Beta'dan Finale "2": Windows XP 1. Bölüm

Windows XP… O huzur verici yeşil arka planı, sesleri, cıvıl cıvıl renkleri ile bir neslin gönlünde taht kurmuş efsane bir işletim sistemi. Ne yazık ki günümüzde kendisi bir maziden ibaret. Zaman ne kadar da hızlı geçiyor değil mi?

Peki bu efsaneyi bu kadar efsane yapan şey neydi? Efsane olmadan önce efsane miydi kestane miydi? XP nasıl bugün ki konumuna geldi? İşte her şeyin cevabını toplam 2 bölümden oluşacak olan bu seride bulacaksınız. Beta’dan Finale bilmeyenler için 2-3 sene önce meraklılarına Windows sürümlerinin gelişimini anlattığım bir seriydi. Uzun bir aranın ardından bu serinin Windows XP ile alakalı yazdığım bölümlerini tekrar elden geçirmeye karar verdim. Ve işte karşınız da Beta’dan Finale Windows XP’nin ilk bölümü!

Microsoft’un 90’lı yıllarda işletim sistemleri toplam üç kola ayrılmaktaydı; ev, ofis ve endüstri. Ev için Windows 9X (MS-DOS), ofis için Windows 9X sistemlerin yanı sıra NT Workstation, endüstri için ise NT Server ürünlerini geliştiriyorlardı. Ev kullanıcıları için geliştirilen Windows 9X işletim sistemleri (Windows 95, 98, ME) diğer NT tabanlı sistemlere göre oldukça geride kalmaktaydı. Bilgisayar donanımları hızla gelişiyordu ve MS-DOS tabanlı bir işletim sistemi yeni donanımlar için oldukça sınırlayıcı bir unsurdu.

Bu durumda Microsoft’un ev kullanıcıları içinde NT tabanlı bir işletim sistemi hazırlaması gereksinimi ortaya çıktı. Ve böylece ilk ev kullanıcılarına yönelik NT tabanlı Windows projesi başladı; Neptune.

Öncelikle Windows Neptune tek bir proje değildir. Kendisiyle beraber ayrıca Odyssey ve Triton adında iki işletim sistemi daha geliştiriliyordu. Odyssey ise Neptune’ün iş odaklı versiyonu olacaktı. Triton’da Neptune için küçük bir güncelleme olarak sunulacaktı. Yani başlangıçta Windows XP diye bir işletim sistemi asla düşünülmemişti.

Ne var ki Neptune projesi 2000 yılının Ocak ayında iptal edildi. Neptune hem görünüş hem de işlevsellik bakımından işin sonunda XP’nin getirdiklerine göre daha az yenilik sunacaktı. Bu yenilikler yeni bir oturum açma ekranı, Windows’un daha hızlı boot edilmesi için hızlı başlatma, Windows 8 ile gelen Metro arayüzüne benzer bir başlangıç ekranı, otomatik güncelleme gibi yenilikler içeriyordu.

Neptune, Odyssey ve Triton projeleri tamamlanmadan iptal edildi ve bu proje üstünde çalışan tüm ekipleri ortak bir projeye yönlendirildi; Whistler. Yani Windows XP projesi başlamış oldu.

Ve böylece Whistler projesi başladı. Whistler projesinin bilinen ve kullanılabilen ilk yapısı 2202’dir. 2196 ve 2197 gibi çok daha eski 1999 Aralık ve 2000 Ocak aylarında derlenen başka yapılarda mevcut ancak bunlara dair ne bir görüntü ne de bir ISO dosyası mevcut. Sadece sızdırılan XP kaynak kodlarında varlığına dair birkaç metin var o kadar.

2202 yapısı görünüş itibariyle Windows 2000 ile tamamen aynı. Hatta öyle ki yıllardır bu yapının Windows XP değil Windows 2000 yapısı olduğuna dair tartışmalar yaşanıyor. Yalnız bunun böyle olmadığı ve kendisinin bir Windows XP yapısı olduğu günümüzde kanıtlanmıştır. Windows Neptune için kullanılan sistem klasörünün adı NTC iken bu yapı NTC2 adında başka bir ad kullanıyor sistem klasöründe. Yani apaçık bir şekilde Neptune projesinin devamı.

Bahsedilecek pek bir özelliği yok işin açıkçası. Daha çok yeni bir projeye başlamadan önceki temiz sayfa görevi görüyor bu yapı.

İlk Beta’dan Finale bölümlerini hazırlamamdan itibaren geçen sürede kullanıcılar boş durmamışlar yeni yapılar bulmuşlar. Bunlardan birisi de 2210 yapısı. Bu yapının önemli bir özelliği var o da 64-bit olması. Evet yanlış duymadınız yıl 2000 ve 64-bit bir Windows yapısı var ortalıkta. Bu tarihin ilk 64-bit Windows yapısı. Üstelik ne daha ortalıkta IA64 (Itanium) var ne de x86-64 (AMD64). Peki bu yapı nasıl 64-bit olabiliyor?

Kendisi Digital Equipment Corporation şirketi tarafından üretilen Alpha serisi işlemciler için özel olarak hazırlanmış bir yapı. Bu Alpha serisi işlemciler 64-bit komut seti ve RISC mimarisine sahipler. Ve bu yapı da bu işlemci için özel olarak hazırlanmış bir yapı. Yani 64-bit lakin o dönemler ortalıkta x86-64 olmadığı için bu yapı günümüz 64-bit Windows sürümlerinden farklı. Yani ARM üstünde çalışan Windows 11 gibi düşünün.

Bu yapıyla yapabilecekleriniz mimari sebebiyle oldukça kısıtlı. Sadece kendisiyle gelen yerleşik programları kullanabiliyorsunuz. Üçüncü parti program kurmak gibi bir durum yok haliyle. O zaman emülatör gibi bir şeyde yok tabii. Yapı kendisini “Whistler Windows 2001 Professional” olarak tanıtıyor. Yani bu da şunu gösteriyor ki az kalsın yılların Windows XP’si Windows 2001 olacaktı. Evet, projenin sonunda isimlendirme konusunda böyle bir adım atabilirlerdi. Malum Microsoft 20. Yüzyılın sonlarında ürünlerini çıktığı yıla göre adlandırıyordu.

Neyse ki böyle bir şey olmamış ve projenin sonunda efsaneye Windows XP adı verilmiş. Bunlar dışında yapı Neptune ile gelen ve Whistler’ın ilk yapısı olan 2202’de bulunmayan yeni kilit ekranına da tekrardan ev sahipliği yapıyor. Tabii işin sonunda o kadar anlatıyoruz ama bu yapıyı kurmanız mümkün değil. Herhangi bir sanal makineye kurulamıyor mimariden ötürü maalesef. Yapıyı deneyenler de bunun için DEC Alpha işlemcili bir makine kullanmışlar.

Tıpkı 2210 yapısında olduğu gibi bu arkadaşta kendisini Whistler Windows 2001 olarak tanıtıyor. Önceki Beta’dan Finale XP bölümlerinde kendisinden ikinci yapı olarak bahsetmiştim, artık üçüncü yapımız olarak ele alacağız kendisini. 2210 yapısında gelen tüm özellikler bu yapıda da bulunmakta. Gerçi gelen tek özellik kilit ekranı ama neyse.

Yapı açılış ekranında ve işletim sisteminin birçok yerinde kendisini Windows 2000 olarak tanıtmaya devam ediyor. Sadece ekranın sağ alt köşesinde bulunan filigran da farklı bir isim yazıyor. Yani halen yapısal olarak Windows 2000’den bir kopuş söz konusu değil. Sürüm numarası da 5.0 olarak geçiyor. Gerçi Windows XP dediğimiz şey esasında Windows ME özelliklerini, yeni bir arayüzle Windows 2000’e getiren ufak bir güncelleme ama neyse. Konumuz bu değil. Ayrıca 2000 yılında internet üstünden çevrimiçi yayınlanmış bir yapıdır. Bu yapıyla ilgili söyleyebileceklerimiz bunlar. Son bir not olarak yapıda iptal edilen Neptune projesine dair referanslar da halen olduğu gibi durmaktadır.

Bu yapı ile beraber ufaktan bir şeylerin değişmeye başlayacağına dair ilk sinyalleri alıyoruz. Windows XP bilindiği üzere geçmiş sürümler gibi klasik gri ve boğuk arayüz yerine tamamen görsel ve rengarenk yeni bir kullanıcı arayüzüne sahipti. XP’ye ait Luna teması bugün bile en ikonik tasarımlardan birisidir. İşte buna dair ilk çalışmaların ayak izleri bu yapıda bulunuyor.

Bu yapının içerisinde daha sonra Luna teması tamamlanana kadar yer tutucu olarak bulunan Watercolor teması bulunuyor. Bu temanın bulunduğu ilk yapı olma özelliğini de taşıyor. Bu temayı sizler için denedim lakin şu anlık pek düzgün çalışmıyor.

Göreceğiniz üzere temayı aktifleştirdiğiniz takdir de sizi yarım yamalak çalışan, pencerelerin yarısının gözükmediği saçma sapan bir görüntü karşılıyor. Lakin bu tema motoru olayının bu yapıda henüz çok erken bir fikir olduğunu ve henüz bitmemiş olduğunu özellikle vurgulamak isterim.

Yapının bir diğer olayı ise çekirdek sürüm numarasının artık 5.1 olarak geçmesi. Böylece Windows 2000’den yapısal olarak ayrılışı gerçekleştirmiş oluyoruz. Görüntü benzese de en azından winver ekranında artık NT 5.1 olarak geçiyor.

Yapı kilit ekranında da Neptune ile tanıtılan ekrana ufak dokunuşlar da bulunuyor. Artık kilit ekranın da renkli dört tane Windows logosu bulunuyor.

Windows XP’nin RTM yapısında da bulunan yeni bir ses denetim paneli de var. Bu panel gizli ancak bize gizli mizli sökmez arkadaşlar. Tabii bu da geliştirilme aşamasında olduğundan düzgün çalışmıyor henüz o da olsun. Sonraki yapılarda varsayılan ses denetim paneli olacak.

Yapıyla gelen diğer yenilikler de şunlar;

• ClearType özelliği ilk bu yapıyla tanıtılıyor. ClearType eski Windows sürümlerinde ki yazıların aşırı keskin ve bozuk görünmesine neden olan sorunları ortadan kaldıran ve ekran yazı fontlarını daha yumuşak, LCD ekranlar için uygun hale getiren bir özellik.
• Yapı artık başlat menüsünde de kendisini Whistler 2001 olarak tanıtıyor. Önceki yapılarda Windows 2000 yazmaktaydı.
• Görev yöneticisine kullanıcılar sayfası eklendi. Günümüzde de görev yöneticisinde bu özellik halen bulunuyor.
• Paint artık herhangi bir tarayıcı veya kameradan gelen görselleri direkt olarak kendi içine aktarabiliyor.
• Sistem özellikleri kısmına “Uzaktan” sekmesi eklendi. Böylece ilk uzaktan masaüstü protokolü eklendi.

2250 numaralı yapı Florida’da 2000 yılında düzenlenen PDC konferansında tanıtılmış bir yapıdır. Yani Microsoft’un test amaçlı tüketicilere sunduğu ilk Windows Whistler yapısı. Bu yüzden kendisine “Technical Beta” yani teknik beta denilmektedir. Hem Professional hem de Home sürümünün olduğu bilinmektedir. Home sürümü ise henüz sızdırılmamıştır.

Yapı Microsoft’un sessizce üstünde çalıştığı birkaç gizli özelliğe sahip. Bunlardan birisi yeni bir başlat menüsü tasarımı.

Görselde de göreceğiniz üzere günümüz Windows başlat menüsü tanımını yeniden oluşturan bir tasarıma geçilmiş. Bu tasarımdan önce başlat menüsü sadece dümdüz dikdörtgen dikey bir sayfadan ibaretti. Whistler gelişimi boyunca birkaç kez baştan aşağı tekrar tasarlanacak olan bu menü, 2250 yapısında bu şekilde gözüküyor. Ayrıca başlat düğmesi ikonu da daha yüksek çözünürlüklü bir Windows bayrağı ikonuyla değiştirildi.

Ek bir bilgi olarak bu yapıyla beraber 486 CPU’ların desteği tamamen kesilmiş ve Windows 95’den yükseltme devre dışı bırakılmıştır. Yani Windows XP’nin finalde eğer 90’lı yılların ortasından kalma bir bilgisayar kullanıyorsanız bunu desteklemeyeceğine dair erken bir işaret. 486 o yıllarda halen aktif kullanımda olan bir işlemci serisi olduğu düşünülünce garip tabii ama Windows XP’yi kaldırmasına da imkan yok bir yandan.

Ve 2223 yapısında size bahsettiğim tema motoru artık bu yapıyla beraber tamamen çalışır ve entegre bir hal almış durumda. Watercolor temasını görselden daha net anlayabilirsiniz. Bu tema yapı 2428 çıkana kadar kullanılacak. O zamana kadar yer tutması amacıyla tasarlanmış bir temadan ibaret. Yine de gelişim boyunca birkaç revizyon alacak.

Yapıyla gelen diğer özellikler de şunlar;

• Kilit ekranı bir kez daha değişikliğe uğruyor. 2223 yapısında ki renkli Windows logoları kaldırılıyor yerine sadece normal bir Windows logosu geliyor. Ve artık HTML yerine DirectUI ile çalışıyor. Windows XP kilit ekranı aslında web temelli olacaktır yani ama bundan vazgeçmişler.

• Denetim masası günümüzde ki haline benzer bir şekilde kategoriler halinde olacak şekilde güncellendi. Ayrıca tüm Windows Gezgini arayüzü günümüz haline benzeyen bir tasarımla değiştirildi.

Kurulumun görünümü Windows 2000 değil de Windows ME gibi olacak şekilde değiştirildi.

• İşletim sisteminin birçok yerinde bulunan Windows 2000 filigranları kaldırılarak yerine Windows Whistler olduğunu belirten yeni filigranlar eklendi. Açılış ekranın da ise halen Windows 2000 yazmakta.
• Windows Installer 1.5 sürümüne yükseltildi.
• DirectX’e AGP dokulama testi eklendi.
• Otomatik güncelleştirme uygulaması eklendi. Ki bu bence en önemlisi çünkü 2000’li yıllarda bilgisayara güncelleme indirmek gibi bir olay yoktu pek. Windows Update vardı ama siz açıp bakmadıkça güncelleme olup olmadığını bilmiyordunuz. Bu yapıyla beraber otomatik güncelleştirme ile bu sorun aşılacak (mı acaba?)

2250 numaralı yapı ile gelenler aşağı yukarı bunlardı. Geçelim bir sonraki yapımıza.

Kendisi Ekim 2000’de çıkacak olan Beta 1 öncesi son ön izleme yapılarından birisidir. 2257 yapısı önceki 2250 yapısının üstüne çok bir şey katmasa da en azından artık Windows 2000’e ait her şeyi kaldırıyor. Açılış ekranında da artık Windows Whistler yazıyor. Böylece Windows 2000’e dair görünen tüm genel referanslar kaldırılmış oluyor.

Başlat menüsünde de bir değişiklik mevcut. Bu tasarım 2428 yapısına kadar ufak revizeler alıp 2428 ile beraber Luna temasına uygun şekilde güncellenecek. Windows gezginin de birçok tasarımsal değişiklik mevcut. Ek olarak bu yapıyla beraber ClearType’ı etkinleştirmek için kayıt defterine gerek kalmadan, direkt olarak işletim sistemine eklenen bir menü ile bu işi kolaylıkla halledebiliyorsunuz.

2257 yapısının bu saydıklarım harici çok bir olayı yok dostlar. 2250 yapısı ile hemen hemen aynı ama daha da geliştirilmiş ve kondisyonlu bir hali gibi.

Ve gelelim 2264 yapısına. Bu yapı daha önceki Beta’dan Finale bölümlerinde yoktu çünkü kendisi yeni ortaya çıktı. İlk bu yazılarımı hazırladığım 2020 yılında böyle bir yapının varlığından kimsenin haberi yoktu tıpkı 2210 gibi.

Yine de bizi pek heyecanlandıracak bir yapı değil zira ufak gelişmelerden ibaret bir yapı. Yapının ilk göze çarpan özelliği yeni bir başlangıç ekranı sunması;
Böylece Windows tarihinde bir daha asla değişmeyecek olan siyah arka planlı açılış ekranı geleneği başlamış oluyor. Windows XP’den önceki açılış ekranları cıvıl cıvıl iken XP sonrası farkındaysanız siyah arka plan sabit kaldı senelerce. Neyse efenim 2264 yapısındaki bu açılış ekranı bence XP’nin RTM açılış ekranından bile güzel. Açılış ekranına ekledikleri yeni animasyonları test etmek amaçlı yapılmış olsa da keşke RTM sürümünde de buna benzer bir şey olsaydı.

Diğer yapıyla gelen yenilikler şunlar;

• Windows ME’den Movie Maker uygulaması ekleniyor.
• Denetim masasına, ağ tanımlaması için kimlik bilgileri yöneticisi diye bir şey ekleniyor.
• Yine bir Windows ME özelliği olan sistem geri yükleme bu yapı ile Whistler projesine dahil edilmiştir. Ancak aktifleştirmek için bir Microsoft klasiği Regedit’e ihtiyacınız var.

Artık 2000 yılının 4. Çeyreğine girmek üzereyiz. Hatırlarsanız ilk yapı 2 Şubat 2000’de derlenmişti. 2267 yapısına geldiğimiz de Whistler’ın tam olarak geliştirilme sürecinin 7. Ayındayız. 7 ayda Windows 2000’den halen tam olarak bir kopuş yaşayabilmiş değiliz. Watercolor temasıyla her ne kadar farklı bir imaj yakalamış olsa da proje halen Windows 2000’i oldukça andırıyor.

2267 yapısı resmi Beta 1 yapısından (2296) önce çıkan son yapılardan birisi. Beta 1 öncesi çıkan tüm son yapılarda olduğu gibi yine içerik bakımından çok dolu dolu sayılmaz. İçerdiği yenilikler şunlar;

• Başlat menüsü yukarıdaki görselde de göreceğiniz üzere Beta 1 yapısına daha benzer bir tasarımla revize edildi.
• Bildirim çubuğundaki “<<” şeklindeki, arka planda işlem yapan uygulamaları gösteren menüyü açan arkadaşı biliyorsunuzdur. Şu an kullandığınız Windows 10 ve 11’de de var çünkü. Bu arkadaş önceki yapılarda mavi bir küre içinde gösterilirken bu yapıyla beraber etrafındaki mavi küre kaldırılıyor.
• OOBE arka planı değiştirildi. Artık Whistler yazılı bir arka plan kullanılıyor.

2296 yapısı yani Beta 1 yapısından önce çıkan son iki beta sürümünden birisine geldik. Yazının da sonuna yaklaşmışken yapıdan bahsetmeden önce şunu söylemek istiyorum; Windows 2000 bence saygı duyulası bir işletim sistemi. Tüm bu Whistler’ın gelişim sürecinde Windows 2000’nin getirdiği sağlam ve yenilikçi altyapının önemi büyüktü. Bu yüzden bence bu gelişim sürecinde Windows 2000’in önemini göz ardı edemeyiz. Bugün Windows 10 ve 11 varlığını bu efsanevi atasına borçlu. Teşekkürler Windows 2000.

Gelelim 2276 yapısına. Önden küçük geliştirmelerden ardından da yapı ile gelen büyük geliştirmelerden bahsedeceğim. Küçük geliştirmeler şunlar;

• Windows Media Player sürüm 7’ye güncellendi.
• Kişisel Başlat Menüsü, “Basit Başlat Menüsü” olarak yeniden adlandırıldı.
• Oturum açan kullanıcıların adları artık başlat menüsünde görüntüleniyor.
• Internet Explorer 6’nın ilk Beta sürümü bu yapıya dahil ediliyor böylece IE6’nın da geliştirilme süreci başlıyor. Lakin kendisini şu anlık 5.6 olarak tanıtıyor.
• Eski sürümlerdeki uygulamalarla ilgili yaşanabilecek uyumluluk sorunlarının önüne geçmek adıyla Windows tarihinde ilk kez bir uyumluluk modu özelliği tanıtılıyor. Günümüzde de kullanımda olan bir özellik.
• Başlat düğmesi ikonu tekrardan Windows 2000’de olan ikona döndü. Yani yüksek çözünürlüklü ikon yerine daha düşük çözünürlüklü Windows 2000 ikonuna geçildi.

Şimdi gelelim daha büyük olan yeniliklere. Öncelikle kurulum ekranı artık Windows ME ve 98 vari tasarımından kurtulup daha özgün ve Whistler’ın yenilikçi imajına uygun şekilde tekrar revize ediliyor. Watercolor temasını vurgulamak amaçlı bu temaya uygun bir kurulum ekranı eklemeleri kaçınılmazdı.

Yapı bununla da kalmıyor kurulum sonrası OOBE ekranında da değişiklikler getiriyor. Artık tıpkı aynı dönem rakibi Mac OS X’in yaptığı gibi OOBE ekranına geçmeden önce ufak bir giriş animasyonu oynatılıyor. Bu fikir Microsoft tarafından beğenilmiş olacak ki 2276 yapısında da böyle bir animasyon mevcut.

Genel olarak OOBE’nin tipinde bir değişiklik yok sadece menüler arası ufak değişiklikler var ama değinmemize gerek yok. 2276 yapısı ile gelen yenilikler bunlardı. Beta 1 yolunda ufak ama geleceğe etkisi olacak geliştirmeler.

Normal şartlar da 2276 yapısından sonra gelen bir de 2287 numaralı bir yapı mevcut ama kendisini atlayacağım. Çünkü kendisinde herhangi bir geliştirme mevcut değil. Bu yüzden konumuzun son yapısını da inceleyerek ilk bölümü sonlandıracağız.

Uzun ve yorucu bir geliştirme sürecinin ardından Microsoft nihayet 24 Ekim 2000 tarihinde, ilk yapıdan tam 8 ay sonra Windows XP’nin ilk Beta sürümünü kullanıcılara dağıtmaya başlıyor. Önceki yapılar Beta 1 yapısının şeklini belirleyen ve sadece belirli kullanıcılara (eğer bir konferans da dağıtılıyorsa konferansa katılanlara mesela) dağıtılan yapılar iken, bu yapı o dönem Microsoft tarafından isteyen tüm MSDN kullanıcılarına sunuluyordu. İnternet üstünden indirilebiliyordu.

Yapının genel olarak 2276 ile bir farkı yok. Hatta kendisi 2276 yapısının Beta 1 olarak yeniden adlandırılıp piyasaya sürülmüş hali denebilir. Hem x86 hem de IA-64 mimarisini desteklediği için 32-bit ve 64-bit desteği de olan bir yapı. IA-64’ü açmak gerekir çünkü bizim bildiğimiz AMD tarafından geliştirilmiş olan 64-bit mimarisi değil. Intel’in iş bilgisayarları için ürettiği Itanium mimarisi kendisi.

Ve böylece Beta’dan Finale Windows XP’nin ilk bölümünü tamamlamış olduk. Gelişimin bundan sonraki süreci emin olun bu bölümde anlattıklarımdan çok daha eğlenceli olacak. Şimdilik bu kadar dostlar, bir sonraki bölümde görüşmek üzere hoşça kalın sevgiyle kalın.