Öncelikle selamlar. Bu makaleyi, siz güzel insanları GNU/Linux hakkında temel manada bilgilendirmek ve yardımcı olmak amacıyla yazdım. Elbette benden daha fazla bilgi birikimine sahip hocalarım olacaktır, eksik veya yanlış gördükleri yerlerde düzeltirlerse çok memnun olurum.
Başlıklar:
1- Linux Nedir?
2- GNU nedir?
3- Özgür ve Açık Kaynak Yazılım (FOSS) nedir?
4- Neden GNU/Linux kullanmalıyım?
_____a- Gizlilik
_____b- Güvenlik
_____c- Paket Yöneticileri
_____d- Performans
_____e- ücretsiz
_____f- Kişiselleştirme
_____g- Geliştirme
_____h- Topluluk
5- GNU/Linux Dağıtımları 101
_____a- Debian tabanı
_____b- Arch tabanı
_____c- Red Hat
_____d- Slackware tabanı
6- Kapanış
1- Linux Nedir
Linux, Linus Torvalds tarafından geliştirilmiş UNIX benzeri bir işletim sistemi çekirdeğidir. Torvalds, hobi amaçlı olarak Linux'u geliştirmeye 21 yaşında başlamıştır ve ilk prototipi 25 Ağustos 1991'de yayınlamıştır. İlk versiyon (1.0) 1994'de yayınlanmıştır, maskot penguenimiz "TUX" ise 1996'da kullanılmaya başlanmıştır.
Bünyesinde GNU araçlarını barındırmasından dolayı GNU/Linux veya GNU+Linux olarak anılır. (bkz. Linux Foundation - Decentralized innovation, built with trust)
2- GNU Nedir?
GNU Tasarısı; çekirdeği (Hurd), araçları ve kütüphaneleriyle birlikte komple bir işletim sistemidir. Açılımı “GNU's Not Unix” olarak tanımlanır, UNIX benzeri bir işletim sistemi olmasına karşın özgür yazılımdır ve herhangi bir UNIX kodu içermez. Plan olarak 27 Eylül 1983'te Richard Stallman tarafından Massachusetts Teknoloji Enstitüsünde oylamaya sunulmuştur ve 1984 Ocak'ında geliştirilmeye başlanmıştır. (bkz. GNU Manifestosu: GNU Bildirisi - GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı)
3- Özgür ve Açık Kaynak Yazılım (FOSS) Nedir?
Özgür yazılım; kullanıcısına herhangi bir amaç için isteği doğrultusunda çalıştırma, programın algoritmasını inceleme ve kodlarda değişiklik yapabilme (açık kaynak olmasını gerektirir), kopyalama ve yeniden dağıtma, değiştirilmiş kopyalarını dağıtma özgürlüğü tanıyan yazılımdır. Buradaki özgürlük (en. Free) ücretsiz olmasıyla karıştırılmamalıdır. Özgür bir yazılım aynı zamanda ücretli olabilir. (bkz. Front Page — Free Software Foundation — working together for free software)
4- Neden GNU/Linux Kullanmalıyım?
A- Gizlilik
Bugünlerde kullandığımız en küçük araç ve uygulamalardan işletim sistemlerine kadar birçok yazılım kullanıcı verilerini rahatça topluyor, dağıtıyor ve hatta satıyor. Sahipli ve kapalı kaynak bir yazılımı kullanırken işin sadece ön yüzüyle muhatap oluyoruz, arkada dönen olaylar ve hatta temel algoritmadan dahi bihaberiz. Ücretini ödeyerek bir yazılımı satın almıyoruz, sadece kullanım hakkı bize satılmış oluyor. İşte tam da burada bir gizlilik ihtiyacı doğuyor. Birçok insan bu durumu “benim gizleyecek bir şeyim yok” diyerek kapatmaya çalışsa da işler hiç de o kadar basit değil. Burada önemli olan verilerimiz değil, distopik bir doğrultuda özel hayatımıza ve gizliliğimize kastedilmesi. İşte tam da burada GNU/Linux bize gizlilik sunuyor. Özgür bir işletim sistemi üzerinde istediğiniz kodu görüntüleyebilir, değiştirebilir, kopyalayabilir ve satabilirsiniz. Destek olabilir veya yanlış kararları sorgulayabilir, tepki gösterebilirsiniz.
b- Güvenlik
GNU/Linux sistemlerin güvenli olmasının birçok nedeni vardır. Açık kaynak olması nedeniyle sistem açıkları geliştiriciler ve topluluk tarafından çok daha kolay saptanıp kapatılabilir. Kapalı kaynak bir yazılımda sadece küçük bir geliştirici grubu kodları görüntüleyebilirken açık kaynak ve sürekli destek alan bir işletim sisteminde topluluk, açıkları hızlı bir şekilde tanımlayabilir. Bir diğer neden de kullanıcı kitlesinin küçük olmasıdır. Bu sayede zararlı yazılımların odağında olma ihtimali çok düşüktür.
C- Paket Yöneticileri
GNU/Linux'ta güvenilir bir şekilde yeni bir uygulama indirip kurmak ve sistemi güncel tutmak oldukça kolaydır. Bir yazılıma ihtiyaç duyduğunuzda çok küçük bir kodla veya arayüz üzerinden tek tuşla kendi dağıtımınızın deposundan bu paketleri indirir ve otomatik olarak kurarsınız. İnternet üzerinde o paketi bulmakla, güvenilir kaynak aramakla, dosyayı doğrulamakla veya anti-virus/anti-malware taraması yapmakla uğraşmazsınız. Sistem güncellemeleri de bu şekildedir, sadece tek tuşla tüm sisteminizi güncellersiniz. Hatta güncellemelerin birçoğu hafızanızda yer açar! Çünkü geliştiricilerin amacı işleri zorlaştırmak değil basitleştirmektir, daha güncel ve daha temiz yazılımlara yelken açarsınız. Bunu yaparken de kimse sizi zorlamaz, sisteminizi yeniden başlatmanızı istemez. Sadece nasıl istiyorsanız öyle yaparsınız.
D- Performans
GNU/Linux dağıtımları oldukça hafiftir. Zamanla yavaşlamış; video izlemekte, gündelik işlerinizi halletmekte, oyun oynamakta ve hatta açıp kapatmakta bile dakikalarca beklediğiniz sisteminizi bile uçuşa geçirebilirsiniz. Gereksiz servislerden arındırılmış temiz ve sade bir sistemdir. Özellikle de piyasadaki diğer işletim sistemlerine ait gereksinimlerin sisteminizi zorladığı günlerde muhteşem bir çıkış noktasıdır.
e- ücretsiz
GNU/Linux dağıtımlarının neredeyse hepsi tamamen ücretsizdir. Etrafta ucuza key bulmakla veya kesinlikle güvenilir olmayan etkinleştirme programlarıyla uğraşmanız gerekmez.
F- Kişiselleştirme
GNU/Linux'ta kişiselleştirmenin sonu yoktur. Sistem tamamen size ait ve açıktır, istediğiniz gibi özelleştirebilir ve amacınıza uygun konfigüre edebilirsiniz. Hatta bu amaç için ricing alanı doğmuştur. (bkz. GNU/Linux masaüstü görünümleriniz)
g- Geliştirme
GNU/Linux sisteminiz tamamen geliştirmeye açıktır. GCC (GNU Compiler Collection), Python 2/3 gibi birçok derleyici, yorumlayıcı ve kütüphane sisteminizde hazır olarak bulunur. Bu sayede istediğiniz gibi kod yazabilir ve çalıştırabilirsiniz. Sisteminizde halihazırda bulunan metin editörlerini kullanabilir veya tek tuşla kafanıza esen farklı bir IDE/editör’ü kurabilirsiniz.
h- Topluluk
GNU/Linux'un en iyi özelliklerinden birisi de topluluğudur. Kullanıcı sayısı düşük olmasına rağmen kitle normal kullanıcılardan çok daha bilinçlidir. Aldığınız en küçük hatada istediğiniz forumdan (ki Technopat Sosyal de buna dahil) ve muhteşem bir şekilde hazırlanmış dokümantasyonlardan faydalanabilir, insanlara yardımcı olurken kendinize birçok şey katabilirsiniz.
5- GNU/Linux Dağıtımları 101
a- Debian tabanı
Debian tabanı; Ubuntu, Rasbian, Kali, deepin, Parrot, Devuan, MX Linux, Linux Mint, Pardus başta olmak üzere birçok dağıtımı kapsar. Ian Murdock 1993 yılında “Debian Manifestosu (bkz. https://tr.wikipedia.org/wiki/Debian_Sosyal_S%C3%B6zle%C5%9Fmesi)”nu yayınlamıştır. Bu tabandaki dağıtımlar alt seviyede dpkg ve üst seviyede apt paket yöneticilerini kullanır. Saf Debian stabiliteyi hedefler ve bu konuda oldukça başarılıdır.
b- Arch tabanı
Arch tabanı; Arch Linux, Parabola, Artix, ArcoLinux, Manjaro, EndeavourOS başta olmak üzere birçok dağıtımı kapsar. Arch, KISS (en. Keep it simple stupid) felsefesini kullanır. Pacman paket yöneticisi oldukça hafif ve hızlıdır. Arch'ın en önemli özelliklerinden biriyse AUR (Arch User Repository)'dir. Kullanıcılar bu devasa paket deposu sayesinde istedikleri yazılımı 3. taraf uygulamalara ihtiyaç duymadan sistemlerine kurabilirler. Bir diğer özellikse, Arch'ın oldukça nitelikli Arch Wiki'sidir. Bu dokümantasyonda kurulum ve dahası hakkında detaylı bilgilere ulaşabilir ve forumdan yardım alabilirsiniz. (bkz. ArchWiki)
C- Red Hat
Red Hat çatısı; Red Hat Enterprise Linux, CentOS, Fedora, PCLinuxOS gibi birçok dağıtımı kapsar. RPM ve DNF paket yöneticilerini kullanır.
D- Slackware tabanı
Slackware tabanı; Slackware Linux, Slax, DeLi, Tiny, S. U. S. E gibi birçok dağıtımı kapsar. Slackware stabiliteyi ve basitliği amaçlar. pkgtool ve slackpkg paket yöneticilerini kullanır.
NOT: Dağıtım seçimi konusunda birçok etken vardır. Kendinize en uygun dağıtımı bulana kadar DistroHopping yaparsınız (bkz.https://distrowatch.com/).
Tavsiyem, sağlıklı bir deneyim yaşamak açısından aklınızdaki dağıtımı öncelikle sanal makine ortamında deneyin ve sonrasında kararınızı verin.
6- Kapanış
Okuduğunuz ve zaman ayırdığınız için teşekkür ederim, umarım faydalı olmuştur.
Aklınıza takılanları sormaktan çekinmeyin ve lütfen hatalı-eksik gördüğünüz yönleri düzeltin.
Özgür günler diliyorum, sağlıcakla kalın.
Başlıklar:
1- Linux Nedir?
2- GNU nedir?
3- Özgür ve Açık Kaynak Yazılım (FOSS) nedir?
4- Neden GNU/Linux kullanmalıyım?
_____a- Gizlilik
_____b- Güvenlik
_____c- Paket Yöneticileri
_____d- Performans
_____e- ücretsiz
_____f- Kişiselleştirme
_____g- Geliştirme
_____h- Topluluk
5- GNU/Linux Dağıtımları 101
_____a- Debian tabanı
_____b- Arch tabanı
_____c- Red Hat
_____d- Slackware tabanı
6- Kapanış
1- Linux Nedir
Linux, Linus Torvalds tarafından geliştirilmiş UNIX benzeri bir işletim sistemi çekirdeğidir. Torvalds, hobi amaçlı olarak Linux'u geliştirmeye 21 yaşında başlamıştır ve ilk prototipi 25 Ağustos 1991'de yayınlamıştır. İlk versiyon (1.0) 1994'de yayınlanmıştır, maskot penguenimiz "TUX" ise 1996'da kullanılmaya başlanmıştır.
Bünyesinde GNU araçlarını barındırmasından dolayı GNU/Linux veya GNU+Linux olarak anılır. (bkz. Linux Foundation - Decentralized innovation, built with trust)
2- GNU Nedir?
GNU Tasarısı; çekirdeği (Hurd), araçları ve kütüphaneleriyle birlikte komple bir işletim sistemidir. Açılımı “GNU's Not Unix” olarak tanımlanır, UNIX benzeri bir işletim sistemi olmasına karşın özgür yazılımdır ve herhangi bir UNIX kodu içermez. Plan olarak 27 Eylül 1983'te Richard Stallman tarafından Massachusetts Teknoloji Enstitüsünde oylamaya sunulmuştur ve 1984 Ocak'ında geliştirilmeye başlanmıştır. (bkz. GNU Manifestosu: GNU Bildirisi - GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı)
3- Özgür ve Açık Kaynak Yazılım (FOSS) Nedir?
Özgür yazılım; kullanıcısına herhangi bir amaç için isteği doğrultusunda çalıştırma, programın algoritmasını inceleme ve kodlarda değişiklik yapabilme (açık kaynak olmasını gerektirir), kopyalama ve yeniden dağıtma, değiştirilmiş kopyalarını dağıtma özgürlüğü tanıyan yazılımdır. Buradaki özgürlük (en. Free) ücretsiz olmasıyla karıştırılmamalıdır. Özgür bir yazılım aynı zamanda ücretli olabilir. (bkz. Front Page — Free Software Foundation — working together for free software)
4- Neden GNU/Linux Kullanmalıyım?
A- Gizlilik
Bugünlerde kullandığımız en küçük araç ve uygulamalardan işletim sistemlerine kadar birçok yazılım kullanıcı verilerini rahatça topluyor, dağıtıyor ve hatta satıyor. Sahipli ve kapalı kaynak bir yazılımı kullanırken işin sadece ön yüzüyle muhatap oluyoruz, arkada dönen olaylar ve hatta temel algoritmadan dahi bihaberiz. Ücretini ödeyerek bir yazılımı satın almıyoruz, sadece kullanım hakkı bize satılmış oluyor. İşte tam da burada bir gizlilik ihtiyacı doğuyor. Birçok insan bu durumu “benim gizleyecek bir şeyim yok” diyerek kapatmaya çalışsa da işler hiç de o kadar basit değil. Burada önemli olan verilerimiz değil, distopik bir doğrultuda özel hayatımıza ve gizliliğimize kastedilmesi. İşte tam da burada GNU/Linux bize gizlilik sunuyor. Özgür bir işletim sistemi üzerinde istediğiniz kodu görüntüleyebilir, değiştirebilir, kopyalayabilir ve satabilirsiniz. Destek olabilir veya yanlış kararları sorgulayabilir, tepki gösterebilirsiniz.
b- Güvenlik
GNU/Linux sistemlerin güvenli olmasının birçok nedeni vardır. Açık kaynak olması nedeniyle sistem açıkları geliştiriciler ve topluluk tarafından çok daha kolay saptanıp kapatılabilir. Kapalı kaynak bir yazılımda sadece küçük bir geliştirici grubu kodları görüntüleyebilirken açık kaynak ve sürekli destek alan bir işletim sisteminde topluluk, açıkları hızlı bir şekilde tanımlayabilir. Bir diğer neden de kullanıcı kitlesinin küçük olmasıdır. Bu sayede zararlı yazılımların odağında olma ihtimali çok düşüktür.
C- Paket Yöneticileri
GNU/Linux'ta güvenilir bir şekilde yeni bir uygulama indirip kurmak ve sistemi güncel tutmak oldukça kolaydır. Bir yazılıma ihtiyaç duyduğunuzda çok küçük bir kodla veya arayüz üzerinden tek tuşla kendi dağıtımınızın deposundan bu paketleri indirir ve otomatik olarak kurarsınız. İnternet üzerinde o paketi bulmakla, güvenilir kaynak aramakla, dosyayı doğrulamakla veya anti-virus/anti-malware taraması yapmakla uğraşmazsınız. Sistem güncellemeleri de bu şekildedir, sadece tek tuşla tüm sisteminizi güncellersiniz. Hatta güncellemelerin birçoğu hafızanızda yer açar! Çünkü geliştiricilerin amacı işleri zorlaştırmak değil basitleştirmektir, daha güncel ve daha temiz yazılımlara yelken açarsınız. Bunu yaparken de kimse sizi zorlamaz, sisteminizi yeniden başlatmanızı istemez. Sadece nasıl istiyorsanız öyle yaparsınız.
D- Performans
GNU/Linux dağıtımları oldukça hafiftir. Zamanla yavaşlamış; video izlemekte, gündelik işlerinizi halletmekte, oyun oynamakta ve hatta açıp kapatmakta bile dakikalarca beklediğiniz sisteminizi bile uçuşa geçirebilirsiniz. Gereksiz servislerden arındırılmış temiz ve sade bir sistemdir. Özellikle de piyasadaki diğer işletim sistemlerine ait gereksinimlerin sisteminizi zorladığı günlerde muhteşem bir çıkış noktasıdır.
e- ücretsiz
GNU/Linux dağıtımlarının neredeyse hepsi tamamen ücretsizdir. Etrafta ucuza key bulmakla veya kesinlikle güvenilir olmayan etkinleştirme programlarıyla uğraşmanız gerekmez.
F- Kişiselleştirme
GNU/Linux'ta kişiselleştirmenin sonu yoktur. Sistem tamamen size ait ve açıktır, istediğiniz gibi özelleştirebilir ve amacınıza uygun konfigüre edebilirsiniz. Hatta bu amaç için ricing alanı doğmuştur. (bkz. GNU/Linux masaüstü görünümleriniz)
g- Geliştirme
GNU/Linux sisteminiz tamamen geliştirmeye açıktır. GCC (GNU Compiler Collection), Python 2/3 gibi birçok derleyici, yorumlayıcı ve kütüphane sisteminizde hazır olarak bulunur. Bu sayede istediğiniz gibi kod yazabilir ve çalıştırabilirsiniz. Sisteminizde halihazırda bulunan metin editörlerini kullanabilir veya tek tuşla kafanıza esen farklı bir IDE/editör’ü kurabilirsiniz.
h- Topluluk
GNU/Linux'un en iyi özelliklerinden birisi de topluluğudur. Kullanıcı sayısı düşük olmasına rağmen kitle normal kullanıcılardan çok daha bilinçlidir. Aldığınız en küçük hatada istediğiniz forumdan (ki Technopat Sosyal de buna dahil) ve muhteşem bir şekilde hazırlanmış dokümantasyonlardan faydalanabilir, insanlara yardımcı olurken kendinize birçok şey katabilirsiniz.
5- GNU/Linux Dağıtımları 101
a- Debian tabanı
Debian tabanı; Ubuntu, Rasbian, Kali, deepin, Parrot, Devuan, MX Linux, Linux Mint, Pardus başta olmak üzere birçok dağıtımı kapsar. Ian Murdock 1993 yılında “Debian Manifestosu (bkz. https://tr.wikipedia.org/wiki/Debian_Sosyal_S%C3%B6zle%C5%9Fmesi)”nu yayınlamıştır. Bu tabandaki dağıtımlar alt seviyede dpkg ve üst seviyede apt paket yöneticilerini kullanır. Saf Debian stabiliteyi hedefler ve bu konuda oldukça başarılıdır.
Debian adı aslında o dönemki kız arkadaşı (sonrasında eşi) "Dabora" ile kendi adının "Ian" birleşiminden oluşmuştur.
Murdock, 2015 yılında vefatına kadar Debian için çalışmıştır.
Murdock, 2015 yılında vefatına kadar Debian için çalışmıştır.
b- Arch tabanı
Arch tabanı; Arch Linux, Parabola, Artix, ArcoLinux, Manjaro, EndeavourOS başta olmak üzere birçok dağıtımı kapsar. Arch, KISS (en. Keep it simple stupid) felsefesini kullanır. Pacman paket yöneticisi oldukça hafif ve hızlıdır. Arch'ın en önemli özelliklerinden biriyse AUR (Arch User Repository)'dir. Kullanıcılar bu devasa paket deposu sayesinde istedikleri yazılımı 3. taraf uygulamalara ihtiyaç duymadan sistemlerine kurabilirler. Bir diğer özellikse, Arch'ın oldukça nitelikli Arch Wiki'sidir. Bu dokümantasyonda kurulum ve dahası hakkında detaylı bilgilere ulaşabilir ve forumdan yardım alabilirsiniz. (bkz. ArchWiki)
C- Red Hat
Red Hat çatısı; Red Hat Enterprise Linux, CentOS, Fedora, PCLinuxOS gibi birçok dağıtımı kapsar. RPM ve DNF paket yöneticilerini kullanır.
D- Slackware tabanı
Slackware tabanı; Slackware Linux, Slax, DeLi, Tiny, S. U. S. E gibi birçok dağıtımı kapsar. Slackware stabiliteyi ve basitliği amaçlar. pkgtool ve slackpkg paket yöneticilerini kullanır.
NOT: Dağıtım seçimi konusunda birçok etken vardır. Kendinize en uygun dağıtımı bulana kadar DistroHopping yaparsınız (bkz.https://distrowatch.com/).
Tavsiyem, sağlıklı bir deneyim yaşamak açısından aklınızdaki dağıtımı öncelikle sanal makine ortamında deneyin ve sonrasında kararınızı verin.
6- Kapanış
Okuduğunuz ve zaman ayırdığınız için teşekkür ederim, umarım faydalı olmuştur.
Aklınıza takılanları sormaktan çekinmeyin ve lütfen hatalı-eksik gördüğünüz yönleri düzeltin.
Özgür günler diliyorum, sağlıcakla kalın.
Son düzenleme: