED’ler monitör kanadında çok aktif olmamalarına karşın OLED olan monitörler TN’lere göre bile daha iyi tepkime sunabiliyor.
Çoğu paneller hakkındaki yazıda “IPS paneller gerçek 1ms olamaz“ veya “IPS’ler en fazla 3-4ms olabilmiştir” tarzı yazılar görmüşsünüzdür. Veya VA panel, fark etmez. Hala geçerli mi bu? Birkaç sene öncesine kadar evet, fakat şu an bu biraz değişti. Şimdi böyle denmesinin sebeplerini ve cevaplarını yazayım.
- MPRT tepki süresine sahte deniliyor veya sayılmıyor, çoğu 1ms olan IPS ve VA 1ms MPRT olduğundan da IPS’ler gerçek 1ms değildir deniyor.
MPRT, GtG gibi bir tepki süresi türü.
MPRT tamamen önemsiz değil, ama pazarlama stratejisi olarak kullanılıp dandik monitörleri satmak için de kullanıldığı da maalesef olmuyor değil.
1ms MPRT monitörler nadir ve pahalı olan 1ms GtG monitörler ile karıştırılmakta olduğundan böyle söylemler olmakta.
GtG daha isabetli sonuçlar verdiğinden ve MPRT’nin aksine daha fiziksel bir sonuç olduğundan 1ms MPRT’lere sahte 1ms/gerçek 1ms değil diyebilirsiniz, bir sıkıntı yok.
AMA bunun sebebinin GtG’yi baz almanız olduğunu da mutlaka açıklayın derim.
Yoksa garip yanlış anlaşılmalar ortaya çıkabiliyor.
“IPS’ler gerçek 1ms değil, 1ms yazan IPS 3-4ms’e tekabül eder.” gibi temeli doğru olan ama ağızdan ağıza böyle garip, matematik formülü gibi formlara gelmiş cümlelerin de sebebi 1ms MPRT monitörlerin genelde 4ms GtG olmasıdır mesela.
IPS panelleri üreten firmalar sanki yalan söylüyormuş gibi anlaşılıyor bu sebep açıklanmayınca.
Kısacası olay MPRT ve GtG tepki süresindeki ayrım.
Peki, 1ms GtG IPS veya VA yok mu? Var!
IPS’lerde son 1-2 yılda epeyce 1ms GtG monitör çıktı. Bunlarda NanoIPS ve FastIPS’lerin de payı büyük.
Bkz. 1ms GtG IPS monitörlerden bazıları;
LG 27GL850-B UltraGear™ Nano IPS 1 ms Oyun Monitörü | LG Electronics Türkiye
TUF Gaming VG259QM｜Monitör｜ASUS Türkiye
ViewSonic XG2405 24" FHD 1ms 144Hz IPS GAMING Monitör
VA’larda ise Samsung Odyysey G7/G9 ile 1ms GtG ilk oldu diye biliyorum. Arkası gelir umarım.
Yani artık IPS/VA paneller de gerçek 1ms olabilir. Ha tabii ki 1ms GtG TN monitörlere göre çok daha seyrekler, ama en azından artık “IPS’ler gerçek 1ms olamaz“ cümlesinin geçerliliği yok.
IPS/VA’lara gerçek 1ms olamaz denmesinin 2. Sebebine gelelim.
- 1ms veya en hızlı tepkime modunda yan etkiler sunarak 1ms özelliğini hakkıyla, düzgün bir şekilde kullandırtmayan monitörlere gerçek 1ms değil deniyor. Bu yan etkiler de IPS ve VA’larda daha yaygın olduğundan „IPS ve VA’lar gerçek 1ms olamaz“ ifadesi kullanılıyor.
TN olsun, IPS olsun fark etmeksizin neredeyse her monitörün tepkime modları vardır. Ve 1ms gibi vaat edilen tepkime süresi de bu modların en hızlısında erişilebilir.
Fakat bu en hızlı modların bazen yan etkileri olabilmektedir.
Yan etkiler dediğim şeyler en hızlı tepkime modunu açınca oluşabilen “Inverse ghosting”, parlaklık düşmesi ve Adaptive Sync ve titreşim önleme gibi teknolojilerin kapanması gibi olaylar. Inverse ghosting’den örnek;
Ghosting’e benziyor ama arkada farklı, renkli bir hayalet var. Normal ghosting’den daha fazla göze batan, bence daha rahatsız edici bir şey.
İşte bu tarz yan etkiler IPS ve VA’larda daha sık ve yoğun görülebildiğinden yukarıdaki ifade kullanılabilmektedir. Fakat TN’lerde de hiç olmuyor değil ki?
Evet, bu yan etkilere sahip monitörler düzgün bir 1ms deneyimi sunmuyor, ama gerçek değil demek de yanlış bilgilendirmeye girer.
Bunlar yan etkilere rağmen kağıt üstünde 1ms, 4ms veya ne vaat ettiyse, bunu sunuyor ise gerçek değil demek doğru olmaz. “Pazarlama stratejisi” gibi bir ifade daha doğru olacaktır.
Çünkü yan etkiler 1ms tepkiyi hissiyat olarak kötüleştirse de teknik olarak 2-3ms yapmıyor. Sadece deneyiminizi baltalıyor.
Eğer bahsettiğiniz modelde bu yan etkiler çok yüksek düzeyde ise “Düzgün/Gerçek bir 1ms deneyimi sunmuyor” demek daha doğru olacaktır.
Bu arada bu yan etkiler tabii ki de her monitörde yok ve olanlarda da aynı şiddette değil.
Şimdi sayacağım sebep IPS’lere değil tüm panellere söylenen bir şey.
- Küsüratlar ve satış stratejisi olduğu düşüncesi
Haksızlar mı? Hayır, bu yanlış değil. Her renkte 1ms olamazlar elbette. Fakat bu biraz kafa karışıklığı yaratıp yanlış anlaşılabiliyor. Yani 1ms GtG kusursuz bir ölçü birimi değil elbette ama özellikle seçilmiş ve farkını da hissedebildiğimiz bir şey (1ms GtG ile 5ms GtG’nin farkını çoğu insan görebilir mesela).
Griden griye olayını uzun uzun anlatırsam konu sapacaktır, neden griden griye olduğunu okumak isteyenler buradan okuyabilir;
How is Monitor Response Time Measured?
Benim demek istediğim şey, gerçek 1ms değil deyince kullanıcının „E o zaman bu ms olayları kandırmaca, e o zaman ben ms olaylarına hiç girmeyeyim“ diye düşünebilmesi. Elbette işin içinde pazarlama stratejileri var, ama böyle düşünmek yanlış.
Küsürat olayları da aynı şekilde. 1ms GtG yazan bir monitör 1.7ms vs. çıkabilir, çıkıyor da. HardwareUnboxed incelemelerini izleyebilirsiniz.
Ama monitörlerin tam 1ms olmaması 1ms’i tamamen önemsiz yapmaz.
Özetle bu madde de ilk madde gibi, teknik olarak doğru sayılabilecek ama çok yanlış şekillerde kullanılabilen bir söylem.
Gecikme hakkında konuşulacak pek bir şey yok, çünkü gecikme tepkimenin aksine panel türü ile doğrudan bağlantılı değil.
ÖZETLE: Tepkime genel olarak TN >IPS > VA durumunda. OLED’ler hakkında çok karşılaştrma yapamasak da TN’leri geçebiliyorlar. Genel olarak epey iyiler.
Tabii bu bir genelleme. TN için zor ama IPS bir monitör VA bir monitörün arkasına modele göre rahatlıkla düşebilir. Yani hakkında bilginiz olmayan bir VA’ya bu rehberi göstererek yavaş demeyin, yanlış yönlendirebilirsiniz.
Tazeleme Hızları
Resmin kaynağı:
Günümüzde doğrudan panel ile ilgili olmayan etkendir.
Eskiden tazeleme hızlarına göre paneller seçilirdi. Mesela IPS’ler 120Hz’in üstüne çıkamazdı, 240Hz alternatiflerin hepsi TN’di vs. vs.
Artık paneller arasında böyle farklar yok. IPS’ler de, VA’lar da 240Hz rahatlıkla olabiliyor.
Mesela panel karşılaştırmalarında VA’lara “Tazeleme hızı olarak IPS’lerden daha iyidirler” yazılır ama bu da bir zamanlar IPS’lerin 144Hz’e çıkamayıp VA’ların çıkabilmesinden kaynaklanan önemini yitirmiş bir bilgi diyebiliriz.
Avantaj hala var, ama bu avantaj fiyattan ibaret. Yani bence vurgulanmasına gerek yok, zaten fiyat bölümünde VA’ların daha uygun olduğunu söyleyeceğim. 2. defa tazeleme hızını avantaj saymak bence günümüzde gerekli değil.
TN’ler için de aynısı geçerli. Eskinin aksine IPS ve VA’lar TN‘lere yetişti. Hatta ilk 360Hz monitörün IPS olduğunu düşünürsek bu farkın yok olduğunu söyleyebiliriz. Tazeleme hızı olarak fark pek yok, fiyat farkı var sadece. Eskiden öyle değildi.
Özetle: Günümüzde panellerin fiyat dışında birbirine tazeleme hızı olarak pek bir üstünlüğü yok.
Panellerin görüntü kalitesine etkilerini konuşalım şimdi. Renkler olsun, siyahlar olsun, doğruluk olsun vs.
Renk canlılığı ile başlayalım.
Bilindiği üzere renk kalitesi olarak „OLED>IPS>VA>TN” denir, ama bu devasa bir genelleme ve inanılmaz derecede basitleştirilmiş bir cümle.
Burada bölüyorum, konuyu anlayabilmeniz için renk gamını mutlaka iyi bilmeniz gerektiğini düşünüyorum.
Bu rehberimi mutlaka okuyun derim;
Rehber: Monitörlerde renk gamı nedir?
Bildiğiniz gibi monitörlerde “NTSC, sRGB” gibi renk kapsamları var. Nedir bunlar? Kağıt üstünde duruyorlar tamam, yüksek olması da iyi hoş da ne ifade ediyorlar? Renk gamı, monitörün gösterebileceği renklerin temsili alanıdır. Bu gam ne kadar büyük olursa, o kadar canlı renkler görürüz. Evet...
Rehberi okuduysanız devam ediyorum.
Oysaki „OLED>IPS>VA>TN” diye yapılan bu devasa genelleme sadece renk gamları birbirine yakın iken geçerlidir.
Mesela “Renk canlılığı” olarak (doğruluğu, hassasiyeti demiyorum. Buraya dikkat.) yüksek renk gamına sahip bir VA ile normal bir IPS karşılaştırmasında bırakın IPS’in geçmesini VA’ya yaklaşamaz bile.
Bkz. yüksek renk gamına sahip bir VA vs renk olarak standart bir IPS;
IPS olan 8 bit ve sRGB %100 kapsıyor. VA olan da 8 bit ama sRGB %125 kapsıyor. Görüyorsunuz hangisi daha iyi
Tabii ki fotoğraflarda gerçeğe göre fark daha az olacaktır. Yine de bariz belli oluyor.
Renk gamının canlılıkta panel türünden daha önemli olduğunu anlatabilmişimdir umarım.
Peki renk gamını panel etkiler mi? Evet, etkiler.
Mesela sRGB %100 gibi bir oran bir IPS için ancak giriş seviyesi kabul edilebilirken bir TN için çıkılabilecek en yüksek seviyelerden biri.
VA’lar da renk gamı olarak bir günlük kullanıcı/oyuncu için IPS’ler ile epey benzer. Giriş seviyesi VA’lar sRGB %95 – 100 civarı olurken orta - üst seviyelere çıkıldıkça DCI P3 %95, sRGB %125 gibi değerleri görebiliyoruz.
Günlük kullanıcı için dedim, çünkü profesyonel düzeye çıkıldığında IPS’lerin bariz bir üstünlüğü mevcut.
VA’ların renk gamı açısından şöyle bir avantajı var; yukarıda bahsettiğim ortalamanın üstü renk gamutlarını bir IPS oyuncu monitörü’nde (144Hz ve üzeri) görmek için hiç olmazsa 2000TL harcamak gerekirken bir VA’da 1500TL’ye bile yüksek renk gamına sahip oyuncu monitörleri bulunabiliyor.
Ne IPS, ne de VA’lar çok nadir durumlar dışında (Baskı/grafik tasarım için kullanılan profesyonel IPS monitörler bu nadir durumlara bir örnek) tipik bir OLED ile renk konusunda yarışamazlar bile. Bkz. OLED bir laptop;
%178 sRGB! İnanılmaz! Üstelik bu bir laptop.
Ama bir o kadar pahalı ve nadirler. Normal boyutta, yani 24-32” arası OLED monitör sayısı bir elin parmağını geçmiyor diye biliyorum, yine de teknoloji geliştikçe yaygınlaşacaktır.
Renk gamutları yine muazzam olan bir tanesi;
Dell 30 UltraSharp OLED Monitor | UP3017Q | Dell USA
Yanlız şuna deyinmek isterim. “OLED vs QLED” karşılaştırmaları oluyor ve QLED’lerin daha iyi renk hacmine sahip olduğu söyleniyor. Fakat bu TV’ler için söyleniyor ve TV işi monitörlerden farklı.
Monitörlerdeki QLED’lerin bir çoğunun standart OLED’leri geçecek seviyede olmadığını gönül rahatlığı ile söyleyebilirim.
Renk gamına yeterince değindiğimi düşünüyorum.
Bir de TN olayı var. Bir taraf TN’lerin rezalet ötesi renklere sahip olduğunu, bir IPS/VA’ya geçince şok olduklarını söylüyor. Aynı renk gamına sahip monitörler için bile bunu söyleyenler var.
Diğer taraf ise TN’lerin renk olarak zayıf olsalar da bir IPS/VA’ya geçince hiç abartıldığı gibi bir şey yaşamadıklarını, farkın göz ardı edilebilir olduğunu söylüyor. Hangisine inanalım?
Bu yazdıklarım görüş değil, deneyim bu arada. Bir TN’den IPS/VA’ya geçen insanların kurduğu 2 tür cümle.
Böyle insanların tecrübelerini epeyce okumuş, araştırmış biri olarak söyleyebilirim ki bu 2 zıt ifade de yaşanabiliyor.
Bazı TN’ler gerçekten çamur gibi görüntü sunarken bazıları fena olmayan, çoğu insanın kabul edebileceği bir görüntü sunabiliyor.
İşte burada da panel kalitesi var. Eski ve ucuz, renk gamı vs. belli olmayan bir TN panelde ilk dediğim durumla karşılaşmanız olası iken yeni nesil ve kaliteli bir TN’de 2. Durumu yaşamanız daha muhtemel.
Bu arada yeni nesil panel demek yeni çıkan monitörlerdeki paneller veya bilindik marka monitörler demek değil kesinlikle. Şu an yeni çıkıp fiyat düşürmek için kötü panel kullanan bir çok monitör var (Piyasanın çoğunluğu desem yanılmış olmam sanırım). Bu yüzden “TN’lerin renk eksisi eskide kaldı” diyemiyorum.
Panelin kalitesini de kağıt üstünden kestiremediğimizden (Renk gamı normal olan TN'lerden de memnun olmayan insanlar var) bir TN alınırken deneyip almak en iyisi.
E peki nereye bakalım derseniz, kullanıcı yorumlarına bakın. Özellikle forumlarda monitör değiştirip deneyimlerini anlatan çok.
Renk doğruluğu, renklerin olması gerekene ne kadar yakın olduğudur. Bir nevi gerçekçilik olarak düşünebilirsiniz.
Bu konu monitörlere göre değişebilse bu konuda en yüksek potansiyele sahip panel OLED hariç (OLED monitörler hiç yaygın olmadığından onları dahil etmiyorum, profesyonel monitör piyasasına IPS’ler hükmediyor) IPS’dir, aynı zamanda profesyonel iş için tek alternatifdir.
VA veya TN renk doğruluğu olarak ne kadar kalibre edilirlerse edilsinler, bir profesyonel için yetersiz kalırlar.
Bunun birçok sebebi var, renk derinliği olsun renk gamı potansiyeli olsun, ama çok bilinmeyen ve asıl engel olan şey ise görüş açısına çok benzer bir etken olan gamma kaymasıdır.
Gamma kayması bildiğiniz görüş açısına bağlı bozulma gibi, bir monitöre farklı açılardan bakılınca gamma’nın kayarak görüntünün beyazlaması veya kararmasıdır. “Ee ne alaka, profesyoneller kafasını çok mu oynatıyor?” diyebilirsiniz
Hayır. Siz kafanızı tam ortalayıp kafanızı 1 milim bile kıpırdatmasanız dahi gamma kaymasına maruz kalırsınız. Çünkü ne kadar düz bakarsanız bakın, monitörün köşesindeki piksellere bakış açınız ile ortasındaki piksellere bakış açınız farklı olacaktır.
Bu da monitörün kenarındaki renk ile ortasındaki renklerin aynı olmamasına, yani renk tutarsızlığına sebep olur ki bu monitör bir profesyonel için kullanılamaz demektir. İşte bu olay VA ve TN’lerde, özellikle TN’lerde oluyor.
Peki bu profesyonel olmayan birini rahatsız eder mi veya normal kullanıcı fark eder mi?
Cevap: VA’larda ve kötü olmayan TN’lerde hayır. Sabit bir renk açıp dikkat ederseniz fark edebilirsiniz belki. Yani „bende yok bu“ yazmanıza gerek yok.
Peki kötü TN’lerde nasıl oluyor? Onlarda da bu size kötü renkler şeklinde yansıyabiliyor. Üstelik bu kötü renkler renk gamına da yansımıyor. Çünkü renk gamı ekrana yaslanmış bir cihaz tarafından kusursuz bir açı ile ölçülüyor.
Şimdi gamma kayması için birkaç fotoğraf koyayım.
HP 25er/es: Parlak 1080p 60hz LG AH-IPS Panel
BenQ Zowie RL2460: Mat 1080p AUO TN Panel
Resimlerin kaynağı: IPS vs TN vs VA Gallery 1: Sweaters & Vertical Gamma Shift — Steemit
Kenarlardaki çizginin renk değişimini görmüş olmalısınız.
Tabii ki bu monitörler epey eski monitörler ve benim bahsettiğim „yeni teknoloji ve kaliteli“ TN’lerde durum bu kadar da kötü olmayacaktır.
Ama durum aşağı yukarı budur.
Potansiyel gelebilecek bir soru: Özellikle IPS’lerde olmak üzere VA ve TN’lerde de ışık sızması var ve sızma olan bölümde renkler biraz değişebiliyor. O zaman IPS nasıl uygun oluyor?
Cevap: Profesyonel tasarımcı monitörlerinde ışık sızması da minimum seviyededir.
Renk doğruluğunu elimden geldiğince anlattığımı düşünüyorum.
Renk kalitesi başlığı altında renk derinliğine de değiniliyor. TN’lerin genelde 6 bit ve çok nadiren gerçek 8 bit olduğu, IPS’lerin gerçek 10 bit olabildiği ve genelde 8 bit olduğu, VA’ların da genelde 8 bit olduğu söylenir.
Artık monitörlerin fiyatlarını düşürmek amacıyla IPS, TN, VA fark etmeksizin 1500-2000TL altı neredeyse tüm monitörler (Özellikle oyuncu monitörleri) 6 bit + FRC.
Ha günlük bir kullanıcı/oyuncu için 8 bit yerine 6 bit + FRC kullanmak çok mu kötü olur, hiç sanmıyorum. Bu tarz kullanıcılar „monitör için bir artı“ deyip geçebilirler.
Renk derinliği hakkında bilgi için bu rehbere bakabilirsiniz:
Monitörde bit rengi nedir?
Kısa tanımıyla: En siyah ile en beyaz arasındaki ton(renk) sayısını belirtir. Her 1-bit artışında, renk sayısı bir öncekinin iki katına çıkar. 0-bit ve 1-bit iki renge eşittir; açık ve kapalı, beyaz ve siyah, yani arada üçüncü bir ton yoktur. Bit sayısı 2'ye(2-bit) çıktığında, renk sayısı da...
Renk dışında siyahların nasıl göründüğü de var, ve bu konuda VA, IPS ve TN’leri açık ara farkla eziyor. OLED, VA’yı da açık ara farkla eziyor.
Siyahların nasıl göründüğü kontrast ile ilgilidir (Statik kontrast). Sakın milyonlu rakamlara çıkabilen ve pazarlama stratejisinden ibaret olan dinamik kontrast ile karıştırmayın.
Statik kontrast’ın ne ifade ettiğini başka bir rehberde anlatmayı düşünüyorum ama özet olarak monitörün aynı anda gösterebildiği en parlak beyaz ile en karanlık siyahın arasındaki farktır.
Mesela statik kontrast’ı 1000:1 olan bir monitörde aşağıdaki görseldeki siyah ve beyaz kutucuklar arasında 1000 kat parlaklık farkı vardır.
Mesela beyaz kısım 250cd, siyah kısım da 0,25cd ise 1000:1 kontrasta sahiptir o monitör.
Bkz. Statik kontrast’ın ölçümü;
Resmin kaynağı: https://i.rtings.com/assets/products/HmbRtkWA/lg-cx-oled/contrast-large.jpg
Ha ayrıca, kontrast beyaz kalitesini etkilemez. Ben dahil birçok insan söylemiştir „Daha iyi siyahlar ve beyazlar sağlar“ diye ama yanlış. Beyaz kalitesi başka bir şey. Beyaz kalibrasyon cihazı ile ölçülüyor.
Beyaz kalitesi panellerden çok modellere göre değişiyor.
Her neyse, 1000:1, 3000:1 falan ne olduğunu anlattığıma göre değerlere geçebilirim.
Statik kontrast olarak en iyi IPS’ler 1500:1’leri zorlarken (Genelde 1000:1’lerdir), kontrast olarak en kötü VA’lar bile kolay kolay 2500:1 altına düşmezler.
Genel olarak VA’lar 3000:1’dir, iyileri de monitörlerde ve TV’lerde 5000:1 oranını dahi zorlayabilemktedir.
Bu fark siyah/koyu sahnelerde daha da belli olur, özellikle de karanlık bir ortamda kullanacaksanız daha çok göze batar. Karanlık ortamda IPS’ler siyahları “Grimsi” gibi gösterirken VA’lar daha koyu gösterir. Bkz VA vs IPS;
Resmi aldığım site: https://voltcave.com/ips-vs-tn/
Aydınlık bir ortamda aradaki farkı görmeniz epey zor ama karanlıkta tipik IPS ve TN’lerin resimdeki kadar gri olması işten bile değil. Hatta buna bazen ışık sızması, IPS glow vs. de ekleniyor ve karanlıkta berbat bir deneyim sunabiliyorlar.
İşte bu yüzden IPS görüntüde en iyisi diye kestirip atmamak lazım. Karanlıkta film izlemeye bayılan birine sağdaki gibi bir şey önerme ihtimaliniz var.
OLED’ler ise bu işin zirvesidir. Her piksel teker teker aydınlatıldığından siyah sahnelerde tamamen sönebilirler ve görebileceğiniz en iyi siyahı görürsünüz. Kontrast olarak “sonsuz: 1“ diye geçebilirler. Bunun ötesi şu anda yok. Bkz;
LG 48 CX OLED Review
Resmin kaynağı: https://www.rtings.com/tv/reviews/lg/cx-oled
Formalite icabı ölçüm yapılınca da 400.000:1 gibi uçuk rakamlar çıkabiliyor. Standart bir IPS’den 4000 kat daha iyi
“100 Milyon :1 monitörler bile var” diyebilirsiniz. Ama onlar pazarlama stratejisinden ibaret olan dinamik kontrast oranı, biz statik (Doğal) kontrasttan bahsediyoruz.
Yeni nesil TN’ler de IPS’ler ile benzerdir, ama illa karşılaştırmak gerekirse daha düşük kontrastlı olmaya eğilimlidirler. Günümüzde genelde yakınlar, ama 800:1 altına sarkan TN’ler ve 1200:1 civarında olan IPS’ler de epeyce var. Yine de genel olarak çok fark olmadığını söylemeliyim. TN için resim koymuyorum, IPS vs VA karşılaştırmasındaki IPS‘den çok farklı olmayacaktır.
Fakat IPS’lerde genel olarak ışık sızması epey kötü durumda olduğundan kontrasta rağmen TN’ler IPS’lerden genel olarak daha iyi siyahlar sunacaktır.
Eski veya çok ucuz TN’ler ise 600:1 gibi komik rakamlarda olabiliyor. Siyah yerine gri görmek istemiyorsanız yaklaşmayın derim.
600:1 TN olan bir örnek: EG220QP
GÖRÜŞ AÇISI:
IPS’ler bu konuda OLED dışında en iyi panellerdir. Denildiği gibi 178 dereceden dikey/yatay olarak görüş açısına sahiptir.
Bu 178 dereceden bakınca bozulma olmaz demek değil kesinlikle, ama o kadar aşırı bir açı ile baksanız dahi görüntü diğer panellere göre az bozuluyor.
VA panellerde de 178 derece görüş açısı yazsa da IPS’lerin gerisindedirler. VA’larda bozulma daha çok olur. 178 derecede belki VA’da da yazılar okunabilir, ama görüntüde bozulma aynı olmaz, VA’larda daha fazla bozulur.
TN’lerde de bazen 170/160 derece yazabilir (Yatayda 170, dikeyde 160 derece) ama sakın “Arada çok az fark var, 160 derece de aşırı fazla“ diye düşünmeyin. Öyle yazılabiliyor, ama bir TN’e 170 dereceden bakma ile bir VA’ya, hatta IPS‘e 170 dereceden bakmak çok çok farklıdır.
Resmin kaynağı: TN panel vs IPS panel (PLS, AMVA , AH-IPS, etc.) vs PVA panel (S-PVA, SVA) vs VA panel (MVA, S-MVA, AMVA) review | Tab-tv
Fotoğraf abartılı değil. Özellikle kötü görüş açılarında VA’larda görüntü beyazlarken TN’de karardığından bunun isabetli bir görsel olduğunu düşünüyorum.
Tabii ki görüş açısı olarak pek iyi olmayan IPS’ler, berbat olan VA’lar ve “Daha az berbat“ olan TN’ler var.
OLED’ler bu konuda da en iyisi. 180 dereceye kadar görüş açısı sunabiliyorlar. Muazzamlar, nereden bakarsanız bakın bozulma neredeyse hiç olmuyor. Arkadaş neden bu kadar iyiler ya
KAVİS:
Evet, bu da modele göre değişiyor gibi olsa da IPS ve TN’lerde kavis yok denecek kadar azdır (Ultrawide’ları dahil etmiyorum), hatta şu ana kadar gördüğüm kavisli IPS ve TN’ler (Ultrawide dışında) bir elin parmağını geçmez.
Kavis isteyen biri otomatik VA’ya yönelmiş, IPS/TN monitörlerin %99’unu elemiş olur. Kavisli monitör istemeden önce bunu göz önünde buludurun.
OLED’ler ise TV’lerde kavisli oluyor, monitor olarak kavisi bırakın düzü bile yok neredeyse
Peki kavis ne işe yarar? Görüş alanını arttırır ve insaları film ve oyunların daha etkileyici görünmrsini sağlayabilir.
Fakat tam tersi olarak insanları rahatsız da edebilmektedir, en iyisi kavisli bir modeli denemek.
Görüş alanı ile yukarıda anlattığım görüş açısını karıştırmayın. Hatta bunun için bir görsel koyayım;
Resmin kaynağı: UltraWide vs Dual Monitors [The Complete Guide] - DisplayNinja
Kavisin “Radius, yani R” değeri ne kadar düşük olursa kavis o kadar fazla olur. Ayrıca kavisli monitörlerde ışık sızması genelde biraz fazla olabiliyor.
FİYAT:
Fiyat olarak TN‘ler çok uygundur. Üretim maaliyetleri düşüktür. Bunun en büyük sebebi eski bir teknoloji olmaları. “F/P“ diye geçen monitörlerin büyük bölümü de TN’dir.
VA’lar da TN’ler kadar olmasa da uygun fiyatlıdır. bence F/P’ın zirvesi diebileceğimiz bir çok monitör VA. Hem iyi görüntü kalitesi, hem de uygun fiyat. Hatta şöyle bir olay var, aynı fiyattaki VA ile IPS arasında VA’lar renk olarak daha iyi olabiliyor.
Mesela X VA monitörü aynı fiyatta sRGB %125 olabilirken IPS olan %95-105 arası olabiliyor. Tabii profesyonel iş için her halükarda yine IPS, ama oyunlarda/filmlerde canlı renkler bekleyen birine şahsen ben daha yüksek renk gamutlu bir VA öneririm böyle bir durumda.
Tabii diğer özellikler de önemli, sadece gamuta bakarak karar verilmez. Ama ne anlatmak istediğimi anlamışsınızdır.
IPS’ler eskisi kadar pahalı olmasa da hala TN ve VA’lardan daha pahalılar. Ama teknoloji geliştikçe daha da ucuzlayacaktır diye düşünüyorum, IPS’lerin üretim maaliyetini düşüren türevler geçmişte de sürekli çıkmış.
OLED’ler son kullanıcı için daha yeni bir teknoloji, özellikleri de böyle olunca ateş pahasına satılıyorlar. Telefonlar ve üst düzey TV’ler dışında pek karşımıza çıkmıyorlar zaten. Ki o kadar güzel özelliklerine rağmen bahsedecğim 1 eksi yüzünden almaktan vaz geçebilirsiniz.
PANELLERİN PROBLEMLERİ
Işık sızması
IPS ve VA panellerin %99’unda ışık sızması görülür, bunda bir problem yok.
İade vs. etseniz dahi yeni alacağınızın ondan daha iyi olacağının bir garantisi yok.
Önemli olan bunu şiddetidir. Siyah ekran dışında dahi belli olup sizi rahatsız ediyor ise ancak o zaman iade/değişim mantıklı olacaktır, çünkü diğer türlü yenisinin eskisinden iyi olacağının bile garantisi yok.
Resmin kaynağı: Too Much Backlight Bleed?
TN’lerde ise daha az sıklıka ve daha zayıf şekilde görülür. Ama bu ışık sızmalı TN‘in sıkıntılı olduğu anlamına gelmez, yukarıda dediğim şey bunun için de geçerli. Şiddetine göre değişir.
OLED’lerde arka aydınlatma olmadığından bu olay neredeyse hiç olmaz.
Yani ışık sızması OLED dışındaki tüm panellerde LED arka aydınlatmanın doğası gereği normal bir şeydir.
OLED yanığı
Geldik dananın kuyruğunun koptuğu yere. Öve öve bitiremediğimiz OLED’ler sırf bu yüzden bile elenebilir. OLED panellerde bir görüntüyü uzun süre açık tuttuğunuzda, özellikle yüksek parlaklık talep eden bir görüntü olursa, o görüntü kısa bir süre içinde ekrana yapışabilir, hatta kalıcı dahi olabilir.
Resmin kaynağı: Real Life OLED Burn-In Test on 6 TVs
Tabii bunun için bazı parlaklık kontrolü teknolojileri, OLED temalar vs. geliştirilmiş olup geliştirilmeye devam etse de bunlar nihai çözümler değil ve hala OLED’ler oldukça riskli. Ama şahsen ben OLED’in geleceğin teknolojisi olduğunu düşünüyorum.
PANEL TÜREVLERİ:
Panellerin türevleri var birde. Mesela bir sürü IPS türü var, başka üreticiler yeni ve gelişmiş türevler üretebiliyor. IPS türü dememizin sebebi de LG’nin öncü olması. Yani IPS de bir markaya ait. Samsung’unkilere PLS denir mesela.
ÖNEMLİ UYARI: Siteler panel türevlerini belirtmeden direkt „IPS, VA“vs. yazabilir. Mesela monitor AHVA da olsa, AH-IPS de olsa üreticiler genelde kafa karıştırmasın diye sadece IPS yazar. DisplaySpesifications veya başka sitelerden daha ayrıntılı şekilde bakabilirsiniz.
SVA (Super Vertical Alignment):
SVA panel, Samsung’un ürettiği VA panel türevi paneldir. “Super Vertical Alignment” demektir.
Vertical Alignment bizim bildiğimiz VA’nın açılımı.
Standart VA’lardan çok farklı değil. Normal VA’lardan daha iyi görüş açısı sunduğunu iddia etse de görüş açısı olarak kötü durumda olan modeler de var.
Örnek SVA monitör: 24" Curved Gaming Monitor | LC24RG50FQEXXS | Samsung SG
AHVA (Advanced Hyper-Viewing Angle):
AUO’nun ürettiği IPS türevi panellere verdiği isimdir. IPS’ler ile çok benzerlerdir. Çıktıkları zaman tazeleme hızı (120Hz’i aşan ilk IPS türevi diye biliyorum) ve tepkime ile öne çıksalar da şu an bariz bir fark yok.
En belirgin farkları kontrast olarak IPS’ler arasında çok iyi olmaları. 1200-1300:1 civarı kontrasta rahatca çıkabiliyorlar. VA’lara göre yine berbat ama IPS’ler arasında gayet iyi.
Örnek AHVA monitör; https://www.asus.com/tr/Monitors/TUF-Gaming-VG27AQ/
PLS (Plane to Line Switching):
Samsung’un ürettiği IPS türevi paneldir. Aynı sayılırlar. PLS daha fazla parlaklık sunduğunu idda etse de IPS’ler arasında pek fark yok. Ayrıca üretim maliyetini düşürdüğünü iddia eder.
Örnek PLS monitor: https://www.samsung.com/tr/monitors/flat/fhd-monitor-with-super-slim-design-24-inch-ls24f354fhmxuf/
AH-IPS (Advanced High-Performance IPS):
LG’nin ürettiği gelişmiş IPS’lere verdiği isimdir. Özellikle renk doğruluğu ve çözünürlük olarak oldukça gelişmiş bir panel, hatta renk olarak en gelişmiş/potansiyeli yüksek IPS türü diyebilirim. Bazı Apple Retina ekranlarda da bu var diye biliyorum.
Tabii ki her AH-IPS iyidir diye bir şey yok.
Örnek AH-IPS monitor: https://www.benq.com/tr-tr/monitor/stylish/gw2406z/specifications.html
ÖZETLE: Her panelin eksileri ve artıları vardır, kendinize uygun olanı seçmelisiniz. “EN iyi panel” diye bir şey yok. Ha soracak olursanız, OLED’lerin buna çok yakın olduğunu düşünüyoum.
Ama bu rehberin size artı-eksileri tartıp seçiminizi kolaylaştıracağını düşünüyorum.
Bu kadardı. Umarım işinize yarar. Biraz uzun olduğunun farkındayım fakat tam olarak ne demek istediğimi böyle anlatabildim.
Son düzenleyen: Moderatör: